Η σημασία τού να είσαι στωικός

Προσωπικώς θα αδυνατούσα να πάρω αγόγγυστα μέρος στο Complaint Restraint Project (Πρότζεκτ Περιορισμού των Παραπόνων). Ητοι να μην γκρινιάξω για απολύτως τίποτε επί έναν ολόκληρο μαρτυρικό μήνα. Μπορεί να φταίει η φύση μου, μπορεί και το ότι χάρη στο ελληνικό κραχ, η ακατάσχετη δεινολογία και η γκρίνια προς πάσα πιθανή κατεύθυνση έχουν εξελιχθεί σε προσφιλές σπορ. Το πρότζεκτ ήταν ιδέα δύο ελβετών φίλων (των Τιερί Μπλανπάν και Πίτερ Πέλγκριμς) που κάποια στιγμή συνειδητοποίησαν ότι διάγουμε τον βίο μας μέσα σε έναν ωκεανό μεμψιμοιρίας. Επιχείρησαν λοιπόν ένα διαδικτυακό κοινωνικό πείραμα με στόχο «τη δημιουργία μιας πιο θετικής ζωής με την απάλειψη των αρνητικών δηλώσεων». Στο πρότζεκτ συμμετείχαν 1.000 άνθρωποι. Τώρα που ολοκληρώθηκε, έχει εγκαινιαστεί η επεξεργασία των πολύτιμων δεδομένων.

Ο μήνας χωρίς παράπονα βρίσκεται πολύ κοντά στη φιλοσοφία της ετήσιας «Στωικής Εβδομάδας» («Stoic Week») που διοργανώνεται (κάθε Νοέμβριο από το 2012) από μια ομάδα ειδικών στο Πανεπιστήμιο του Εξετερ στη Βρετανία. Η εξοικείωση με τους στωικούς φιλοσόφους των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων είναι εσχάτως très à la mode. Οι βασικές διδαχές του Ζήνωνα, του Επίκτητου, του Κλεάνθη, του Χρύσιππου και της λοιπής παρέας (εν ολίγοις να αγαπάμε τη ζωή, να εκτιμάμε όσα έχουμε και να προσβλέπουμε στην αταραξία) βρίσκονται πολύ κοντά στην «mindfulness» («ολοκληρωτική προσοχή»), το είδος του διαλογισμού που στοχεύει στην αποταύτιση του μυαλού από τη σκέψη, το οποίο προτιμούν σήμερα 20 εκατομμύρια Αμερικανοί. Οι δυτικοί ψυχολόγοι αποτολμούν να ενσταλάξουν τον στωικισμό στην καθημερινή ζωή, να τον χρησιμοποιήσουν δηλαδή για την ίαση σύγχρονων νευρώσεων, πρωτίστως της γκρίνιας και του μόνιμου αισθήματος του ανικανοποίητου. Που είναι μάλιστα μεταδοτικά. «Είναι σαν το παθητικό κάπνισμα» λέει ο Τρέβορ Μπλέικ, συγγραφέας του αμερικανικού μπεστ σέλερ «Three Simple Steps». «Είναι παθητική γκρίνια. Αλλωστε τίποτε δεν δένει τους ανθρώπους περισσότερο από ένα κοινό παράπονο». Είσαι στο μετρό δίπλα σε κάποιον άγνωστο. Τι θα σας φέρει πιο κοντά; Ενα θετικό σχόλιο για το πόσο καθαρό είναι το βαγόνι ή ένα καλοζυγισμένα αρνητικό σχόλιο για τον «άθλιο εξαερισμό που σε κάνει να θέλεις να τρέξεις αλαλάζοντας από τη ζέστη»;

Καλοί, δεν λέω, οι στωικοί αλλά υπάρχει και ο –επιστημονικά τεκμηριωμένος –αντίλογος. Οτι δηλαδή το να εκφράζεις «υγιώς» τα παράπονά σου είναι προς όφελος της ψυχικής και σωματικής υγείας σου. Η έρευνα της δόκτορος Ρόμπιν Κοβάλσκι, καθηγήτριας Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Κλέμσον της Βόρειας Καρολίνας (δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο «Journal of Social Psychology»), κατέδειξε ότι εκείνοι που παραπονούνται με την ελπίδα να πετύχουν κάτι καλύτερο (όπως για παράδειγμα στη σχέση με τον σύντροφό τους) εμφανίζονται πιο ευτυχείς από εκείνους που βιώνουν σιωπηλά τον συσσωρευμένο αρνητισμό τους. «Το να εκφράζεις τα παράπονά σου σού επιτρέπει να προκαλείς τη συμπόνια και την προσοχή» καταθέτει η Κοβάλσκι.

Αλλωστε για κάποιους το παράπονο είναι υπερόπλο. Δεν είναι τυχαίο ότι πίσω στο 1964 ο γεννημένος στον Καναδά ψυχίατρος Ερικ Μπερν μίλησε πρώτος για το «Ναι, αλλά» μοντέλο επικοινωνίας. Αρχικά κάποιος καταθέτει ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζει. Στη συνέχεια κάποιος άλλος του προτείνει τρόπους για την επίλυση του προβλήματος. Ο πρώτος τότε αντιδρά με ένα «Ναι, αλλά…» που καταρρίπτει όλες τις προταθείσες λύσεις. Διότι στόχος δεν είναι να λύσεις το πρόβλημα αλλά να προκαλέσεις τη συμπάθεια των άλλων, δείχνοντας πόσο ανίσχυρος είσαι σε αυτό που αντιμετωπίζεις.

Τώρα που το ξανασκέφτομαι ένας δοκιμαστικός μήνας χωρίς κλάψα και γογγυσμούς μοιάζει λυτρωτικός. Για όσους δυσκολεύονται, όπως εγώ, αντιγράφω μόλις τρία από τα «61 μαθήματα καθημερινής ζωής από τους στωικούς» (εκδ. Πατάκη): «Αυτό που έχει σημασία δεν είναι το τι σου συμβαίνει αλλά το πώς αντιδράς σε ό,τι σου συμβαίνει». «Ποιοι είναι οι άνθρωποι που σε θαυμάζουν; Μήπως είναι οι τρελοί; Μήπως είναι οι ανόητοι; Θέλεις να σε θαυμάζουν οι τρελοί και οι ανόητοι;». Και, τέλος: «Η ζωή είναι σαν συμπόσιο. Οταν μας καλούν σε συμπόσιο δεν παραπονιόμαστε για όσα λείπουν από το τραπέζι. Απολαμβάνουμε όσα μας προσφέρονται».

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 19 Απριλίου 2015