Η δημιουργία υπεραξίας από αναπτυξιακές δυνατότητες του τόπου μας, που μπορούν δημιουργικές δυνάμεις να υλοποιήσουν, είναι πλέον μονόδρομος για την ελληνική οικονομία. Το μόνο που απαιτείται για την κινητοποίησή τους είναι ένα κλίμα πραγματικά ειλικρινούς συναίνεσης και σταθερότητας απαραίτητο για την έμπνευση. Τότε θα μπορούμε να μιλάμε για μια πραγματικά έξυπνη ανάπτυξη. Πληθώρα μελετών και αναλύσεων επισημαίνουν πως τέτοιοι τομείς είναι:

1. Η γεωργία, με όλους τους επιμέρους πρωτογενείς κλάδους της φυτικής, της κτηνοτροφίας-μελισσοκομίας, της δασικής παραγωγής, της αλιείας, υδατοκαλλιεργειών κ.ά. καθώς και της βιομηχανίας-βιοτεχνίας, της μεταποίησης των αγροτικών προϊόντων και της εμπορίας των προϊόντων αυτών μέχρι τον τελικό χρήστη-καταναλωτή.

2. Ο τουρισμός, ιδιαίτερα μάλιστα στην αλληλεπίδραση του με τη γεωργία. Τα εξαιρετικής ποιότητας προϊόντα μας και ειδικά τα τρόφιμα (και άλλα όπως αρωματικά και φαρμακευτικά) μπορούν να υποστηρίξουν και να υποστηριχθούν από τον μεγάλο και διαρκώς διογκούμενο τουριστικό τομέα. Καθώς η γαστρονομία καθορίζει κατά 33% την επιλογή του τουριστικού στόχου, η χώρα μας με τον πλούτο των γαστρονομικών προϊόντων μπορεί πραγματικά να βοηθήσει στην ποιοτική αναβάθμιση του τουριστικού μας προϊόντος καθώς και να τον καταστήσει ανεξάντλητο.

3. Η παράδοση και ο πολιτισμός της διατροφής μας που μπορεί να δώσει ακόμη μεγαλύτερη αξία και τιμή στα εξαιρετικής ποιότητας παραδοσιακά προϊόντα του τόπου μας.
Αν για παράδειγμα υπάρχει ένα μεγάλο κίνημα στη σύγχρονη κατανάλωση όπως είναι το κίνημα των φυτοφάγων (vegetarians), έχει πολύ μεγάλη σημασία για αυτούς τους ανθρώπους ότι εμείς έχουμε μια τέτοια «συνταγή», δοκιμασμένη μάλιστα στις παραδόσεις της μοναστηριακής διατροφής, η οποία εκτός των άλλων στη διάρκεια νηστειών αντιμετωπίζει τα προβλήματα ελλείψεων που δημιουργεί η φυτοφαγική διατροφή.
Απαιτήσεις


Ο κόσμος έχει ήδη μεγάλες απαιτήσεις από τη γεωργία και οι απαιτήσεις αυτές θα διογκώνονται. Η κοινωνία απαιτεί από τη γεωργία τρόφιμα, ζωοτροφές, ίνες, φαρμακευτικά και αρωματικά προϊόντα (Farmacy), προϊόντα καπνίσματος (Fumes), ξύλα για θέρμανση (Fire), και τώρα προσθέτει και την παραγωγή βιοκαυσίμων (Fuels) και για τα αυτοκίνητά μας!
Τα F’s πληθαίνουν σε αριθμό και κάποια, π.χ. το «F» των τροφίμων, διογκώνονται. Απαιτείται να διπλασιασθεί σε 15 χρόνια την ώρα μάλιστα που η ίδια κοινωνία διαρκώς συρρικνώνει όλους τους απαιτούμενους πόρους για την επίτευξη των παραπάνω στόχων. Καλλιεργήσιμες εκτάσεις μειώνονται και οι εναπομείνασες υποβαθμίζονται ποιοτικά. Το διαθέσιμο νερό άρδευσης μειώνεται προς όφελος της ύδρευσης των αστικών κέντρων. Η ενέργεια ακριβαίνει όπως και τα λιπάσματα, φάρμακα, πλαστικά και ταυτοχρόνως απαιτείται ο περιορισμός των τελευταίων για προστατευτικούς προς το περιβάλλον λόγους. Οι διαφαινόμενες κλιματικές αλλαγές θα κάνουν την κατάσταση δυσκολότερη.
Αν τώρα προσθέσουμε και τις αλλαγές στα καταναλωτικά πρότυπα, ή ακόμη και την ενσωμάτωση νέων γνώσεων και τεχνολογίας που παράγεται διεθνώς στα ντόπια παραγωγικά μας συστήματα (δείτε π.χ. τις εξελίξεις στο πεδίο της γονιδιωματικής αλλά και της μεταγονιδιωματικής και τις μεγάλες προοπτικές των προβιοτικών μικροβίων), όλοι αντιλαμβανόμαστε πως οι απαιτήσεις είναι σχεδόν αδύνατον να ικανοποιηθούν χωρίς τεχνολογική, ερευνητική, επιστημονική και οικονομική υποστήριξη.

