Έντονη ενόχληση προκάλεσε στο Βελιγράδι η δήλωση του υπουργού Εξωτερικών Νίκο Κοτζιά, κατά την επίσκεψή του στην Πρίστινα, ότι σε σχέση με πιθανή αναγνώριση του Κοσόβου η Αθήνα πρέπει να εξετάσει «δύο κριτήρια: το ένα κριτήριο είναι οι ανάγκες όλης της περιοχής και το δεύτερο, το εθνικό μας και το ευρωπαϊκό συμφέρον και θα πρέπει να δούμε στο μέλλον τον τρόπο με τον οποίο θα εφαρμόσουμε στην πράξη αυτά τα δύο κριτήρια».
Οι δηλώσεις Κοτζιά έλαβαν μεγάλη έκταση στον σερβικό Τύπο, αλλά μάλλον χωρίς λόγο. Είναι άλλωστε σαφές ότι από το 2012, επί υπουργίας Δημήτρη Αβραμόπουλου, η Αθήνα είχε επιλέξει να θερμάνει τις σχέσεις της με την Πρίστινα –χωρίς όμως να θιγεί η επιλογή της μη αναγνώρισης του Κοσόβου (λόγω και του Κυπριακού). Μέχρι τότε, η ελληνική πλευρά ήταν ικανοποιημένη με την ύπαρξη ενός Γραφείου Συνδέσμου στην Πρίστινα, το οποίο μάλιστα υπήρξε αρκετά δραστήριο λόγω και της παρουσίας ελληνικών επιχειρήσεων στην περιοχή.
Η αρχή της μεταβολής στην ελληνική πολιτική είχε γίνει με την επίσκεψη στην Αθήνα του κοσοβάρου υπουργού Εξωτερικών Ενβέρ Χοτζάι, όταν συζητήθηκε για πρώτη φορά η δημιουργία ενός Γραφείου Οικονομικής και Εμπορικής Συνεργασίας στη χώρα μας. Είναι σαφές ότι η Αθήνα έχει δεχθεί στο παρελθόν ισχυρές πιέσεις από διάφορες πλευρές, ιδιαίτερα από τις Ηνωμένες Πολιτείες, να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία του Κοσόβου, κάτι που δεν έχει πράξει ως σήμερα, όπως και άλλα τέσσερα κράτη –μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ).
Η προσέγγιση με την Πρίστινα εντασσόταν σε μία ευρύτερη επαναπροσέγγιση των σχέσεων της Αθήνας με τον αλβανικό παράγοντα. Σε αυτό το πλαίσιο, δεν θα πρέπει να ειδωθεί ανεξάρτητα από, πρώτον, την προσπάθεια προώθησης μίας συμφωνίας –πακέτο με τα Τίρανα (για όλα τα εκκρεμή ζητήματα, συμπεριλαμβανομένης της συμφωνίας για τις θαλάσσιες ζώνες) και, δεύτερον, η προσπάθεια σύσφιγξης των διαύλων επικοινωνίας με τον αλβανικό παράγοντα στην πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας (πΓΔΜ) και ιδιαίτερα με το κόμμα DUI του Αλί Αχμέτι που συμμετέχει και στην κυβέρνηση του Νίκολα Γκρούεφσκι.
Η επίσκεψη Κοτζιά στην Πρίστινα είναι η δεύτερη έλληνα υπουργού Εξωτερικών εκεί. Είχε προηγηθεί εκείνη του προκατόχου του Ευάγγελου Βενιζέλου, υπό το διπλό καπέλο τόσο του υπουργού Εξωτερικών όσο και του προεδρεύοντος του Συμβουλίου της ΕΕ, εντός του πρώτου εξαμήνου του 2014. Η Ελλάδα έχει προσπαθήσει να κάνει κινήσεις που να αποδεικνύουν ότι στηρίζει την περιφερειακή σταθερότητα και την ενσωμάτωση του Κοσόβου στους ευρωατλαντικούς θεσμούς.
Είναι δε χαρακτηριστικό ότι υπερψήφισε το αίτημα της Πρίστινας για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Τράπεζα για την Ανασυγκρότηση και την Ανάπτυξη (EBRD), ενώ όπως είπε ο κ. Κοτζιάς η Αθήνα στηρίζει ανάλογα αιτήματα για την Interpol και την UNESCO. Παράλληλα όμως, η Ελλάδα στήριξε σταθερά την ευρωπαϊκή προοπτική της Σερβίας και ήταν υπό την ελληνική Προεδρία του Συμβουλίου, το πρώτο εξάμηνο του 2014, που το Βελιγράδι ξεκίνησε ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την ΕΕ.
Είναι ξεκάθαρο ότι η Αθήνα θέλει να αναβαθμίσει την παρουσία της ευρύτερα στα Δυτικά Βαλκάνια. Στην περιοχή λαμβάνουν το τελευταίο διάστημα σοβαρότατες εξελίξεις και οι ισορροπίες αναδιατάσσονται. Η Αλβανία διεκδικεί ευρύτερο ρόλο. Στην πΓΔΜ το πολιτικό σκηνικό έχει πολωθεί και αναμένονται πρόωρες εκλογές εντός του 2016. Στη Βοσνία –Ερζεγοβίνη, η αστάθεια παραμένει. Η Σερβία εξακολουθεί να ισορροπεί μεταξύ της πορείας της προς την ΕΕ και τη σύσφιγξη των σχέσεων με τις ΗΠΑ, από τη μία πλευρά, αλλά και των πιέσεων της Μόσχας, από την άλλη.
Σε όλο αυτό το παζλ, βαριά πέφτει η σκιά της Γερμανίας. Το Βερολίνο διεκδικεί αυξημένο ρόλο στην περιοχή, όπως έδειξε η πρόσφατη επίσκεψη της καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ σε Αλβανία, Βοσνία και Σερβία. Από τη μία πλευρά, η Γερμανία δεν θέλει να επιτρέψει τη ρωσική διείσδυση. Από την άλλη, επιθυμεί να διευρύνει την οικονομική σφαίρα επιρροής της. Παράλληλα, τα Βαλκάνια έχουν μετατραπεί σε βασική δίοδο για την είσοδο παρανόμων μεταναστών από τη Μέση Ανατολή προς την ΕΕ, αλλά και σε «θερμοκήπιο τζιχαντιστών» σε χώρες με μουσουλμανικό πληθυσμό (πχ Αλβανία, Κόσοβο, Βοσνία). Επιπλέον, υπάρχει ανταγωνισμός Δύσης –Ρωσίας για την αξιοποίηση των Βαλκανίων ως χώρου διέλευσης αγωγών φυσικού αερίου.
Μπορεί η Αθήνα να έχει θέση σε αυτή την αναδιάταξη; Άγνωστο. Η υπογραφή 11 Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) με τα Σκόπια θα μπορούσε να ανοίξει ένα δρόμο για συνεννόηση, αλλά με τη γειτονική χώρα σε κατάσταση πολιτικής αβεβαιότητας (όπως η Ελλάδα όμως), η ευόδωσή τους μοιάζει δύσκολη. Την ίδια στιγμή, ελάχιστη εμπιστοσύνη μπορεί να έχει η ελληνική κυβέρνηση στις προθέσεις των Τιράνων. Οι πρόσφατες δηλώσεις του αλβανού υπουργού Εξωτερικών Ντίτμιρ Μπουσάτι περί της συμφωνίας για τις θαλάσσιες ζώνες δεν επιτρέπουν μεγάλη αισιοδοξία για εύκολη επίλυση του ζητήματος που τόσο ενδιαφέρει την Αθήνα.
