«Προσοχή, ήδη βρίσκεστε στο μέλλον» γράφει στο ογκώδες σατιρικό μυθιστόρημά του Τα απύθμενα ύψη ο Αλεξάντρ Ζινόβιεφ. Στο μέλλον εκτυλίσσεται και η υπόθεση του επίσης σατιρικού μυθιστορήματος Πίσω από το Μεγάλο Ρωσικό Τείχος του Βλαντίμιρ Σορόκιν. Ο Ζινόβιεφ έγραψε μια άγρια σάτιρα για τη σοβιετική Ρωσία. Ο νεότερος Σορόκιν όμως, γεννημένος το 1955, σατιρίζει τη δική του σύγχρονη Ρωσία, τη χώρα του Βλαντίμιρ Πούτιν.
Και οι δύο συγγραφείς ανήκουν στη μεγάλη ρωσική παράδοση της σατιρικής λογοτεχνίας η οποία, αν εξαιρέσει κανείς τον Γκόγκολ, παραμένει δυστυχώς ελάχιστα γνωστή στη χώρα μας. Κανένα έργο των Ιλφ και Πετρόφ ή του Ζόσενκο δεν κυκλοφορεί στα ελληνικά – για να αναφερθούμε μόνο στους επιφανέστερους. Θα ήταν ασφαλώς υπερβολικό να θεωρήσουμε τον Σορόκιν διάδοχό τους. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως δεν πρόκειται για συγγραφέα ταλαντούχο, αυθεντικό και χωρίς αμφιβολία θαρραλέο, σε μια χώρα μάλιστα όπου η ελευθερία της έκφρασης δεν είναι όσο «ελεύθερη» θέλει να την παρουσιάζει το καθεστώς που την κυβερνά.
Βρισκόμαστε στο 2021. Η Ρωσία έχει επιστρέψει στη μοναρχία και κυβερνάται από έναν θρησκόληπτο τσάρο. Οχι μόνο έχει γυρίσει την πλάτη στη Δύση, αλλά έχει υψώσει ένα τείχος που την απομονώνει από τη μιασματική κοινωνία των δυτικών δημοκρατιών, γιατί έτσι θα παραμείνει και «αγία» και «Ρωσία». Η ειρωνική παραβολή είναι εμφανής: ένας απόλυτος μονάρχης χρειάζεται, κατά τα πρότυπα των κινέζων αυτοκρατόρων, να προστατεύσει τη χώρα του υψώνοντας το αντίστοιχο δικό του, όχι Μέγα Σινικόν, αλλά Μέγα Σλαβικόν Τείχος.
Ενας τέτοιος φανταστικός τσάρος φυσικά θα πρέπει να παραπέμπει σε έναν πραγματικό. Ο Σορόκιν επέλεξε τον τσάρο Ιβάν Δ’ τον Τρομερό (1530-1584), ο οποίος σε πολλά θυμίζει τον Βλαντίμιρ Πούτιν. Ετσι ο Σορόκιν μάς μεταφέρει στο μέλλον, αλλά ανατρέχει μέσω της περίτεχνης αφήγησης στο παρελθόν προκειμένου να μιλήσει για το παρόν.
Ο Ιβάν ο Τρομερός είχε δημιουργήσει την Οπρίτσνινα, έναν διοικητικό θεσμό μέσω του οποίου προσπάθησε και πέτυχε να συντρίψει την αντίδραση της παλαιάς ρωσικής αριστοκρατίας των βογιάρων. Πέντε αιώνες αργότερα η Οπρίτσνινα έχει επανασυσταθεί και ο αφηγητής (βασικός χαρακτήρας του μυθιστορήματος) είναι ένα υψηλόβαθμο στέλεχός της ονόματι Αντρέι Ντανίλοβιτς Καμιάγκα.

