Τα τελευταία χρόνια, η λέξη «άνοιξη» δεν ισοδυναμεί αυτόματα στον νου μου με την οργιάζουσα φύση, τα τιτιβίσματα των πουλιών, τα λουλούδια στα λιβάδια. Τα τελευταία χρόνια, η άνοιξη μου φέρνει συχνά στο μυαλό το λειψό αντίο που δόθηκε στον Μανώλη Γλέζο. Ο άνθρωπος που θαύμαζα από πολύ τρυφερή ηλικία πέθανε στις 30 Μαρτίου του 2020 σε ηλικία 97 ετών, εν μέσω της πανδημίας, συγκυρία που δεν επέτρεψε στον ελληνικό λαό να τον συνοδεύσει στην τελευταία του κατοικία, όπως αναμφίβολα θα συνέβαινε σε διαφορετική περίπτωση.
Η Κατοχή
Ενας επιπλέον λόγος που σας γράφω για τον Μανώλη Γλέζο είναι ότι σαν σήμερα, στις 27 Απριλίου του 1941, ο γερμανικός στρατός εισήλθε στην Αθήνα, γεγονός που σηματοδότησε την αρχή της Κατοχής στην Ελλάδα. Οι κατοχικές δυνάμεις φρόντισαν να ανεβάσουν τη σβάστικα τόσο στην Ακρόπολη όσο και σε άλλα κεντρικά σημεία της Αθήνας. Μια κίνηση η οποία απαντήθηκε λίγες μόλις μέρες αργότερα με έναν εντυπωσιακό συμβολισμό.
Το βράδυ της 30ής Μαΐου, δύο νεαροί, ο Λάκης Σάντας και ο Μανώλης Γλέζος, κατάφεραν να κατεβάσουν τον αγκυλωτό σταυρό από την Ακρόπολη, καλώντας με την παράτολμη αυτή χειρονομία – πράξη η οποία επέσυρε ποινή θανάτου – τον ελληνικό λαό να αντισταθεί μαζί τους. Και όχι μόνο τον ελληνικό. Δεν είναι τυχαίο ότι ο στρατηγός Ντε Γκωλ – που αριστερό δεν τον λες – ονόμασε τον Μανώλη Γλέζο τον «πρώτο παρτιζάνο της Ευρώπης».
Η ζωή του θα μπορούσε να χαρακτηριστεί μυθιστορηματική, αν δεν ξεπερνούσε ήδη τον όρο. Ενέπνευσε ταινίες, βιβλία, καθώς και ένα διεθνές κύμα συμπαράστασης διανοουμένων και καλλιτεχνών, μεταξύ των οποίων ο Αλμπέρ Καμί και ο Πάμπλο Πικάσο, όταν καταδικάστηκε σε θάνατο (και) από την ελληνική κυβέρνηση.
Τελικά γλίτωσε την εκτέλεση – όπως και η χώρα μας μια ακόμη μελανή στιγμή στην ιστορία της –, αλλά δεν απέφυγε φυλακές, βασανιστήρια και εξορίες. Αν και έζησε ως τα βαθιά γεράματα, πάντα ενεργός ως πολίτης, κάτι που έμοιαζε να τον στοιχειώνει όλη του τη ζωή ήταν ο θάνατος του μικρού αδελφού του, Νίκου, ο οποίος σε ηλικία 19 ετών εκτελέστηκε στις 10 Μαΐου του 1944 στην Καισαριανή. «Σ’ απάντησα σ’ όλα, αδελφέ μου. / Μη μου ζητήσεις όμως / να σου δώσω πίσω τα χρόνια της ζήσης / που εγώ ζω κι εσύ δε ζεις. / Δεν μπορώ, δε δύναμαι. / Πασχίζω μόνο / Να μην αφαιρούν οι άνθρωποι / τη ζωή των συνανθρώπων τους» έγραψε ο Μανώλης στο ποίημα που απευθυνόταν στον Νίκο.
Αλλά όλα αυτά λίγο-πολύ τα ξέρετε. Επιστρέφοντας, ωστόσο, από τη δεκαετία του 1940, είναι περιττό να πω ότι μια τέτοια ζωή δεν μοιάζει σε τίποτα με τη δική μου ή των ανθρώπων που έχω γύρω μου. Θα περίμενε λοιπόν κανείς να τον θαυμάζω σαν ένα είδος παιδικού υπερήρωα, και δεν αρνούμαι ότι ίσως κάπως έτσι να ξεκίνησε η «γνωριμία» μου με τον Μανώλη Γλέζο.
Μεγαλώνοντας όμως, η επιρροή του είναι πολύ διαφορετική. Χωρίς να χρειάζεται να καταφύγω στην αγιοποίηση, ή έστω σε κάποια εξιδανίκευση της προσωπικότητάς του, όποτε νιώθω τη ζωή να με καταβάλλει, όπως αυτή την άνοιξη και όχι μόνο, σκέφτομαι πόσο ενωτικά λειτούργησε ένας έφηβος σε μια τόσο δύσκολη εποχή για τη χώρα και την Ευρώπη ολόκληρη, πόσο πάλεψε σε όλη του τη ζωή να καλυτερέψει τον κόσμο, και εύχομαι η παρακαταθήκη του να μην πήγε χαμένη.
Ο πήχης
Αλλά πέρα από αυτή την άνοιξη και πέρα από τον Γλέζο, ας σκεφτούμε λίγο έναν κόσμο που θα λειτουργούσαμε έχοντας στο μυαλό μας τι θα έκαναν στη θέση μας οι παιδικοί μας ήρωες και ηρωίδες. Ακόμη και να μην καταφέρναμε να τους μιμηθούμε, θα ξέραμε πού είναι ο πήχης.
