H Αμερική στις φλόγες

H αστυνομική λογοτεχνία του τέλους του 20ού αιώνα και ασφαλώς της αρχής του 21ου δεν είναι πλέον αυτή που ήταν. Οι συγγραφείς της, είτε Ευρωπαίοι είτε Αμερικανοί, με πρώτους τους Ζαν-Πιερ Μανσέτ και Τζέιμς Ελρόι αντιστοίχως, την έχουν προχωρήσει: πήραν από τους Χάμετ και Τσάντλερ τον κοινωνικό της χαρακτήρα και τον μετέτρεψαν σε πολιτικό. Σήμερα, μιλώντας για αστυνομικό μυθιστόρημα, εννοούμε όχι εκείνο της Αγκαθα Κρίστι αλλά αυτό που καταπιάνεται με επίκαιρα και φλέγοντα ζητήματα. Ο ελληνικής καταγωγής Τζορτζ Πελεκάνος (1957), γνωστός στο ελληνικό κοινό από τα προηγούμενα βιβλία του, ασχολείται ιδιαιτέρως και συστηματικά με τον ρατσισμό στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στο Φλεγόμενη πόλη (πρωτότυπος τίτλος Hard Revolution) συνεχίζει να αφηγείται αστυνομικές ιστορίες με ήρωες μετανάστες ή μαύρους αλλά και αμερικανούς πολίτες που έχουν ελληνικές ρίζες. Αυτή τη φορά το μυθιστόρημά του ξεφεύγει από τα όρια των προηγουμένων, δεν είναι πια μόνο κοινωνικό αλλά και πολιτικό, αφού η Ιστορία εμπλέκεται στην αφήγηση. Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη που ως τίτλο φέρουν αντιστοίχως δύο ημερομηνίες: «Ανοιξη 1959» το πρώτο, «Ανοιξη 1968» το δεύτερο και εκτενέστερο.

Ονειρα και φιλοδοξίες

Την άνοιξη του 1959 δύο φίλοι, ένας μαύρος και ένας λευκός, οι δωδεκάχρονοι Ντέρεκ Στρέιντζ και Μπίλι Τζορτζελάκος, κάτοικοι μιας φτωχογειτονιάς της Ουάσιγκτον, ανταλλάσσουν όνειρα και φιλοδοξίες. Οταν μεγαλώνει, ο Ντέρεκ γίνεται αστυνομικός – πράγμα που τον φέρνει αντιμέτωπο με τους ομοφύλους του – και τον Απρίλιο του 1968 περιπολεί στην αμερικανική πρωτεύουσα αναζητώντας τον δράστη της δολοφονίας ενός νεαρού μαύρου άντρα. Αυτή την εποχή η πόλη είναι βυθισμένη στο χάος, μετά τη δολοφονία του αιδεσιμότατου Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, μετριοπαθούς ηγέτη των μαύρων Αμερικανών. Το έγκλημα διαπράχθηκε στο Μέμφις του Τενεσί, πόλη από όπου ξεκίνησε την καριέρα του ο ροκ σταρ Ελβις Πρίσλεϊ, αλλά οι ταραχές με αυτουργούς τους Αφροαμερικανούς, η δύσκολη επανάσταση, κατά τον συγγραφέα, που καθοδηγούνταν από τον Στόουκλι Καρμάικλ, ηγέτη των Μαύρων Πανθήρων, εξαπλώθηκε σαν φωτιά (εξ ου και ο ελληνικός τίτλος του βιβλίου) στην πρωτεύουσα της χώρας.

Για τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στην Ουάσιγκτον ο Πελεκάνος έκανε έρευνα στα αρχεία και μίλησε με αρκετούς από εκείνους που συμμετείχαν ενεργά στις ταραχές του Απριλίου του 1968 οι οποίες ακολούθησαν τη δολοφονία. Αν και αντιρατσιστής, ο συγγραφέας δεν παρουσιάζει τους μαύρους ως αγγέλους, ενώ ασχολείται και με το ζήτημα των συμμοριών που λυμαίνονταν την πόλη. Ο μαύρος πληθυσμός τότε – ίσως και τώρα – ήταν διχασμένος. Από τη μία μεριά βρίσκονταν οι νομοταγείς πολίτες και από την άλλη οι εξεγερμένοι, οι οποίοι αποκαλούσαν τους πρώτους «μπαρμπα-Θωμάδες», όρος παρμένος από το μυθιστόρημα της Χάριετ Μπίτσερ Στόου H καλύβα του μπαρμπα-Θωμά, που σημαίνει τον φιλήσυχο, τον υποταγμένο μαύρο. Το τέλος του βιβλίου είναι ευτυχές για τον Ντέρεκ Στρέιντζ – και τον Μπίλι Τζορτζελάκος – αφού η λήξη των εχθροπραξιών, καθώς ο μαύρος καπνός από τα καμένα κτίρια σκοτεινιάζει τον ουρανό, τον βρίσκει με ένα ταίρι, την Κάρμεν.

