Πόσο κοντά βρίσκονται οι ΗΠΑ στην Ουγγαρία; Αν και προκλητικό, το ερώτημα δεν είναι αμιγώς ρητορικό, ούτε βεβαίως γεωγραφικό. Η απόφαση της αμερικανικής κυβέρνησης να αναπτύξει στρατιωτικές δυνάμεις στο Λος Αντζελες, με το πρόσχημα της σύλληψης μεταναστών χωρίς χαρτιά, η σταθερή και ανοιχτή πλέον επίθεση σε συγκεκριμένα πανεπιστήμια, που υποτίθεται ότι αποτελούν φυτώρια ανατρεπτικών ιδεών των αριστερόστροφων ακαδημαϊκών ελίτ, το «πάγωμα» της χρηματοδότησης σειράς ερευνητικών προγραμμάτων κομβικής σημασίας, αλλά και η συνεχής απόπειρα υπονόμευσης εδραιωμένων θεσμών, διαδικασιών και διοικητικών μηχανισμών, γεννούν αναπόφευκτα εξαιρετικά ανησυχητικούς συνειρμούς.
«Οι ΗΠΑ είναι μια πολύ μεγάλη, πολύπλοκη και αποκεντρωμένη χώρα. Κι αν σκεφτεί κανείς άλλες περιπτώσεις κρατών που ακολούθησαν το αυταρχικό μονοπάτι, θα διαπιστώσει ότι, ίσως όχι τυχαία, ήταν όλα συγκεντρωτικά. Πάρτε το παράδειγμα της Ουγγαρίας. Αν καταφέρει κάποιος να ελέγξει το κοινοβούλιο, το συνταγματικό δικαστήριο και να εξασφαλίσει τη συναίνεση του προέδρου, τότε δεν υπάρχουν πολλά που μπορούν να του σταθούν εμπόδιο. Αντιθέτως, στις ΗΠΑ ο φεντεραλισμός περιπλέκει τo ζήτημα. Οταν ζορίζουν τα πράγματα, είναι σαφές πως οι επιμέρους Πολιτείες έχουν κάποια εξουσία. Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση δεν μπορεί να προχωρήσει σε ορισμένα ζητήματα χωρίς τη συνεργασία των Πολιτειών» λέει στο «Βήμα» ο Γιαν Βέρνερ Μίλερ.
Καθηγητής Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον, συγγραφέας σημαντικών μονογραφιών για τη δημοκρατία, τον λαϊκισμό και τον συνταγματικό πατριωτισμό, ο Μίλερ είναι από τις πιο ψύχραιμες και διορατικές φωνές στο πεδίο της δημοκρατικής θεωρίας. «Συμβαίνουν ήδη πολλά στις ΗΠΑ που δεν θα συνέβαιναν σε μια δημοκρατία. Εχουμε δει πράγματα που δεν μπορούν ούτε κατ’ ελάχιστον να θεωρηθούν κανονικά. Ορισμένα εξ αυτών οφείλονται σε προϋπάρχουσες αδυναμίες, άλλα σε διεργασίες που βρίσκονται σε εξέλιξη εδώ για καιρό. Για παράδειγμα, ο μετασχηματισμός του Ρεμπουμπλικανικού Κόμματος σε ένα είδος προσωπολατρίας».
Υπάρχει μια στιγμή ή ένα γεγονός που θα μπορούσε να σηματοδοτήσει το ξεκάθαρο πέρασμα σε μια αυταρχική κατάσταση; «Εάν κανείς εξετάσει άλλες περιπτώσεις αυταρχικοποίησης, αυτό που ο κόσμος λέει εκ των υστέρων είναι ότι δεν υπήρξε αναγκαστικά μια συγκεκριμένη στιγμή που τη σηματοδότησε. Πότε ακριβώς κατέστη αδύνατη η κυβερνητική αλλαγή στην Ουγγαρία ή στην Τουρκία; Συνέβη αυτό μια συγκεκριμένη μέρα;» σημειώνει ο Μίλερ. Οπως τονίζει, μια διαδικασία αυταρχικοποίησης είναι συνήθως σταδιακή, ενώ σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και η αλληλεπίδραση διαφορετικών παραγόντων, «την οποία δεν μπορείς να δεις παρά μόνο εκ των υστέρων».
Τι συμβαίνει, λοιπόν, στο Λος Αντζελες; Βρισκόμαστε μπροστά στις πρώτες πράξεις της οικοδόμησης ενός αστυνομικού κράτους, όπως υποστηρίζουν μερικοί; Ή μήπως έχουμε να κάνουμε με μια απόπειρα πολιτικής εργαλειοποίησης της βίας για τη συσπείρωση του σκληρού δεξιού ακροατηρίου σε μια δύσκολη για την αμερικανική κυβέρνηση περίοδο; Ο συνομιλητής μας διστάζει να κάνει προβλέψεις. Οπως αναφέρει, η ανάπτυξη του στρατού για ένα εσωτερικό ζήτημα πράγματι σοκάρει, δεν έρχεται όμως σαν κεραυνός εν αιθρία. Υπενθυμίζει ότι στη διάρκεια της πρώτης του θητείας, ο Τραμπ είχε εμφανιστεί στην πλατεία Λαφαγέτ της Ουάσιγκτον, μετά τη βίαιη διάλυση των ογκωδέστατων διαδηλώσεων για τον θάνατο του Τζορτζ Φλόιντ, κρατώντας μια Βίβλο και έχοντας δίπλα του τον αρχηγό του στρατού Μαρκ Μίλεϊ. Παρά τις όψιμες απολογίες του τελευταίου, ο οποίος παραδέχθηκε ότι η παρουσία του δημιουργούσε την εντύπωση της εμπλοκής του στρατού στα εσωτερικά της χώρας, πολλοί είχαν ταχθεί υπέρ μιας τέτοιας εμπλοκής. «Πολλά από τα εμπλεκόμενα μέρη», τονίζει ο Μίλερ, «κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι δεν έκαναν αρκετά το 2020, όταν έλαβαν χώρα οι τεράστιες εκείνες διαδηλώσεις. Οπότε φαίνεται πως είπαν “αυτή τη φορά θα χρησιμοποιήσουμε τα πάντα, και θα προκαλέσουμε ακριβώς το είδος των εικόνων, ακριβώς το θέαμα που θέλουμε να παρουσιάσουμε σε όσους μας υποστηρίζουν”».
