Η μεσογειακή διατροφή πρόσφατα χαρίστηκε σε ολόκληρο τον κόσμο αφού αποτελεί πλέον μέρος της άυλης πολιτισμικής κληρονομιάς της UNESCO. Πώς όμως η διατροφή που ακολουθούν οι κάτοικοι σε μια μικρή περιοχή του πλανήτη, στη λεκάνη της Μεσογείου, με βάση το ελαιόλαδο και μικρές παραλλαγές, κυρίως ως προς τον τρόπο που καταναλώνονται παραδοσιακά τα δημητριακά, κατάφερε να διανύσει όλη αυτή την απόσταση; Σίγουρα όχι χάρη στις δημόσιες σχέσεις της. Αλλά χάρη στην ευεργετική δράση _ με αδιάσειστες επιστημονικές αποδείξεις _ που έχει για την υγεία, αλλά και τη διατήρηση ενός φυσιολογικού σωματικού βάρους όσων την υιοθετούν.
Αλλωστε, αποτελεί ασπίδα απέναντι στην πρώτη αιτία θανάτου του σύγχρονου κόσμου, τα καρδιαγγειακά, και μια σίγουρη συνταγή αντιγήρανσης και μακροζωίας. Επιπλέον, μειώνει τις πιθανότητες για ανάπτυξη καρκίνου του μαστού και του παχέος εντέρου και ίσως προστατεύει από νόσο Αλτσχάιμερ, προβλήματα μνήμης, Πάρκινσον, διαβήτη, ρευματοειδή αρθρίτιδα και από κατάθλιψη. Επίσης, αναφέρεται ότι βελτιώνει την εγκεφαλική λειτουργία και τη γονιμότητα σε άνδρες και γυναίκες.
Για την ιστορία
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Ολα ξεκίνησαν από έναν διάσημο αμερικανό επιστήμονα, τον Ancel Keys, τον «κύριο χοληστερόλη», όπως τον ονόμαζαν στην εποχή του επειδή συνέδεσε τη χοληστερόλη και τη διατροφή με την εμφάνιση στεφανιαίας νόσου. Λίγοι του έδωσαν σημασία όταν προσπάθησε να προτείνει τη μεσογειακή διατροφή ως καρδιοπροστατευτική. Ξεκίνησε όμως το 1960 τη «Μελέτη των επτά χωρών», στην οποία συνέκρινε τις διατροφικές συνήθειες και την υγεία πληθυσμιακών ομάδων από διάφορες χώρες, μεταξύ άλλων και από την Ελλάδα. Από τις ομάδες που παρακολουθήθηκαν, η ομάδα της Κρήτης παρουσίασε τη χαμηλότερη θνησιμότητα από στεφανιαία νόσο _ μάλιστα οι Κρητικοί είχαν γενικά το χαμηλότερο ποσοστό θνησιμότητας, ανεξάρτητα από την αιτία θανάτου.
Εντυπωσιακό είναι ότι το 1991 στην Κρήτη οι επιζώντες ήταν το 50% της αρχικής ομάδας, ενώ στη Φινλανδία δεν υπήρχαν επιζώντες. Τι ευθυνόταν όμως γι’ αυτό το εντυπωσιακό αποτέλεσμα; Η διατροφή ή και το περιβάλλον, τα γονίδια, η έλλειψη στρες και γενικά ο τρόπος διαβίωσης; Μετέπειτα έρευνες απέδειξαν πως η εξαιρετική υγεία των κατοίκων της Κρήτης, αλλά και γενικότερα των μεσογειακών λαών _ ακόμη και όταν εκείνοι ζούσαν ως μετανάστες στην Αυστραλία, διατηρώντας τις βασικές διατροφικές τους συνήθειες _ οφείλεται κατά το μεγαλύτερο μέρος στη διατροφή και λιγότερο στον τρόπο διαβίωσης.
Μεσογειακός τρόπος ζωής
Παρ’ όλα αυτά η διεθνής επιστημονική κοινότητα άργησε να αναγνωρίσει τη σημασία, αλλά και την υπεροχή της μεσογειακής δίαιτας έναντι της διατροφής των Βορειοευρωπαίων και των Αμερικανών. Κάποιοι λίγοι παθιασμένοι νότιοι επιστήμονες προσπάθησαν να υπογραμμίσουν τη διαφορά και να αναδείξουν _ με σειρά ερευνών και επιστημονικών εργασιών που τους δικαίωσαν _ τη σημασία της μεσογειακής διατροφής και βέβαια, του ελαιολάδου αφού χωρίς αυτό μεσογειακή δίαιτα δεν νοείται.
