Μεταξύ σφύρας και άκμονος ο Ερντογάν

Σε διαρκείς ασκήσεις «τετραγωνισμού του κύκλου» είναι πλέον αναγκασμένος να προβαίνει ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, καθώς η σύμπραξή του με διαφορετικές και ανταγωνιζόμενες μεταξύ τους δυνάμεις δοκιμάζει όλο και πιο πολύ τα όρια της συνοχής του καθεστώτος του, αλλά και της πολιτικής ισχύος του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) και του ιδίου.

Μαέστρος πολλών και

σκληρών τάσεων

Ακολουθώντας – εν μέρει μονάχα – τα βήματα του μεταρρυθμιστή σουλτάνου Μαχμούτ Β’, ο οποίος, καταργώντας βιαίως τους Γενίτσαρους και το τάγμα των Μπεκτασήδων το 1826, αναγκάστηκε να συνεργαστεί με το τάγμα των Νακσιμπεντί, ο τούρκος πρόεδρος, μετά τη σύγκρουση με τους ανθρώπους του δικτύου Γκιουλέν, αναγκάστηκε να συνεργαστεί με ένα ιδιαίτερα ανομοιογενές σύνολο καινούργιων συμμάχων – τόσο ανομοιογενές που καλύπτει ένα εντυπωσιακά μεγάλο φάσμα ιδεολογικών και πολιτικών τάσεων, από ακροδεξιούς και ευρασιανιστές εθνικιστές μέχρι υπερσυντηρητικούς ισλαμιστές και σκληρούς κεμαλιστές.

Η παρουσία και η αυξανόμενη ισχύς των διαφορετικών και ενίοτε αντιμαχόμενων αυτών πόλων εξουσίας και επιρροής μέσα στους κόλπους του καθεστώτος αναγκάζει τον Ταγίπ Ερντογάν να παίζει τον ρόλο ενός μαέστρου ορχήστρας, η οποία όμως απαρτίζεται από κουαρτέτα μουσικής δωματίου, από διαφορετικές ομάδες παραδοσιακής και οθωμανικής μουσικής, από συγκροτήματα heavy metal και από γκρουπάκια rappers.

Η… κακοφωνία

της ορχήστρας

Οσο τα χειροκροτήματα του κοινού ήταν ακόμη δυνατά, η κακοφωνία της ετερόκλητης αυτής ορχήστρας δεν ακουγόταν τόσο πολύ, αλλά καθώς το κοινό χειροκροτεί όλο και λιγότερο, διότι οι οικονομικές του δυσχέρειες δεν του δίνουν πια την ίδια δυνατότητα να παρακολουθεί την ορχήστρα, η κακοφωνία ακούγεται περισσότερο. Και όσο το κοινό χειροκροτεί λιγότερo τόσο τα διαφορετικά συγκροτήματα και γκρουπάκια της ορχήστρας αυξάνουν την ένταση της μουσικής τους.

Ο πρόεδρος Ερντογάν είναι λοιπόν αναγκασμένος σήμερα να κάνει καθημερινές ασκήσεις «τετραγωνισμού του κύκλου» και να αντεπεξέρχεται, όσο μπορεί, στις προσδοκίες και φιλοδοξίες του κάθε διαφορετικού γκρουπ της ορχήστρας του.

Οι τρεις κινήσεις

σε 48 ώρες

Ετσι, μέσα σε 48 ώρες την εβδομάδα 15-19 Μαρτίου, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν προχώρησε σε τρεις κινήσεις. Κατ’ αρχήν, «έδωσε» το φιλοκουρδικό Κόμμα της Δημοκρατίας των Λαών (HDP) στους εθνικιστές, τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης για την πρόληψη της έμφυλης βίας στους ισλαμιστές και «την κεφαλήν επί πίνακι» του κεντρικού τραπεζίτη σε όσους υποφέρουν από τα υψηλά επιτόκια.

