Η λήψη σωστών αποφάσεων και η ανάπτυξη πετυχημένων καινοτομιών προϋποθέτουν τη διόρθωση σφαλμάτων διαισθητικής κρίσης. Όπως αναφέρει ο νομπελίστας καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Princeton Daniel Kahneman, η αποτυχία στο σχεδιασμό και την πρόβλεψη οφείλεται σε σφάλματα διαισθητικής κρίσης, αφού υπάρχει η τάση να υποεκτιμούμε ή να υπερεκτιμούμε τα διάφορα γεγονότα, στοιχεία ή πιθανότητες.

Σύμφωνα με σχετικές μελέτες του Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης Nassim Nicholas Taleb: α) Υπάρχει η τάση να υποεκτιμούμε την πιθανότητα ή ακόμη και να αγνοούμε παντελώς το ενδεχόμενο να προκύψουν στο μέλλον σπάνια αλλά σημαντικά συμβάντα με τεράστιο αντίκτυπο. β) Απ’ τη μια υπερεκτιμούμε αυτά που γνωρίζουμε και απ’ την άλλη υποεκτιμούμε την αβεβαιότητα. Σχετική έρευνα του καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβανία Philip Tetlock κατέδειξε τα μεγάλα σφάλματα ειδικών εμπειρογνωμόνων καθόσον αφορά την πρόγνωση γεγονότων οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής φύσης. γ) Υπάρχουν πράγματα τα οποία είναι δύσκολο να προβλέψουμε. Γεγονότα που θεωρούνται σπάνια και δεν μπορούμε να εκτιμήσουμε τις πιθανότητες αυτά να συμβούν. Μπορούμε όμως να έχουμε μια γενική ιδέα για ένα τέτοιο ενδεχόμενο και τις πιθανές συνέπειες ώστε να είμαστε προετοιμασμένοι. δ) Υπάρχουν όμως και γεγονότα (θετικά ή αρνητικά) που είναι αδύνατο να προβλέψουμε – εντελώς άγνωστα, τυχαία συμβάντα. Στην περίπτωση που προκύψει κάτι θετικό, πρέπει να είμαστε όσο το δυνατό

πιο ανοικτοί ώστε να επωφεληθούμε – να είμαστε ανοικτοί σε ευκαιρίες. Στην περίπτωση που προκύψει κάτι αρνητικό, πρέπει να είμαστε πολύ επιφυλακτικοί ώστε να μειώσουμε στο ελάχιστο τις συνέπειες. Απώτερος στόχος η ενίσχυση της αντοχής ενός οργανισμού ή μιας επιχείρησης (robustness) ώστε να μπορέσει να επιβιώσει ακόμα και στις πιο ακραίες συνθήκες.

Ο Καθηγητής Nassim Taleb ονόμασε τα σπάνια, ακραία αυτά συμβάντα «Μαύρους Κύκνους». Είναι πολύ δύσκολο ή αδύνατο να τα προβλέψουμε αλλά έχουν τεράστιο αντίκτυπο. Υπάρχουν θετικοί Μαύροι Κύκνοι (ευκαιρίες) αλλά και αρνητικοί Μαύροι Κύκνοι (με καταστροφικές συνέπειες).

Η στρατηγική που εφαρμόζει η Τουρκία στη γεωπολιτική σκακιέρα είναι να προβαίνει –σε ανύποπτο χρόνο– σε παράνομες ενέργειες που εάν πετύχουν θα τις αποφέρουν τεράστια οφέλη. Εάν αποτύχουν οι συνέπειες θα είναι από ελάχιστες έως μηδαμινές. Αυτή ακριβώς τη στρατηγική εφάρμοσε η Τουρκία με τη NAVTEX στην κυπριακή ΑΟΖ και τη NOTAM Αιγαίο. Η φράση «σε ανύποπτο χρόνο» δεν σημαίνει σε τυχαίο χρόνο. Ακριβώς το αντίθετο – η Τουρκία ενεργεί τη στιγμή που δεν το περιμένει κανείς.

