Πολλοί αναλυτές έχουν εύστοχα χαρακτηρίσει την ευρωπαϊκή προοπτική της Κύπρου και τη μελλοντική ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ενωση ως τη μόνη εναλλακτική εθνική στρατηγική για τον κυπριακό ελληνισμό. Πράγματι η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ και η δημιουργία μιας διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας, με ενιαία κυριαρχία και διεθνή προσωπικότητα, θα ενισχύσει τη συνεργασία μεταξύ των δύο Κοινοτήτων και θα προσφέρει την ασφάλεια και την εγγύηση που επιδιώκουν. Το κλειδί σε αυτή την περίπτωση είναι ότι η προοπτική ένταξης της Κύπρου στην ΕΕ θα λειτουργήσει ως κίνητρο για ουσιαστική συνεργασία των δύο Κοινοτήτων και θα εξουδετερώσει τα σχέδια της τουρκικής πλευράς για διχοτόμηση της Κύπρου.
Οι συγγραφείς αυτού του συλλογικού έργου υποστηρίζουν ότι η επικείμενη ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ενωση είναι μια από τις πιο περίπλοκες περιπτώσεις αποδοχής νέου μέλους που αντιμετώπισε ποτέ η Ενωση: αυτό οφείλεται όχι σε οικονομικούς ή κοινωνικούς παράγοντες αλλά στο γεγονός ότι η διαδικασία ένταξης έχει εκ των πραγμάτων συνδεθεί με το κυπριακό πρόβλημα και τις πολλαπλές διαστάσεις του, καθώς και με την αίτηση της Τουρκίας για ένταξη στην ΕΕ. Επιπρόσθετα, το κυπριακό πρόβλημα είναι συνυφασμένο με θέματα ασφάλειας στη Μεσόγειο και στην Ευρώπη.
Η επικρατούσα θέση Αθηνών και Λευκωσίας είναι ότι η διαδικασία για την ένταξη και τελικά η ίδια η ένταξη στην ΕΕ θα ανοίξει τον δρόμο για βιώσιμη λύση του κυπριακού προβλήματος με βάση τις Συμφωνίες Υψηλού Επιπέδου του 1977 και 1979, τα ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών, τα ανθρώπινα δικαιώματα και το κοινοτικό κεκτημένο. Η λογική αυτής της θέσης βασίζεται στην πεποίθηση ότι η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ θα ματαιώσει τους μαξιμαλιστικούς στόχους της Τουρκίας για στρατηγικό έλεγχο της Κύπρου. Αν λάβει κανείς υπόψη ότι η Τουρκία επιθυμεί την ανάπτυξη των σχέσεών της με την ΕΕ στον μέγιστο δυνατό βαθμό, θα πρέπει η Αγκυρα να δείξει μεγαλύτερη προθυμία ευελιξίας και συνεργασίας για μόνιμη διευθέτηση του κυπριακού προβλήματος.
Οι διάφορες πτυχές του θέματος των σχέσεων Κύπρου και Ευρωπαϊκής Ενωσης πολιτικές, οικονομικές και ασφάλειας αναλύονται στα 13 κείμενα που περιλαμβάνονται στο βιβλίο Η Κύπρος και η Ευρωπαϊκή Ενωση. Πρόκειται για τις εισηγήσεις που παρουσιάστηκαν στο συμπόσιο που οργάνωσαν από κοινού το Κέντρο Ερευνών και Ανάπτυξης – Intercollege και το Κέντρο Ευρωμεσογειακών Μελετών του Πανεπιστημίου του Reading τον Μάιο του 1998.
Η πρώτη ενότητα του τόμου φέρει τον τίτλο «Γενικό Πλαίσιο» και περιλαμβάνει άρθρα που σχετίζονται με την ΕΕ και τις εξελίξεις που την επηρεάζουν και τη διαμορφώνουν. Ο Fraser Cameron εξετάζει τον ρόλο που η ΕΕ καλείται να διαδραματίσει στη νέα διεθνή τάξη πραγμάτων, και αναλύονται τόσο οι εσωτερικές όσο και οι εξωτερικές εξελίξεις που θα επιφέρουν αλλαγές στη δομή και στον ρόλο μιας διευρυμένης Ενωσης. Ο Roderick Pace περιορίζεται στη μεσογειακή πτυχή της ΕΕ και στα προβλήματα που σχετίζονται με οικονομικά θέματα και θέματα ασφάλειας.
