ΣΑΜΙΟΥΕΛ ΣΕΜ
Ο οίκος του Θεού
Μετάφραση Φίλιππος Χρυσόπουλος,
πρόλογος Τζον Aπντάικ.
Εκδόσεις Κέδρος, 2013,
σελ. 528, τιμή 19,50 ευρώ
Το 1974 ο τριαντάχρονος Στίβεν Μπέργκμαν ήταν ειδικευόμενος ψυχίατρος στο νοσοκομείο «Beth Israel» του Χάρβαρντ. Το 1978 με το λογοτεχνικό ψευδώνυμο Σάμιουελ Σεμ κατέγραψε αυτή την εμπειρία στο μυθιστόρημα Ο οίκος του Θεού. Η περιγραφή των περιστατικών, οι διάλογοι των γιατρών και του νοσηλευτικού προσωπικού ήταν τόσο κυνικά ειλικρινείς που το βιβλίο έγινε καλτ φαινόμενο και τις τελευταίες τρεις δεκαετίες είναι η «Βίβλος» των φοιτητών Ιατρικής, των γιατρών και των νοσηλευτών στις ΗΠΑ. Πριν από λίγες εβδομάδες, ο Οίκος του Θεού κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κέδρος.
Ο δρ Στίβεν Μπέργκμαν διδάσκει Ψυχιατρική στο Χάρβαρντ. Συναντηθήκαμε στο σπίτι του στο Νιούτον της Βοστώνης. Η κουβέντα μας έγινε στον παλιό στάβλο του σπιτιού, που τώρα είναι το επιπλωμένο ησυχαστήριό του.
Είστε πολύ γνωστός και για τη μελέτη που έχετε κάνει γύρω από τη μνήμη.
«Νεότερος ασχολήθηκα πολύ με αυτό. Πιθανώς το πιο σημαντικό στοιχείο για τη μνήμη είναι ότι τα γεγονότα που θυμόμαστε εντονότερα είναι αυτά που είναι συνδεδεμένα με συναισθηματικές εμπειρίες. Οι άνθρωποι της δικής μου γενιάς θυμούνται πολύ καλά πού βρίσκονταν και τι έκαναν όταν δολοφονήθηκε ο Τζον Κένεντι. Τώρα, όλοι θυμούνται πού βρίσκονταν και τι έκαναν όταν έγινε η επίθεση στους Δίδυμους πύργους. Ομως και το να ξεχνάμε είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον».
Η απώθηση της μνήμης μπορεί να είναι μηχανισμός άμυνας;
«Είναι αυτό που ο Φρόιντ αποκαλούσε «απώθηση», όμως κατά τη γνώμη μου δεν ήξερε τίποτε απολύτως γύρω από το θέμα. Το λέω αυτό ως ψυχίατρος που έχει εξασκήσει πολλά χρόνια την Ψυχιατρική και έχει κουράρει πολλούς ασθενείς. Παρεμπιπτόντως, σχεδόν τίποτε από αυτά που είχε ανακαλύψει ο Φρόιντ δεν έχει αποδειχτεί. Η απώλεια της μνήμης μπορεί να προέλθει από οτιδήποτε. Οι άνθρωποι της ηλικίας μου, για παράδειγμα, έχουν απώλεια μνήμης επειδή απλώς κάποιες μνήμες με τον χρόνο ξεφτίζουν. Η γυναίκα μου λέει ότι στην ηλικία μας χρειάζονται δύο άνθρωποι για να έχουν μία μνήμη».
Πολλοί σύγχρονοι ψυχίατροι δεν αποδέχεστε ιδιαίτερα τον Φρόιντ…
«Ηταν σπουδαίος στο να πουλάει τον εαυτό του και ασχολήθηκε με αυτό που κυριαρχεί πλέον σε όλο τον κόσμο: το σεξ. Ηταν πολύ καλός συγγραφέας και πολύ καλός στο να παρουσιάζει τα πράγματα με τον τρόπο που ο κόσμος ήθελε να τα δει και να τα διαβάσει».
Ο Καρλ Γιουνγκ;
«Ηταν πιο ενδιαφέρων τύπος, ήταν πολυπολιτισμικός και είχε μια δημιουργική ευφυΐα».
Θα είχε ενδιαφέρον μια φροϋδική εξήγηση για το ότι γράφετε με ψευδώνυμο.