Το Κόμμα της Εθνικιστικής Δράσης (ΜΗΡ) του Ντεβλέτ Μπαχτσελί και οι άλλοι εθνικιστές σύμμαχοι του τούρκου προέδρου πίεζαν ασφυκτικά την τελευταία περίοδο για την απαγόρευση του HDP, την ώρα που πολλοί ήταν αυτοί στο ΑΚΡ που δεν ήθελαν να ξεκινήσει μια τέτοια δικαστική διαδικασία. Οι ισλαμιστές και τα ισλαμικά τάγματα πίεζαν εξίσου ασφυκτικά για την αποχώρηση της Τουρκίας από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, ουσιαστικά όχι λόγω της πρόληψης της βίας εις βάρος των γυναικών αλλά λόγω των σημαντικών πτυχών της Σύμβασης για τα δικαιώματα της κοινότητας ΛΟΑΤΚΙ. Ολα αυτά συνέβησαν παρά το γεγονός ότι το ίδιο το ΑΚΡ και η οργάνωση για τα δικαιώματα των γυναικών KADEM, αντιπρόεδρος και ηγετικό στέλεχος της οποίας είναι η κόρη του τούρκου προέδρου, η Σουμεγιέ, είχαν διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο για την υιοθέτησή της από την Τουρκία.

Συνεχόμενη πτώση

στις δημοσκοπήσεις

Πολιορκούμενος από τις διαφορετικές και αντικρουόμενες προσδοκίες και προτεραιότητες των συμμάχων του, ο Ταγίπ Ερντογάν οδεύει πλέον σε έναν όλο και πιο δύσβατο δρόμο, ο οποίος τον αναγκάζει να κινείται πιο πολύ αντιδραστικά παρά με σχέδιο. Ο δρόμος είναι δύσβατος λόγω των πολύπλοκων και εξαιρετικά εύθραυστων συμμαχιών του στους κόλπους του καθεστώτος, αλλά γίνεται επιπλέον και ανηφορικός. Ολες οι δημοσκοπήσεις καταγράφουν μια σταθερή και συνεχιζόμενη εξασθένηση των ποσοστών τόσο του ΑΚΡ και του ΜΗΡ, το οποίο αιμορραγεί και καταγράφεται πολύ συχνά κάτω του ορίου του 10%, αλλά επίσης του ίδιου του τούρκου προέδρου.

Την ίδια στιγμή, αυξάνονται αθροιστικά τα ποσοστά της αντιπολίτευσης, καθώς τα κόμματα που την απαρτίζουν έχουν αρχίσει να αναπτύσσουν μια νέα δυναμική και μια καινούργια ικανότητα να αφουγκράζονται την τουρκική κοινωνία, κάτι που μέχρι πρότινος ήταν το μεγάλο ατού του ΑΚΡ και του Ταγίπ Ερντογάν. Καθώς τα ποσοστά εξασθενούν και με τον κλοιό των συμμάχων του να σφίγγει διαρκώς, οι (αν)ισορροπίες και οι δυναμικές που διαμορφώνονται στην πολιτική και κοινωνία θα αναγκάσουν τον τούρκο πρόεδρο να διαχειριστεί ακόμα πιο πολύπλοκες καταστάσεις, χωρίς ωστόσο να έχει ουσιαστικά περιθώρια να αλλάξει τα δεδομένα. Και χωρίς κανείς να μπορεί να προβλέψει μέχρι πότε θα είναι σε θέση να «τετραγωνίζει τον κύκλο».

Αναλυτικό ρεπορτάζ για την οικονομική κρίση που πλήττει την Τουρκία σελίδες Β12-13.

================

Ο Ευάγγελος Αρεταίος είναι επιστημονικός συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ, ερευνητής της Διπλωματικής Ακαδημίας του Πανεπιστημίου Λευκωσίας και συγγραφέας με τον Γιώργο Αγγελετόπουλο του βιβλίου «Τουρκία. Το τρένο του μεγάλου εκσυγχρονισμού» (Εκδόσεις Παπαδόπουλος).