Τι κοινό μπορεί να έχουν ο πύργος της Ρω στα Δωδεκάνησα, το Κάστρο της Μεθώνης στη Μεσσηνία και το Αρχαίο Θέατρο και το Διαχρονικό Μουσείο στη Λάρισα; Εκ πρώτης όψεως καμία. Και όμως τους ενώνει μια κοινή μοίρα. Αυτή της εγκατάλειψης της πολιτείας και συγκεκριμένα του αρμόδιου για τα θέματα πολιτιστικής κληρονομιάς υπουργείου Πολιτισμού. Πρόκειται για τρεις διαφορετικές περιπτώσεις που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής, πρόκειται για τρία μνημεία και χώρους που εκπέμπουν – εδώ και καιρό – σήμα εκτάκτου ανάγκης εις ώτα μη ακουόντων, όπως τελικά αποδεικνύεται! Αφορμή για το άρθρο αυτό στάθηκαν οι κατά καιρούς επισκέψεις μου στους παραπάνω χώρους, καθώς επίσης και οι διάφορες επιστολές διαμαρτυρίας κατοίκων αλλά και επισκεπτών στους προαναφερθέντες χώρους. Ομως η κραυγαλέα αδιαφορία του υπουργείου Πολιτισμού δεν περιορίζεται δυστυχώς μόνο στις τρεις αυτές περιπτώσεις. Σε κάθε γωνιά της ελληνικής γης τα μνημεία που καταρρέουν αποτελούν αδιάψευστη μαρτυρία της κρατικής αδιαφορίας. Γι’ αυτό και θα επανέλθω με άλλες περιπτώσεις σε επόμενο άρθρο μου.
Προεισαγωγικά, θα ήθελα να υπενθυμίσω ότι η πολιτεία έχει μεριμνήσει με νέο νόμο (νόμος 3028/28 Ιουνίου 2002) «για την προστασία των αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς» ότι όλα τα αρχαία μνημεία που ανήκουν στους προϊστορικούς, αρχαίους, βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους και χρονολογούνται πριν από το 1830 προστατεύονται. Στα αρχαία μνημεία συγκαταλέγονται και τα σπήλαια καθώς και τα παλαιοντολογικά κατάλοιπα. Σε ό,τι έχει να κάνει τώρα με τα νεότερα μνημεία (1830 ως σήμερα), των οποίων η προστασία επιβάλλεται λόγω της ιστορικής, καλλιτεχνικής ή επιστημονικής σημασίας, και αυτά προστατεύονται επίσης από τον ίδιο νόμο. Δυστυχώς όμως οι παραπάνω περιπτώσεις φαίνεται πως, κατά την κρίση του υπουργού Πολιτισμού, δεν εμπίπτουν σε καμία κατηγορία και συνεπώς δεν χρήζουν και ειδικής κρατικής προστασίας!
Ο πύργος της Ρω
Κατασκευασμένος στα τέλη του 4ου αιώνα π.X. – την εποχή που η Ρως και το Καστελόριζο ανήκαν στο ροδιακό κράτος -, ο πύργος της Ρω δεσπόζει ακόμη και σήμερα, παρά τη μεγάλη φθορά που έχει υποστεί από το πέρασμα του χρόνου, σε έναν απόκρημνο βράχο στο ακριτικό αυτό νησί.
Σε θέση σαφέστατα στρατηγική, ο πύργος της Ρω χρησιμοποιήθηκε κυρίως ως παρατηρητήριο τόσο κατά την αρχαιότητα όσο και κατά τα ρωμαϊκά αλλά και τα μεσαιωνικά χρόνια. Ο πύργος όμως φαίνεται πως έπαιξε σπουδαίο ρόλο και κατά την περίοδο του αγώνα της ελληνικής ανεξαρτησίας εναντίον του τουρκικού ζυγού καθώς υπήρξε καταφύγιο και οχυρό μιας σπουδαίας μορφής της Επανάστασης, του Λάμπρου Κατσώνη.