Ο Miroslav Jovanovic αναλύει την οικονομική πτυχή της ευρωπαϊκής διεύρυνσης και εξετάζει τη δομή και την απόδοση των οικονομιών στις υποψήφιες για ένταξη χώρες. Ο Eckhard Freyer επικεντρώνεται σε θέματα νομισματικής πολιτικής που καταλήγει στην ΟΝΕ. Η δεύτερη ενότητα με τίτλο «Η ντε φάκτο Διαίρεση και οι Προοπτικές Ενταξης» περιλαμβάνει άρθρα που αναλύουν τις σχέσεις Κύπρου και ΕΕ. Ο Αγγελος Συρίγος εξετάζει τη νομική πτυχή της αιτήσεως της Κύπρου για ένταξη στην ΕΕ και απαντά στις σχετικές αντιρρήσεις της τουρκικής και τουρκοκυπριακής πλευράς. Ο Tozun Bahcheli εξετάζει τις δυσκολίες που το άλυτο κυπριακό πρόβλημα δημιουργεί στην πορεία της Κύπρου για ένταξη, και αναλύει τις ελπίδες και τους φόβους που οι δύο κοινότητες διαβλέπουν μέσα από την ένταξη στην ΕΕ. Ο Νίκος Περιστιάνης περιγράφει ένα φάσμα ομοσπονδιακών μορφών και αναλύει διάφορους παράγοντες που μπορούν να οδηγήσουν στην επιτυχία ή στην αποτυχία μιας ομοσπονδιακής επιλογής. Ο Christopher Brewin εξηγεί τους λόγους που η στάση της ΕΕ έναντι της Κύπρου ως πρόσφατα ήταν απογοητευτική και αναλύει διάφορες πτυχές της αναμενόμενης διεύρυνσης και πιθανά εμπόδια στην ενταξιακή πορεία της Κύπρου.
Η τρίτη ενότητα που τιτλοφορείται «Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας» περιλαμβάνει πέντε συναφή άρθρα. Ο Στέλιος Σταυρίδης συγκρίνει τη «Ρεαλπολιτίκ» και τη «Δημοκρατική Θεωρία» ως μεθόδους προσέγγισης στις διεθνείς σχέσεις και ιδιαίτερα στην εξωτερική πολιτική της Δύσης σε σχέση με το κυπριακό πρόβλημα, και εξηγεί γιατί η πρώτη «ρεαλιστική» προσέγγιση υπήρξε αναποτελεσματική ως τώρα. Ο Ανδρέας Θεοφάνους εξετάζει το κυπριακό πρόβλημα και τη διαδικασία ένταξης στο πλαίσιο των σχέσεων ΕΕ – Κύπρου και ως μέρος της γενικότερης πολιτικής της Ενωσης σε ευρωμεσογειακά θέματα, και αναφέρεται στις πιθανές επιπτώσεις για την ασφάλεια και τις προοπτικές συνεργασίας στην περιοχή.
Ο Shmuel Limone εξετάζει το θέμα της ασφάλειας στην Ανατολική Μεσόγειο από τη σκοπιά του Ισραήλ και με κεντρικό γνώμονα τις ισραηλοαραβικές σχέσεις. Ο Rob de Wijk περιγράφει τις αλλαγές στη μορφή και στον ρόλο της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας κατά την τελευταία δεκαετία και τις εσωτερικές και εξωτερικές προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει. Η Nadia Arbatova αναλύει τη θέση της Ρωσίας έναντι της ευρωπαϊκής και νατοϊκής διεύρυνσης και πώς επηρεάζονται οι υποψήφιες για ένταξη χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης και οι σχέσεις Ρωσίας – Δύσης – ΝΑΤΟ. Ο τόμος αυτός για την Κύπρο και την ΕΕ που επιμελήθηκαν οι Α. Θεοφάνους, Ν. Περιστιάνης και Α. Ιωάννου, εμπλουτίζει τη διεθνή βιβλιογραφία καθώς καταγράφει και αναλύει με εύστοχο τρόπο τις προτεραιότητες και τα συμφέροντα που αναπτύσσονται στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
Ο κ. Σωτήρης Ντάλης είναι πολιτικός επιστήμων – διεθνολόγος. Από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα κυκλοφορεί το βιβλίο του «Η νέα διεθνής πραγματικότητα και η Ελλάδα».