Το ίδιο θέμα των σχέσεων μαύρων και λευκών πραγματεύεται και η Αμερικανίδα Κρις Νέλσκοτ (1960) στο βιβλίο της Ενας επικίνδυνος δρόμος. Με τη σειρά της μας μεταφέρει κατευθείαν στο Μέμφις, την ίδια ακριβώς εποχή, όταν οι φυλετικές διακρίσεις αποτελούν κοινωνική πληγή και ωθούν τον μαύρο πληθυσμό σε αναταραχή και ριζοσπαστικοποίηση. Ηρωας είναι ο Σμόκι Ντάλτον, ένας μαύρος ιδιωτικός ντετέκτιβ κομμένος και ραμμένος στα μέτρα του Φίλιπ Μάρλοου. H δομή του μυθιστορήματος, οι ήρωες, οι αναδρομές στο παρελθόν, τα μυστικά που κρύβονται στους κόλπους μιας οικογένειας αλλά και η μοιραία γυναίκα της πλοκής είναι δανεισμένα από τον Ρέιμοντ Τσάντλερ. Ο ήρωας (πρωταγωνιστεί και σε άλλα τέσσερα μυθιστορήματα της Νέλσκοτ, η οποία στην πραγματικότητα ονομάζεται Κριστίν Κάθριν Ρας) αφηγείται ο ίδιος την ιστορία του. Και αυτός ζει έντονες ερωτικές στιγμές στην αγκαλιά μιας λευκής γυναίκας, της πελάτισσας που του ανέθεσε να ψάξει το παρελθόν της οικογενείας της. Οσα ανακαλύπτει σχετίζονται με μια απαγωγή και τον θάνατο των γονέων του αλλά και με βίαιες πράξεις που έχουν αθώα θύματα.

Αταίριαστη ερωτική ιστορία

Ωστόσο σκοπός της συγγραφέως δεν είναι να αφηγηθεί άλλη μια αταίριαστη ερωτική ιστορία ανάμεσα σε έναν μαύρο και σε μια λευκή αλλά να μιλήσει για το ρατσιστικό πρόβλημα στις Ηνωμένες Πολιτείες. H δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ δεν συμβαίνει στο τέλος της ιστορίας αλλά στην αρχή της. Στο πρώτο κιόλας κεφάλαιο μαθαίνουμε ότι η Ουάσιγκτον είχε μετατραπεί «σε θλιβερά μαυρισμένα ερείπια», ενώ και άλλες πόλεις της Αμερικής είχαν υποστεί μεγάλες καταστροφές. Το έγκλημα αυτό δένεται αριστοτεχνικά με την πλοκή του μυθιστορήματος, όχι μόνο επειδή διαπράττεται στη γενέτειρα του Κινγκ αλλά κυρίως διότι ο ήρωας υπήρξε παιδικός του φίλος και κατά τον ερχομό του στο Μέμφις ήταν μέλος της ομάδας προστασίας του.

H Νέλσκοτ καταδικάζει τους εξτρεμισμούς των μαύρων κατοίκων της πόλης, καθώς και των ηγετών τους, όπως του Στόουκλι Καρμάικλ, αλλά προχωρεί ένα βήμα παραπέρα. Αντίθετα με τον Πελεκάνο, ο οποίος απλώς καταγράφει τις βιαιότητες του αγανακτισμένου μαύρου πληθυσμού, επιχειρεί να πει ότι η αναίτια βία υποθάλπτεται από τους πολιτικούς, οι οποίοι κινούνται στα παρασκήνια και όταν δεν βάζουν δικούς τους ανθρώπους να προκαλέσουν επεισόδια δημιουργούν το κατάλληλο κλίμα για το ξέσπασμα ταραχών. Και όλα αυτά σε μια περίοδο που ο πόλεμος στο Βιετνάμ κλιμακώνεται και οι αντιδράσεις εναντίον του, εντός και εκτός των Ηνωμένων Πολιτειών, προξενούν πονοκέφαλο στον πρόεδρο Λίντον Τζόνσον.

Ο κ. Φίλιππος Φιλίππου είναι συγγραφέας. Από τις εκδόσεις Πατάκη κυκλοφορεί το βιβλίο του «Νέα Υόρκη, καλοκαίρι και μοναξιά».