«Αυτό προέκυψε εξαιτίας μιας ψυχιατρικής παρανόησης εκείνης της εποχής. Πριν από 35 χρόνια, που επρόκειτο να κυκλοφορήσει ο Οίκος του Θεού, είχα διδαχθεί ως νέος ψυχίατρος ότι δεν πρέπει να αναφέρεις πολλά πράγματα για τους ασθενείς σου και όλες αυτές τις φροϋδικές ανοησίες. Αναρωτήθηκα λοιπόν τι θα πουν οι ασθενείς μου και αν θα πληγωθούν εφόσον το βιβλίο θα ήταν ένα πολύ αληθινό, κυνικό μυθιστόρημα. Ετσι χρησιμοποίησα το ψευδώνυμο «Shem», που στα εβραϊκά σημαίνει «όνομα». Ομως πολύ γρήγορα μαθεύτηκε η αλήθεια και τους ασθενείς μου όχι μόνο δεν τους ένοιαζε, αλλά το διασκέδασαν παρά πολύ».
Η πιο αυτοψυχαναλυτική δουλειά για εσάς τους ψυχιάτρους συνήθως δεν είναι η δουλειά σας, σωστά;
«Σωστά. Η σπουδαιότερη δουλειά που έκανα ποτέ ήταν στα διόδια του ποταμού Χάντσον. Εκανα νυχτερινή βάρδια έντεκα με επτά το πρωί μέσα στο μικρό μου κουβούκλιο. Τα μπαρ από τη μία πλευρά του ποταμού έκλειναν στη μία, ενώ από την άλλη πλευρά, στις δύο. Κάθε βράδυ, λοιπόν, μία παρά δέκα υπήρχε ουρά αυτοκινήτων που ήθελαν να περάσουν στην άλλη πλευρά. Ηταν απίστευτη εμπειρία αυτά που έβλεπα να συμβαίνουν μέσα στα αυτοκίνητα εκείνη την ώρα. Από τις δύο ως το πρωί δεν υπήρχε καθόλου κίνηση και διάβαζα. Εχω διαβάσει όλους τους ρώσους συγγραφείς, αλλά λατρεύω και τον Φόκνερ».
Και τι καταλάβατε για τη συγγραφή μέσα σε αυτό το μικρό κουβούκλιο;
«Για το δικό μου πολιτιστικό υπόβαθρο το μεγαλύτερο επίτευγμα του συγγραφέα είναι να οδηγήσει κάποιον μέσα από τη γνήσια δυστυχία και να του δείξει ότι μπορεί να υπάρξει κάποια εξιλέωση. Αυτό όμως πρέπει να το κάνεις σωστά, γιατί αλλιώς μπορεί να είναι μελοδραματικό. Σε όλα τα κείμενα του Τολστόι υπάρχει η αίσθηση ότι οι ήρωές του έχουν περάσει μέσα από μια διαδικασία και στο τέλος υπάρχει η εξιλέωση. Η μοντέρνα λογοτεχνία στην Αμερική δεν λειτουργεί έτσι, ακόμη και από πολύ σπουδαίους συγγραφείς».
Το γράψιμο ή το διάβασμα υπήρξε για εσάς μεγαλύτερη ψυχοθεραπεία;
«Το γράψιμο, γιατί μοιάζει περισσότερο με αυτό που συμβαίνει όταν η ψυχοθεραπεία λειτουργεί. Επειτα από πολλά χρόνια εξάσκησης της Ψυχιατρικής κατάλαβα ότι αυτό που βοηθά τους ανθρώπους δεν είναι οι λέξεις που τους λες, αλλά η αίσθηση, η ποιότητα της σχέσης μέσα στον θεραπευτικό χώρο. Αυτό είναι το γράψιμο για εμένα».