Είναι η παραγωγή τέτοιων «θεαμάτων» μέρος της πολιτικής στρατηγικής του Τραμπ; «Είναι σαφέστατα ένας από τους στόχους. Είναι εντυπωσιακό το πόσο έχει επενδύσει στην ανάπτυξη οπτικών στρατηγικών. Πριν μερικές ημέρες δημοσιεύθηκε ένα βίντεο που εμφανίζει τη διευθύντρια της Υπηρεσίας Πληροφοριών να προειδοποιεί για τους κινδύνους ενός πυρηνικού πολέμου. Είναι παρόμοιο με τα ψευδο-φιλειρηνικά βίντεο που δημοσιεύει εδώ και χρόνια η κυβέρνηση Ορμπαν, τα οποία λένε “είμαστε ενάντια στον πόλεμο”, αλλά στην πραγματικότητα αναπαράγουν τη ρωσική προπαγάνδα».
Ο Μίλερ διδάσκει σε ένα από τα πανεπιστήμια της λεγόμενης Ivy League. Κατά πόσο αισθάνεται ότι το ακαδημαϊκό του έργο και η ακαδημαϊκή του ελευθερία έχουν περιοριστεί από τις κινήσεις της αμερικανικής διοίκησης στα πανεπιστήμια; «Δεν νομίζω ότι υπάρχει, σε αυτή τη φάση, τέτοιο επίπεδο παρέμβασης στην ακαδημαϊκή ελευθερία. Αλλά, όπως γνωρίζουμε πολύ καλά από άλλες χώρες, κάτι τέτοιο δεν είναι απαραίτητο για να επιτύχει κάποιος τα μαζικά αποτελέσματα που επιθυμεί. Αυτό που μπορώ να σας πω, βασιζόμενος στην προσωπική μου αντίληψη, είναι ότι πολλοί άνθρωποι αλλάζουν τόνο, ούτως ειπείν. Ανθρωποι που δεν θα περίμενες ότι θα το έκαναν μεταβάλλουν επιμελώς τον τρόπο με τον οποίο θέτουν ορισμένα ερωτήματα. Μερικές φορές, αρκεί να στείλεις ένα ισχυρό σημάδι από την κορυφή για να παραγάγεις ένα αποτέλεσμα εκφοβισμού».
Σε ό,τι αφορά τις περικοπές ερευνητικών χρηματοδοτήσεων, αυτό που συμβαίνει είναι για τον Μίλερ εντελώς παράλογο. «Πώς μπορεί κάποιος να “πουλήσει” αυτές τις τεράστιες περικοπές στην επιστημονική έρευνα ως “πολιτική”; Τι μπορεί να πει; “Ξέρετε κάτι, είμαστε ένα βήμα πριν κάνουμε μια σημαντική ανακάλυψη στη θεραπεία του καρκίνου στο πάγκρεας, αλλά θα βάλουμε πάγο στην έρευνα”». Ενα σημαντικό ερώτημα για τον ίδιο έχει να κάνει με το κατά πόσο οι παρεμβάσεις αυτές θα ιδωθούν ως κάτι αναστρέψιμο ή εάν, αντιθέτως, το ακαδημαϊκό προσωπικό θα θεωρήσει ότι εφόσον έγιναν μια φορά, ακόμη κι αν ανατραπούν, μπορεί να επαναληφθούν.
Σε πρόσφατο άρθρο του στον «Guardian», ο Μίλερ επικαλέστηκε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έννοια που εισήγαγε ο ούγγρος κοινωνιολόγος Μπάλιντ Μάγκιαρ, την έννοια του «κράτους-μαφία». Σε ένα τέτοιο κράτος, υποστηρίζει ο Μάγκιαρ, η «πολιτική οικογένεια» καρπώνεται μια σειρά από οφέλη, αλλά σε αντάλλαγμα προσφέρει αφοσίωση και ομερτά.
Το ιδιάζον στοιχείο, σύμφωνα με τον Μίλερ, είναι ότι στην περίπτωση Τραμπ έχουμε να κάνουμε με την πραγματική, τη βιολογική του οικογένεια, που καρπώνεται μια σειρά από οικονομικά οφέλη. «Αλλά για να επανέλθω στην αρχική μου παρατήρηση, οι ΗΠΑ είναι ένα μεγάλο και πολύπλοκο κράτος. Είναι πολύ νωρίς για να συμπεράνουμε καταληκτικά ότι όλα λειτουργούν με αυτούς τους όρους. Υπάρχουν βέβαια σαφώς σημάδια ανάδυσης ενός τέτοιου κράτους» τονίζει ο Μίλερ. Εκείνο που, όπως λέει, προκαλεί προβληματισμό είναι πως όλα αυτά γίνονται ωμά, χωρίς καμία προσπάθεια να συγκαλυφθούν: «Σε αντίθεση με τις χώρες της ΕE, για παράδειγμα, όπου έχει σημασία πώς σε βλέπουν τα άλλα κράτη-μέλη ή η Κομισιόν, εδώ κανείς δεν δίνει δεκάρα τσακιστή για το πώς τον βλέπουν οι άλλοι…».
