Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και η Αριστερά

Τα εγκωμιαστικά λόγια του κ. Τσίπρα (παρά τις αντιρρήσεις νεόκοπων πολιτευτών του ΣΥΡΙΖΑ) για τον ιδρυτή της ΝΔ αποτελούν, κατά την άποψή μας, ένα άλλο δείγμα του, φανερού ή λανθάνοντος, σεβασμού που η Αριστερά έχει δείξει κατά καιρούς προς τον Κ. Καραμανλή. Της μεταδικτατορικής εποχής. Αυτό, προφανώς, δεν σημαίνει ότι αναστέλλονται η πολιτική αντιπαλότητα, η κριτική και η απόρριψη της κομματικής πρακτικής του Καραμανλή. Ούτε πρέπει να ερμηνεύσουμε τον σεβασμό προς το πρόσωπό του από ανθρώπους που ταλαιπωρήθηκαν προδικτατορικά, από το τότε καραμανλικό κράτος, επειδή νομιμοποίησε το ΚΚΕ, ή επειδή «συνέβαλε μαζί με τους ηγέτες των άλλων παρατάξεων στην εμπέδωση της κουλτούρας της ομαλής δημοκρατικής εναλλαγής» κατά τον κ. Τσίπρα. Ο λόγος αυτής της συμπεριφοράς της Αριστεράς προς τον Καραμανλή έχει να κάνει, πιστεύω, και με έναν ουσιώδη παράγοντα που σχετίζεται (κατ’ αναλογίαν) με την ποιότητα των χαρακτήρων ενός θεατρικού ή λογοτεχνικού έργου. Κατά τη γνώμη μας, ο Καραμανλής συστήνει ένα οιονεί δραματικό πρόσωπο μέσα στο νεότερο πολιτικό δράμα, από τη δεκαετία του ’50 ως τον θάνατό του, που θα μπορούσε να ορισθεί, σύμφωνα με τον Ε. Μ. Forster, ως ένας «στρογγυλός» και όχι «επίπεδος» χαρακτήρας. Ως χαρακτήρας, δηλαδή, που μεταβάλλεται, αλλάζει ήθος κατά την πορεία του έργου και δεν παραμένει μονοδιάστατος, προβλέψιμος κ.λπ. Ο Καραμανλής υπήρξε, και αυτό το αναγνωρίζουν όλοι, εχθροί και φίλοι, ο κατ’ εξοχήν ήρωας της σύγχρονης ελληνικής πολιτικής σκηνής που μπόρεσε να αφήσει τα πολιτικά στερεότυπα (χωρίς να χάσει την κομματική του ταυτότητα), να υπερβεί τα κληρονομικά χαρακτηριστικά και να μεταβληθεί προς το καλύτερο. Να γίνει ένας σύγχρονος, ευρωπαίος πολιτικός με ήθος δημοκρατικό.

Παραδείγματα πολιτικών που παρέμειναν ή παραμένουν ακόμη μονολιθικοί, «επίπεδοι», χωρίς κάποια εξέλιξη στη σκέψη τους, υπάρχουν πολλά στη νεότερη ιστορία μας. Το σοβαρότερο: μεγάλο μέρος του ελληνικού λαού (όπως φαίνεται από το σημερινό πολιτικό σκηνικό) παραμένει δέσμιο σε πολιτικές προκαταλήψεις και ζει ακόμη με νεκραναστημένες (δεξιές και αριστερές) εμμονές. Ας μην ξεχνάμε πως ένα μεγάλο μέρος της συντηρητικής Δεξιάς εξακολουθεί να πιστεύει ότι ο Καραμανλής διέπραξε μέγα έγκλημα βοηθώντας να αποβληθεί από τη χώρα το φθοροποιό βασιλικό καθεστώς. Αν όντως έτσι έχουν τα πράγματα, ο συντηρητικός, αντιδραστικός κάποτε και αυταρχικός Καραμανλής, πριν από την αυτοεξορία του, παιδί ή εκπρόσωπος μιας εκδικητικής, μετεμφυλιωτικής και παρακρατικής Δεξιάς, γρήγορα αντιλαμβάνεται πως δεν είναι αυτός «που κυβερνά αυτόν τον τόπο». Είναι άλλες σκοτεινές δυνάμεις, προπομποί της δικτατορίας. Και διαχωρίζει τη θέση του.