Σε αυτή τη διαδικασία, η καθηγήτρια κυρία Αντωνία Τριχοπούλου (στο Πανεπιστήμιο Harvard την επονομάζουν βασίλισσα της μεσογειακής διατροφής) ήταν από τους πρωτοπόρους. Σήμερα τονίζει ότι όταν μιλάμε για μεσογειακή διατροφή μιλάμε γι’ αυτή που χρησιμοποιούσαν οι μεσογειακοί λαοί πριν από το 1960 και ότι δεν αρκεί να εστιάζουμε μόνο στη διατροφή και στο ελαιόλαδο, αλλά και γενικότερα στον μεσογειακό τρόπο ζωής που συμπεριλαμβάνει το κρασί που συνοδεύει τα γεύματα, τα ευεργετικά αφεψήματα, τα παραδοσιακά ελληνικά γλυκά (π.χ. παστέλι, γλυκά του κουταλιού) που καταναλώνονται όμως μόνο σε γιορτές και ειδικές περιστάσεις και επίσης τη φυσική δραστηριότητα και τον μεσημεριανό ύπνο, που δυστυχώς δεν μπορούμε να τον έχουμε όλοι πια. Και βέβαια όλες τις γιορτές, τις παραδόσεις, τις θρησκευτικές νηστείες και τις πολιτισμικές εκδηλώσεις που συνδέονται με τον μεσογειακό τρόπο ζωής.
Μέτρον άριστον
Η μεσογειακή διατροφή είναι ένα διατροφικό πρότυπο που βασίζεται σε φυτικά τρόφιμα, με άξονα το ελαιόλαδο. Το χαρακτηριστικό της είναι ότι δεν είναι απαγορευτική, δεν λέει όχι στο κρέας, αλλά ναι με μέτρο (4 φορές τον μήνα), ενώ προτείνει εναλλακτικά τα ψάρια (2 – 3 φορές την εβδομάδα), τα πουλερικά και τα αβγά (1 – 2 την εβδομάδα). Δεν λέει όχι στην κατανάλωση των γαλακτοκομικών (1 μερίδα την ημέρα), αλλά ναι κυρίως στο παραδοσιακό γιαούρτι και το τυρί και λιγότερο στο γάλα. Βασίζεται όμως στα ανεπεξέργαστα δημητριακά (κυρίως ψωμί ολικής άλεσης στην Ελλάδα), τα όσπρια, τα λαχανικά (όχι μόνο σε σαλάτες αλλά και στα λαδερά πιάτα και τις πίτες, που αποτελούν πολύ καλές διατροφικές επιλογές), τα φρούτα και το ελαιόλαδο.
Ωστόσο παρά την αποδεδειγμένη αξία της μεσογειακής διατροφής, οι επιστήμονες δεν μπορούν να μιλήσουν για συγκεκριμένα τρόφιμα ή συστατικά-ελιξίρια για την υγεία και τη μακροζωία μας. Αυτό που τονίζουν είναι πως υπάρχει μια συνέργεια. Τα λαχανικά, για παράδειγμα, έχουν από μόνα τους 4.000 ουσίες που δεν τις έχουν ακόμη αναλύσει όλες και δεν γνωρίζουν αν ευθύνεται μία από όλες ή ο συνδυασμός περισσοτέρων για τα οφέλη που έχουμε από την κατανάλωσή τους σε μεγάλες ποσότητες.
Το υγρό χρυσάφι
Στη μεσογειακή διατροφή όταν μιλάμε για λάδι εννοούμε το ελαιόλαδο, το «υγρό χρυσάφι», όπως το χαρακτήρισε ο Ομηρος, που επιτρέπεται να καταναλώνεται καθημερινά. Το ελαιόλαδο είναι πλούσιο σε βιταμίνη Ε, σε αντιοξειδωτικές ουσίες (πολυφαινόλες) και σε άλλα 200 μικροσυστατικά, των οποίων η ευεργετική δράση μελετάται ακόμη. Ετσι, καταφέρνει να ρυθμίζει την ολική χοληστερόλη χωρίς όμως να μειώνει την καλή, να δρα ευνοϊκά στα τριγλυκερίδια και να παρεμποδίζει τη δημιουργία της αθηρωματικής πλάκας. Σημαντικό είναι να σημειώσουμε ότι αντίθετα με την αντίληψη που ίσως επικρατεί, το ελαιόλαδο μας δίνει 9 θερμίδες ανά γραμμάριο ακριβώς όπως και τα σπορέλαια και επιπλέον είναι το μόνο ιδανικό για το μαγείρεμα και το τηγάνισμα αφού λόγω της ειδικής χημικής του σύστασης είναι πολύ πιο ανθεκτικό από οποιοδήποτε άλλο λάδι στις υψηλές θερμοκρασίες.