Η ©Μετα–καινοτομία αποτελεί ένα σύγχρονο εργαλείο στρατηγικής το οποίο μας επιτρέπει να στηρίζουμε τις αποφάσεις μας σε πιο στέρεες, επιστημολογικές βάσεις ώστε: α) Να προβλέπουμε σωστά και να προετοιμαζόμαστε για σπάνια συμβάντα που μπορεί να έχουν τεράστιο αντίκτυπο. β) Να αξιοποιούμε τα θετικά συμβάντα (π.χ. υδρογονάνθρακες, συμμαχίες / συνεργασίες, καινοτομία) αλλά και να ελαχιστοποιούμε τις συνέπειες από αρνητικά συμβάντα (π.χ. τουρκική επιθετικότητα, οικονομική κρίση).

Στη περίπτωση του Αιγαίου και της κυπριακής ΑΟΖ η ©Μετα–καινοτομία μπορεί να αποτελέσει ένα Ραντάρ Έξυπνης Άμυνας 24 ώρες το εικοσιτετράωρο, 365 μέρες το χρόνο, αξιολογώντας όλα τα δεδομένα και αναπτύσσοντας καινοτόμες τακτικές. Η λήψη αποφάσεων πρέπει να λαμβάνει υπόψη την αβεβαιότητα (η οποία είναι αυξημένη λόγω της πολυπλοκότητας) την πιθανότητα λανθασμένων προβλέψεων αλλά και τη σοβαρότητα των συνεπειών. Επειδή μια νέα εχθρική ενέργεια της Τουρκίας στην ΑΟΖ της Κύπρου ή στο Αιγαίο θα έχει πολύ μεγαλύτερο αντίκτυπο και πολύ πιο σοβαρές συνέπειες από ότι νομίζουμε. Η Κύπρος και η Ελλάδα πρέπει να είναι σε θέση να

αντιμετωπίσουν με επιτυχία ακόμη και τα πιο ακραία σενάρια. Ένα τέτοιο ακραίο σενάριο μπορεί να το θεωρούμε απρόβλεπτο ή τυχαίο, ακριβώς επειδή κάτι ανάλογο δεν υπήρξε στο παρελθόν. Όμως για την Τουρκία θα είναι η φυσική επέκταση του Στρατηγικού της Βάθους. Οι συνέπειες είναι τεράστιες όταν κάτι θωρείται «απρόβλεπτο» – όταν δεν το αναμένεις δεν είσαι προετοιμασμένος.

Είναι σημαντικό να ενεργείς για να προστατεύσεις τον εαυτό σου από αρνητικά συμβάντα ή να είσαι ανοικτός να αξιοποιήσεις θετικά συμβάντα, έστω και εάν δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτά θα προκύψουν. Ιδιαίτερα όταν –σε περίπτωση που συμβεί κάτι τέτοιο– οι συνέπειες είναι πολύ σοβαρές. Το γεγονός ότι κάτι δεν συνέβηκε ποτέ στο παρελθόν δεν σημαίνει ότι δεν πρόκειται να συμβεί. Για εμάς κάτι μπορεί να είναι απρόβλεπτο – για άλλους μπορεί όχι απλά να είναι προβλεπτό αλλά και προσχεδιασμένο.

Η τουρκική ΝΟΤΑΜ στο Αιγαίο στόχευε στο να δοκιμάσει τα αντανακλαστικά της Ελλάδας αλλά και τις αντιδράσεις της Διεθνούς Κοινότητας – ήταν μια πιλοτική ΝΟΤΑΜ. Η Τουρκία θα επανέλθει δριμύτερη τόσο στο Αιγαίο όσο και στην κυπριακή ΑΟΖ. Αυτό δεν πρέπει να μας βρει απροετοίμαστους γιατί οι συνέπειες θα είναι καταστροφικές. Η Ελλάδα και η Κύπρος πρέπει να κινηθούν προορατικά και αποτρεπτικά – γιατί η Τουρκία θα κάνει την κίνησή της όταν η θάλασσα θα είναι πιο ήρεμη από ποτέ.

Συνοψίζοντας τις κύριες εφαρμογές της ©Μετα–καινοτομίας:

α) Μοχλός Αναπτυξιακής Μεταρρύθμισης.

β) Σύστημα Έξυπνης Άμυνας.

Η πρώτη παρουσίαση του σύγχρονου εργαλείου της ©Μετα–καινοτομίας θα γίνει σε συνέδριο που θα γίνει στο Πανεπιστήμιο Κύπρου τον προσεχή Ιούνιο.

* Ο κ. Νίκος Σύκας είναι Σύμβουλος Στρατηγικής & Καινοτομίας.