Πλήρης ημέρα
Η υπόθεση του βιβλίου συντίθεται από τα γεγονότα μιας ημέρας στη ζωή του Καμιάγκα. Τα αφηγείται ο ίδιος με κυνισμό και άλλη τόση υποκρισία σε πρώτο πρόσωπο – και στον ενεστώτα, γιατί μπορεί το γεγονότα να αναφέρονται στο μέλλον, είναι όμως σαν να συμβαίνουν στο παρόν, αφού «ήδη βρισκόμαστε στο μέλλον».
Και τι δεν θα κάνει ο φοβερός Καμιάγκα σε μία ημέρα! Παρ’ όλο που έχει ξυπνήσει έπειτα από ένα φοβερό μεθύσι, θα φροντίσει να φέρει σε «αίσιο» πέρας μια επιχείρηση: θα συλλάβει και θα απαγχονίσει έναν βογιάρο, θα βιάσει τη γυναίκα του και θα κάψει το σπίτι του. Θα παρακολουθήσει τα νούμερα σε μια παράσταση που θα δοθεί σε γιορτή προς τιμήν του τσάρου, θα τακτοποιήσει τις ερωτοδουλειές της τσαρίνας, γυναίκας-αράχνης («μεγαλύτερης κι από την ίδια τη ζωή», κατά την κοινοτοπία των Αγγλοσαξόνων), η οποία τρέφει ιδιαίτερη αδυναμία στους νεαρούς οπρίτσνικους της ανακτορικής φρουράς, και στο τέλος θα λάβει μέρος σε ένα ομοφυλοφιλικό όργιο στο οποίο συμμετέχει η αφρόκρεμα της Οπρίτσινα που την αποτελούν παλαιά και νεότερα στελέχη.
Η ημέρα του Καμιάγκα είναι κάτι παραπάνω από πλήρης. Επόμενο, λοιπόν, προτού τον πάρει ο ύπνος δίπλα στην ερωμένη του, να ευχαριστήσει τον Παντοδύναμο που «σώζει» τη Ρωσία, η οποία όμως χωρίς την Οπρίτσνινα δεν έχει μέλλον.

Ο αλληγορικός καγχασμός
Στη σατιρική πεζογραφία τα πρόσωπα μεταβάλλονται συνήθως σε καρικατούρες – αυτό συμβαίνει και εδώ. Μόνον έτσι ο καγχασμός αποκτά αλληγορικό χαρακτήρα και θανατηφόρο σοβαρότητα, η οποία αντιτίθεται κατά τρόπο εξωφρενικό στο ωμό πρόσωπο της εξουσίας. Γι’ αυτό και δεν είναι να απορεί κανείς που το νεολαιίστικο κίνημα Συνοδοιπόροι (ένα είδος σύγχρονης ψευδο-Κομσομόλ του Πούτιν) έχει φτάσει στο σημείο, σε ένδειξη διαμαρτυρίας, να σκίζει δημοσίως μπροστά στο θέατρο Μπαλσόι τα βιβλία του Σορόκιν. Εργα σαν κι αυτό σε καθεστώτα που είτε είναι απολυταρχικά είτε κινδυνεύουν να γίνουν (όπως το σημερινό στη Ρωσία) οι συγγραφείς τύπου Σορόκιν είναι επικίνδυνοι – αντίστοιχα και δημοσιογράφοι όπως η Πολιτόφσκαγια, η οποία δολοφονήθηκε από «αγνώστους» έξω από το διαμέρισμά της πριν από μερικά χρόνια.
Πλήθος αναφορές στην Ιστορία, παλαιότερη και νεότερη, υπάρχουν στο βιβλίο, καθώς και ονόματα που πιθανόν είναι άγνωστα στον έλληνα αναγνώστη. Η μεταφράστρια Σταυρούλα Αργυροπούλου, που μετέφερε στα ελληνικά ένα ιδιότυπο κείμενο (ο Σορόκιν λ.χ. χρησιμοποιεί στοιχεία από το ιδίωμα της σύγχρονης ρωσικής αργκό), φρόντισε να παραθέσει στο τέλος τις αναγκαίες σημειώσεις μαζί με ένα διαφωτιστικό επίμετρο.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