Αγροτικές Συμπράξεις Καινοτομίας
Από το σπαράγγι της Χρυσούπολης στα clusters
Ενα σημαντικό εργαλείο υποστήριξης του αγροτικού κλάδου και υποβοήθησης μεταξύ των άλλων και της γρήγορης και αποτελεσματικής ενσωμάτωσης καινοτομίας είναι οι Αγροτικές Συμπράξεις Καινοτομίας. Εχουμε ακούσει για ομάδα καλλιεργητών σπαραγγιού στη Χρυσούπολη: τι είναι αυτό που τους ενώνει; Ολοι καλλιεργούν το σπαράγγι.
Εχουμε, επίσης, ακούσει για Αγροτικό Συνεταιρισμό Νικοτσάρας: το κοινό τους όλοι γεωργοί του χωριού Νικοτσάρας (το χωριό μου είναι αυτό και ο πατέρας μου ήταν η κινητήριος δύναμη για να φτιαχτεί το 1959 ο Συνεταιρισμός). Την Ενωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Βόλου, είναι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί του νομού Μαγνησίας, τον Σύνδεσμο Βιομηχανιών Τροφίμων, όλες είναι εταιρείες που μεταποιούν αγροτικά προϊόντα και παράγουν τρόφιμα, όπως και για τον Σύνδεσμο Κλωστοϋφαντουργών ή τον Σύνδεσμο Εταιρειών Σπόρων κ.ο.κ.
Πολλές και ποικίλες μορφές ομαδοποίησης ατόμων, παραγωγών, ομάδων, βιομηχανιών, εμπόρων κ.ά. που δραστηριοποιούνται στα διάφορα στάδια παραγωγής που στη φυτική παραγωγή αρχίζει με τους βελτιωτές των φυτών και τη σποροπαραγωγή ή παραγωγή δενδρυλλίων, φυταρίων κ.ά., προμηθευτές του δεύτερου σταδίου, δηλαδή των γεωργών-καλλιεργητών, για να ακολουθήσει μετά τη συγκομιδή της αγροτικής σοδειάς το τρίτο στάδιο της μεταποιητικής βιομηχανίας-βιοτεχνίας και τώρα και οικοτεχνίας και φυσικά ακολουθούν όλα τα παρακάτω της διακίνησης, εμπορίας κ.ά. των μεταποιημένων προϊόντων μέχρι τον τελικό χρήστη που μπορεί να είναι ο καταναλωτής ή μία άλλη κτηνοτροφική αλυσίδα παραγωγής που παίρνει το τελικό προϊόν ως εισροή-ζωοτροφή στην κτηνοτροφική αλυσίδα και αυτή έχει τα δικά της στάδια μέχρι στο τέλος να δώσει κάποιο αβγό ή γάλα στον καταναλωτή κ.ο.κ.
Στο κλασικό του βιβλίο για την καινοτομία και τα εργαλεία εισαγωγής της στην παραγωγή, ο καθηγητής Porter ξεκινά με την (μετρημένα) πιο σημαντική καινοτομία που μπήκε στην αλυσίδα παραγωγής τροφίμων τα τελευταία 50 χρόνια, που δεν είναι άλλη από την παραγωγή, μεταποίηση και κατανάλωση κατεψυγμένων λαχανικών και φρούτων που ως τότε μόνο την εποχή της ωρίμασης και συγκομιδής τους θα κατανάλωνε κανείς φρέσκα, είτε θα τα κατανάλωνε όλον τον υπόλοιπο χρόνο αλλά αποξηραμένα, δηλαδή μακράν από την ποιότητα, τη νοστιμιά, τη θρεπτική αξία της φρέσκιας χωραφίσιας ντομάτας του Αυγούστου. Εντυπωσιασμένοι από τον αμερικανικό στρατό που πολεμώντας τον φασισμό στην Ευρώπη στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μακριά από τα σπίτια του κατανάλωνε κατεψυγμένα μπιζέλια και άλλα λαχανικά που φτιάχνονταν μόνο για τον στρατό και προφανώς τα έφερναν πλοία-ψυγεία και τα διένεμαν στρατιωτικά φορτηγά-ψυγεία μέχρι τα μαγειρεία των στρατοπέδων, αποφάσισε κάποιος να το κάνει και στη Σκανδιναβία για τους σκανδιναβούς καταναλωτές.