Το μνημείο αυτό, που «κουβαλά» μια ιστορία σχεδόν 2.500 ετών, κινδυνεύει να καταρρεύσει ολοσχερώς. Ηδη από το 1996, μετά την κατάρρευση μεγάλου μέρους του πύργου, το ΥΠΠΟ χρεώνεται τις απώλειες από το εν λόγω μνημείο. Και ενώ το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο ενέκρινε την έναρξη των εργασιών για τη διάσωση, αναστύλωση και αποκατάστασή του, το υπουργείο Πολιτισμού προς το παρόν ακόμη μετράει τα κομμάτια του πύργου που βρίσκονται διάσπαρτα στον χώρο…
Το Κάστρο της Μεθώνης
Το Κάστρο της Μεθώνης αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία της αρχαιότητας. Βρίσκεται στο νοτιότατο άκρο της δυτικής ακτής της Πελοποννήσου και οχυρώθηκε για πρώτη φορά τον 7ο αιώνα π.X. Εκτοτε, και εξαιτίας της γεωστρατηγικής του θέσης, το Κάστρο της Μεθώνης πέρασε στην κυριαρχία Βυζαντινών, Βενετών, Τούρκων και Γάλλων που το 1829 με επικεφαλής τον στρατηγό Μαιζόν εξεδίωξαν την τουρκική κυριαρχία από τη Μεθώνη. Τα ευρήματα στην περιοχή καταμαρτυρούν μάλιστα την πολύ πρόσφατη χρήση του εσωτερικού χώρου του κάστρου καθώς διατηρούνται λείψανα του νεκροταφείου των βρετανών αιχμαλώτων κατά τη διάρκεια του B´ Παγκοσμίου Πολέμου.
Χωροταξικά το Κάστρο της Μεθώνης καταλαμβάνει ολόκληρη την έκταση του ακρωτηρίου της νοτιοδυτικής ακτής μέχρι και το μικρό νησάκι, το οποίο επίσης οχυρώθηκε με οκταγωνικό πύργο και βρέχεται και από τις τρεις πλευρές από θάλασσα. H βόρεια πλευρά, που βλέπει προς ξηρά, καταλαμβάνεται από μια ισχυρά οχυρωμένη ακρόπολη. Σήμερα τα σημάδια κατάρρευσης στα τείχη του κάστρου – που αν και ερειπωμένα εξακολουθούν να στέκουν επιβλητικά – είναι έντονα και οι φθορές που έχει υποστεί είναι εκτεταμένες.
Τη σημασία του εν λόγω μνημείου, που αναμφισβήτητα αποτελεί μέρος της εθνικής μας κληρονομιάς, αλλά και την ανάγκη άμεσης κινητοποίησης για την προστασία αυτού προτού είναι πολύ αργά καταμαρτυρούν ερωτήσεις βουλευτών καθώς και πληθώρα δημοσιευμάτων στον Τύπο, που κάνουν λόγο για συνθήκες απαράδεκτες. Ειδικότερα, γίνεται λόγος για εικόνα πλήρους εγκατάλειψης καθώς αργά αλλά σταθερά καταρρέουν τα τμήματα του περιβάλλοντος τοίχου από την υποσκαφή τους από τη θάλασσα, αλλά και από την έντονη βλάστηση, ενώ τα κανόνια του κάστρου χρησιμοποιούνται ως «δέστρες» αλιευτικών και άλλων σκαφών!
Και βέβαια όλα αυτά την ίδια ακριβώς στιγμή που οι αρμόδιοι του υπουργείου παραδέχονται την άμεση ανάγκη προστασίας και ανάδειξης του μνημείου, την οποία μάλιστα και ο ίδιος ο κ. υπουργός Πολιτισμού αναγνώρισε τον Αύγουστο του 2002 διαθέτοντας 10.000 ευρώ, δηλαδή περίπου 3,5 εκατομμύρια δραχμές!!! Μια απόφαση που μόνον ως ύβρις για τον χώρο αυτόν μπορεί να εκληφθεί και που για άγνωστους ακόμη λόγους δεν έχει αρχίσει να εκτελείται. Από το 1995 ως το 2002, για οκτώ δηλαδή χρόνια, το σύνολο των πιστώσεων που έχουν διατεθεί για τη συντήρηση και αναστύλωση του Κάστρου της Μεθώνης είναι 153.000 ευρώ!!! – δηλαδή 52 εκατομμύρια δραχμές. Αξίζει να σημειωθεί ότι την ίδια στιγμή η κρουαζιέρα τριών ημερών που οργάνωσε ο πρώην υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας για τους ευρωπαίους ομολόγους του στοίχισε περισσότερο από 500 εκατομμύρια δραχμές!
Το αρχαίο θέατρο Λάρισας
H Λάρισα αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες αλλά και σημαντικότερες πόλεις της Ελλάδας. Με ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής επικράτειας να ζει και να δραστηριοποιείται εδώ και δεκαετίες στην πόλη αυτή των 300.000 περίπου κατοίκων, μπορεί κανείς με βεβαιότητα να πει πως η πόλη της Λάρισας σίγουρα «διψά» για πολιτιστικά δρώμενα.