«Ημουν κάτι σαν ροκ σταρ»
Ο οίκος του Θεού πρωτοκυκλοφόρησε σε πολύ συντηρητική εποχή, με αποτέλεσμα να συναντήσει πολλές αρνητικές αντιδράσεις. «Από αφέλεια πίστευα ότι θα εκτιμούσαν το ότι είχα πει την αλήθεια με πολύ χιούμορ, όμως οι μεγαλύτεροι σε ηλικία γιατροί, ιδίως στο Χάρβαρντ, με μίσησαν» θυμάται ο Στίβεν Μπέργκμαν. «Αυτό δεν με πείραξε, γιατί οι συνομήλικοί μου γιατροί το λάτρεψαν και ήμουν κάτι σαν ροκ σταρ γι’ αυτούς. Με πείραξε όμως που οι μεγαλύτεροι διέδιδαν φήμες ότι δεν ήμουν καλός ειδικευόμενος, κάτι το οποίο δεν ήταν αλήθεια και αποδείχτηκε στη συνέχεια».Οι ειδικευόμενοι γιατροί που περιγράφει στο βιβλίο, με όλα τους τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα, είναι φανατικοί υποστηρικτές του και πλέον πολύ επιτυχημένοι. Ο υπερσεξουαλικός Χούπερ είναι ο δρ Ντέιβιντ Χέμπερ, καθηγητής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, και ο μηχανόβιος «Φάτε τη σκόνη μου Εντι» είναι ο πολύ επιτυχημένος δρ Ρίτσαρντ Αντερσον: «Ναι, γιατί πάντα ενδιαφέρομαι περισσότερο γι’ αυτούς που έχουν πνευματικό βάθος, μια βαθιά έγνοια για τους άλλους ανθρώπους και κάνουν σπουδαία πράγματα για τον κόσμο. Αυτοί που είναι σε «επαφή» με κάτι σπουδαιότερο από τον εαυτό τους» σχολιάζει ο Μπέργκμαν, ο οποίος έχει γράψει μαζί με τη σύζυγό του το θεατρικό έργο Bill W. and Dr. Bob, εμπνευσμένο από τη βιογραφία των Μπιλ Ουίλσον και δρος Μπομπ Σμιθ, οι όποιοι ίδρυσαν τους Ανώνυμους Αλκοολικούς. Από το 2006 αποτελεί τεράστια θεατρική επιτυχία στη Βοστώνη, ενώ αυτό το καλοκαίρι ανέβηκε «off Broadway» στη Νέα Υόρκη.
Ο οίκος του Θεού πρωτοκυκλοφόρησε σε πολύ συντηρητική εποχή, με αποτέλεσμα να συναντήσει πολλές αρνητικές αντιδράσεις. «Από αφέλεια πίστευα ότι θα εκτιμούσαν το ότι είχα πει την αλήθεια με πολύ χιούμορ, όμως οι μεγαλύτεροι σε ηλικία γιατροί, ιδίως στο Χάρβαρντ, με μίσησαν» θυμάται ο Στίβεν Μπέργκμαν. «Αυτό δεν με πείραξε, γιατί οι συνομήλικοί μου γιατροί το λάτρεψαν και ήμουν κάτι σαν ροκ σταρ γι’ αυτούς. Με πείραξε όμως που οι μεγαλύτεροι διέδιδαν φήμες ότι δεν ήμουν καλός ειδικευόμενος, κάτι το οποίο δεν ήταν αλήθεια και αποδείχτηκε στη συνέχεια».Οι ειδικευόμενοι γιατροί που περιγράφει στο βιβλίο, με όλα τους τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα, είναι φανατικοί υποστηρικτές του και πλέον πολύ επιτυχημένοι. Ο υπερσεξουαλικός Χούπερ είναι ο δρ Ντέιβιντ Χέμπερ, καθηγητής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, και ο μηχανόβιος «Φάτε τη σκόνη μου Εντι» είναι ο πολύ επιτυχημένος δρ Ρίτσαρντ Αντερσον: «Ναι, γιατί πάντα ενδιαφέρομαι περισσότερο γι’ αυτούς που έχουν πνευματικό βάθος, μια βαθιά έγνοια για τους άλλους ανθρώπους και κάνουν σπουδαία πράγματα για τον κόσμο. Αυτοί που είναι σε «επαφή» με κάτι σπουδαιότερο από τον εαυτό τους» σχολιάζει ο Μπέργκμαν, ο οποίος έχει γράψει μαζί με τη σύζυγό του το θεατρικό έργο Bill W. and Dr. Bob, εμπνευσμένο από τη βιογραφία των Μπιλ Ουίλσον και δρος Μπομπ Σμιθ, οι όποιοι ίδρυσαν τους Ανώνυμους Αλκοολικούς. Από το 2006 αποτελεί τεράστια θεατρική επιτυχία στη Βοστώνη, ενώ αυτό το καλοκαίρι ανέβηκε «off Broadway» στη Νέα Υόρκη.