Αυτή την εξέλιξη του πολιτικού χαρακτήρα του Καραμανλή (που είναι ευθέως συνδεδεμένη με την ιστορία της χώρας) δεν την αμφισβήτησε η μεταδικτατορική Αριστερά. Περισσότερο τον αμφισβήτησαν τα ακροδεξιά στοιχεία (για το ΚΚΕ δεν τίθεται ζήτημα) και η ρητορική του νεοπαγούς «ορμητικού» ΠαΣοΚ μιας «Αλλαγής» που αυτοκαταργήθηκε πολύ σύντομα. Οι αριστεροί πολιτικοί αντίπαλοι του Καραμανλή, της μεταδικτατορικής περιόδου, προφανώς δεν μπορούσαν να τον χειροκροτήσουν φανερά (όπως έγινε την περασμένη Τετάρτη), αλλά αντιλαμβάνονταν πως είχαν να κάνουν με έναν πολιτικό ο οποίος, στον έναν βαθμό ή στον άλλον, διακήρυσσε και ακολουθούσε μια νέα πολιτική κουλτούρα, με σαφή τα γνωρίσματα της ευρωπαϊκής πολιτικής πρακτικής. Εκείνων των χρόνων. Αρνητής της ευρωπαϊκής πολιτικής του Καραμανλή υπήρξε, για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, ο Ανδρέας Παπανδρέου, προτού αναγκασθεί, εκ των πραγμάτων, να αλλάξει πορεία. Χωρίς πάντως να αλλάξει διάθεση απέναντι σε έναν πολιτικό που, αν μη τι άλλο, σταθεροποίησε τη νεαρή και πολλαπλά δοκιμαζόμενη δημοκρατία της Μεταπολίτευσης. Δεν έχει κανείς παρά να διαβάσει τα απομνημονεύματα του Μίκη Θεοδωράκη, ενός σημαίνοντος αριστερού της εποχής εκείνης, για να συλλάβει το επικίνδυνο κλίμα μετά την πτώση της δικτατορίας και να εννοήσει τη διάσημη φράση «Καραμανλής ή τανκς»!

Πολιτικός αναλυτής δεν είμαι. Αλλά είμαι βέβαιος πως ο Καραμανλής όχι μόνο υπήρξε ένας ευφυής, «στρογγυλός» πολιτικός χαρακτήρας, αλλά και, καθώς είχε συμβούλους λαμπρούς πνευματικούς ανθρώπους, καθιέρωσε θεσμούς πολιτισμού που κανείς «δημοκρατικός» ή «σοσιαλιστικός» παράγοντας δεν μπόρεσε να κάνει. Γνωρίζουμε πως στα τελευταία χρόνια του συναναστρεφόταν ανθρώπους όπως ο Ελύτης, ο Χατζιδάκις, ο Χορν, ο Λαμπρίας και άλλοι. Εξακολουθούσε να μαθαίνει, τη στιγμή που άλλοι δημαγωγούσαν και τα «ήξεραν» όλα. Ποτέ ο Καραμανλής δεν αποκάλεσε τους (τότε) διανοούμενους (οι περισσότεροι φίλα προσκείμενοι στην ανανεωτική Αριστερά) «ελίτες». Υπήρχε σιωπηλός, αμοιβαίος σεβασμός, που δεν είχε σχέση με την κομματική ταυτότητα. Ετσι, λ.χ., τον Απρίλιο του 1985, όταν ο Α. Παπανδρέου προβαίνει στην πολιτική και ηθική ατοπία να αθετήσει την υπόσχεσή του προς τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας Καραμανλή και να προτείνει ως επόμενο Πρόεδρο τον κ. Σαρτζετάκη, έντονη υπήρξε η αντίδραση των αριστερών διανοουμένων της εποχής. Δεν υποστήριξαν τον Καραμανλή ως Πρόεδρο, αλλά με έκκλησή τους, που σχετίζεται ευθέως με το γεγονός, «εκατόν δεκαέξι προσωπικότητες» («Το Βήμα», 11.4.1985) εκφράζουν έντονη ανησυχία για τις εξελίξεις, καταδικάζουν τις «αντιδημοκρατικές μεθοδεύσεις» και διακηρύσσουν πως «σοσιαλισμός και δημοκρατία είναι έννοιες αξεδιάλυτα συνδεδεμένες». Το γεγονός ενόχλησε τον Ανδρέα Παπανδρέου, που έκανε ειδική μνεία στο κόμμα «των εκατό υπογραφών»!

Πολλοί από τους ανθρώπους εκείνους εξακολουθούν και ζουν και πολιτεύονται όπως και τότε, χωρίς να έχουν καμία σχέση με τους επιγόνους του Καραμανλή, του Παπανδρέου, του Κύρκου ή του Φλωράκη. Μάλιστα, οι περισσότεροι από αυτούς ουδέποτε, πιστεύω, ψήφισαν Καραμανλή, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν τον θεωρούσαν έναν δημοκρατικό πολιτικό, χωρίς παρωπίδες, που απλώς έτυχε να βρίσκεται απέναντι στη δική τους πολιτική θέση και φιλοσοφία. Να συμβαίνει άραγε το ίδιο με τον κ. Τσίπρα που έκλεισε τα αφτιά του στα σφυρίγματα ανόητων και εμπαθών συμβούλων του και ομολόγησε, στο μέτρο του και κατά τις πολιτικές σκοπιμότητες, σεβασμό στον μεγάλο πολιτικό αντίπαλο; Αρχίζει να ακούει, άραγε, ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ τη φιλελεύθερη φωνή μιας ουμανιστικής, ευγενικής και αφανάτιστης Αριστεράς;