Αλήθεια, πόσοι γνωρίζουν – πλην των Λαρισαίων – για το A´ Αρχαίο Θέατρο στο κέντρο της πόλης του 3ου αιώνα π.X., 12.000 θέσεων, το σημαντικότερο, με άλλα λόγια, αρχαιολογικό εύρημα της πόλης που σηματοδοτεί την ταυτότητά της; Το αρχαίο θέατρο Λάρισας κατασκευάστηκε στις νότιες υπώρειες του λόφου Φρούριο, όπου βρίσκεται η οχυρωμένη αρχαία ακρόπολη, και είχε προσανατολισμό προς την αρχαία αγορά της πόλης την οποία οι ενδείξεις τοποθετούν στο κέντρο της σημερινής πόλης της Λάρισας. Αισιοδοξώντας ότι το θέατρο αυτό μετά τις απαραίτητες εργασίες για την ολοκλήρωση της αναστύλωσής του θα αποτελέσει χώρο φιλοξενίας κορυφαίων πολιτιστικών δραστηριοτήτων, η τοπική κοινωνία προσπαθεί να φέρει σε πέρας την αποστολή αυτή που θα συμβάλει στην αναβάθμιση του πολιτιστικού επιπέδου αλλά και γενικότερα στην ανάπτυξη της πόλης.
Βέβαια η αναστύλωση που διενεργείται αυτή τη στιγμή αποτελεί μεγάλο βήμα. Αλλά από μόνη της δεν αρκεί. Διότι είναι αδιανόητο, όταν θα ολοκληρωθεί η αναστύλωση, το θέατρο να περιβάλλεται από δέκα περίπου ερειπωμένες κατοικίες που καταστρέφουν, όπως είναι φυσικό, την όλη εικόνα!
Ενα άλλο πολύ φιλόδοξο αλλά εντελώς απαραίτητο για τη Λάρισα έργο είναι η αποπεράτωση του Διαχρονικού Μουσείου, που θα στεγάσει τα πλούσια αρχαιολογικά, βυζαντινά και νεότερα ευρήματα της περιοχής και θα συμβάλει στην ανάπτυξη της πόλης αλλά και στην ανάδειξη της πολιτιστικής της κληρονομιάς. Το κτίριο εμβαδού 12.000 τ.μ. βρίσκεται στην περιοχή του Μεζούρλου, σε έκταση 75 στρεμμάτων που παραχωρήθηκε για τον σκοπό αυτόν από τον Δήμο Λαρισαίων. Εχουν ήδη ολοκληρωθεί η τοιχοποιία του κτιρίου με επιχρίσματα και οι ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις. Πλην όμως η σχετική εργολαβία διαλύθηκε το 2000. Εκτοτε έχουν παρέλθει τρία χρόνια και τίποτε δεν έχει γίνει. Είναι προφανές ότι, αν το κτίριο αυτό δεν ολοκληρωθεί σύντομα, τότε θα καταστραφούν και όσα ως σήμερα έχουν γίνει. Χρειάζεται λοιπόν άμεση χρηματοδότηση για την αποπεράτωσή του.
Προτού λοιπόν ο υπουργός Πολιτισμού προβεί και σε άλλες δηλώσεις για την ανάδειξη και την προστασία των αρχαιολογικών χώρων και των πολιτιστικών μνημείων εκτός συνόρων (περίπτωση Ιράκ), προτού μοιράσει και άλλες υποσχέσεις σε άλλες χώρες για θέματα πολιτισμού, καλό θα ήταν να ρίξει μια ματιά στις περιοχές της Ελλάδας οι οποίες διατρέχουν άμεσο κίνδυνο να σβηστούν μια για πάντα.
Ο κ. υπουργός θα πρέπει να γνωρίζει ότι τα μνημεία δεν διατρέχουν κίνδυνο μόνον από ζημιές που υφίστανται από το πέρασμα του χρόνου και από φυσικά αίτια, αλλά ότι διατρέχουν κίνδυνο και από τους ίδιους τους ανθρώπους που τα καταστρέφουν, τα παραμελούν, τα λησμονούν αφήνοντάς τα στο έλεός τους. Και είμαι βέβαιος ότι στο ΥΠΠΟ γνωρίζουν πως η προστασία των μνημείων δεν σταματά με την αποκατάστασή τους. H ενσωμάτωσή τους και η επανένταξή τους στη σημερινή σύγχρονη ζωή είναι εξίσου απαραίτητες προκειμένου να θεωρηθεί ολοκληρωμένη η αποστολή τους.
Ο κ. Ιωάννης M. Βαρβιτσιώτης είναι βουλευτής, τ. υπουργός και πρόεδρος του Ινστιτούτου Δημοκρατίας «Κωνσταντίνος Καραμανλής».