Πολλοί και ανόμοιοι κρίκοι μιας παραγωγικής αλυσίδας πρέπει να συμπράξουν προκειμένου να δώσουν στον τελικό καταναλωτή το καινούργιο προϊόν που στην προκειμένη περίπτωση είναι το κατεψυγμένο λαχανικό.
Οι κρίκοι αυτοί δεν ανήκουν σε μια ομάδα, συνεταιρισμό ή σύνδεσμο ομοίων ατόμων. Και όμως τα κατάφεραν να δημιουργήσουν την πρώτη Αγροτική Σύμπραξη Καινοτομίας. Δεν χρειάστηκε να ανακαλύψουν κάτι καινούργιο. Και γεωργοί υπήρχαν και μπακάλικα και εργοστάσια ψυγείων κ.λπ.
Ολες οι τεχνολογίες που χρησιμοποιήθηκαν και σε όλα τα βήματα υπήρχαν ξέχωρα. Η διασύνδεσή τους και επαναδιάταξη των παραγωγικών τους δραστηριοτήτων ήταν το καινούργιο: η καινοτομία τους. Αυτά είναι τα clusters.
Η υπεραξία και οι κρίκοι της αλυσίδας
Κλασικό παράδειγμα σύμπραξης θα μπορούσε να είναι μια βελτιωμένη ποικιλία σιταριού ως προς το χαρακτηριστικό της χαμηλής ή μηδενικής περιεκτικότητας στην πρωτεΐνη γλουτένη, η οποία ως γνωστόν δημιουργεί μεγάλα προβλήματα σε συνανθρώπους μας που έχουν δυσανεξία σε αυτήν καθώς και στις οικογένειές τους.
Ο νέος σπόρος του βελτιωτή θα πρέπει να καλλιεργηθεί ξέχωρα από μία ή περισσότερες ομάδες παραγωγών, να τον μαζέψουν ξέχωρα οι κομπίνες, οι έμποροι να μην τον αναμείξουν με σοδειές και το ίδιο και οι αλευρόμυλοι, οι φούρνοι, η βιομηχανία με τα ψωμιά ή τα παξιμάδια ή τα μακαρόνια, τα εργαστήρια ελέγχου τροφίμων κ.τ.λ.
Η συγκεκριμένη ομάδα καταναλωτών χρειάζεται το συγκεκριμένο πολύτιμο προϊόν έστω και αν στοιχίζει παραπάνω από τα κοινά προϊόντα.
Το αντίστοιχο συμβαίνει και με προϊόντα που χρειάζονται οι νεφροπαθείς, οι διαβητικοί, οι εγκυμονούσες, οι θηλάζουσες μητέρες, οι αθλητές, οι υπερήλικοι, οι νηστεύοντες, οι φυτοφάγοι. Ολοι οι κρίκοι της αλυσίδας χωρίς να κάνουν κάτι πιο δύσκολο ή πιο δαπανηρό από ό,τι κάνουν (ο γεωργός κάνει τα ίδια έξοδα για να καλλιεργήσει την όποια τυχαία ποικιλία σιταριού), συντονισμένοι και συμβολαιοποιημένοι όλοι οι κρίκοι και βγάζοντας το τυχαίο από την παραγωγική αλυσίδα, δημιουργούν υπεραξία στο τελικό προϊόν.
Υπεραξία που μπορούν να καρπωθούν όλοι οι συμμετέχοντες, από τον βελτιωτή, τον γεωργό, τον έμπορο, τον μύλο, τον βιομήχανο τροφίμων, το σουπερμάρκετ, μέχρι τον τελικό χρήστη.
Υπάρχουν αναρίθμητα τέτοια παραδείγματα προϊόντων όχι μόνο τροφίμων αλλά και ζωοτροφών ή ινών βάμβακος ή αρωματικών φυτών για καλλυντικά κ.ά. Γιατί και εκεί άλλη ποικιλία και άλλο βαμβάκι κάνει ένα καλό νήμα ή ένα εσώρουχο και άλλο ένα παιδικό pumber ή γυναικεία σερβιέτα.
Η μικρή κλήρου γεωργία του τόπου μας αλλά και το εξαιρετικό μας περιβάλλον, η παράδοση κ.ά. ταιριάζουν σε μια τέτοια παραγωγή και το νομοθετικό πλαίσιο έχει δημιουργηθεί στο υπουργείο Γεωργίας, ενώ σημαντική οικονομική υποστήριξη έχει προβλεφθεί με τη νέα ΚΑΠ για τέτοιες δραστηριότητες. Ιδού η Ρόδος, ιδού και το πήδημα. Ο δρόμος και οι ευκαιρίες είναι ανοιχτές για όλους.

Ο κ. Αθανάσιος Τσαυτάρης είναι καθηγητής, πρώην υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