Μπορούμε να κατανοήσουμε σήμερα εύκολα οι εκπρόσωποι της νέας γενιάς αν οι δημοκρατίες μας απειλούνται;
Στην περίπτωσή μας, οι συγγενείς μας, ο παππούς και η γιαγιά ή άλλα μέλη των οικογενειών μας, όσοι έζησαν περιόδους δικτατορίας στη χώρα έχουν τις εικόνες, τις σκέψεις και τις λέξεις που θα μας βοηθήσουν να καταλάβουμε. Και δέχθηκαν να μοιραστούν μαζί μας εμπειρίες από τη ζωή τους, ώστε να μπορέσουμε να κατανοήσουμε καλύτερα αν η δημοκρατία μας σήμερα βρίσκεται πραγματικά σε κίνδυνο.
Διότι μια συζήτηση με εκείνους που έζησαν δικτατορία είναι αρκετή για να μας διδάξει την αξία της δημοκρατίας και πόσο σημαντικό είναι να την προστατεύσουμε.
«Δεν υπάρχουν νικητές σε έναν πόλεμο»
Ο Ρομπέρτο Χερνάντο, ο οποίος γεννήθηκε στο Κιντανάρ ντε λα Σιέρα, στο Μπούργος της Ισπανίας, στις 23 Φεβρουαρίου 1954, μιλά στην εγγονή του, Μαρτίνα, και επισημαίνει τι θεωρεί ανεκτίμητο σε μια δημοκρατία.
Ο Ρομπέρτο Χερνάντο το 1975, κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας.
Πώς ήταν τα πράγματα στην Ισπανία όταν ήσουν νέος και έπρεπε να υπηρετήσεις τη στρατιωτική σου θητεία;
«Λοιπόν, Μαρτίνα, τότε ήταν διαφορετικές εποχές. Η Ισπανία δεν ήταν όπως είναι σήμερα – η ζωή ήταν πιο δύσκολη. Δεν υπήρχαν τόσες ανέσεις. Και η στρατιωτική θητεία… ήταν υποχρεωτική τότε. Πήγα φαντάρος στα 20 μου χρόνια, και πήγα βόρεια, σε ένα στρατόπεδο στο Μπούργος, όπου έκανε πάρα πολύ κρύο.
Ολα είχαν να κάνουν με την πειθαρχία, την τάξη και το πολύ πρωινό ξύπνημα. Αλλά σε μάθαινε και πράγματα. Να είσαι σε εγρήγορση, να υπακούς και να δείχνεις σεβασμό – πράγματα που λείπουν από πολλούς σήμερα».
Τι πιστεύεις για τη σημερινή δημοκρατία σε σύγκριση με το πώς ήταν παλιότερα τα πράγματα;
«Την εποχή εκείνη, δεν μπορούσες ούτε να υψώσεις τη φωνή σου, πόσο μάλλον να μιλήσεις κατά της κυβέρνησης. Τώρα υπάρχει ελευθερία στα πάντα, που είναι καλό, αλλά φέρνει και μεγάλο χάος. Παλιότερα, τα πράγματα ήταν πολύ πιο ξεκάθαρα, πιο… σοβαρά. Τώρα υπάρχει πολλή ανοησία – τα social media, όλα εκλαμβάνονται ως προσβολή. Η δημοκρατία είναι καλή, φυσικά, αλλά πρέπει να ξέρεις πώς να τη χειριστείς. Και μερικές φορές έχω την αίσθηση ότι χάνουμε τον έλεγχο».
Ποια είναι η γνώμη σου για τις φήμες που κυκλοφορούν ότι η στρατιωτική θητεία μπορεί να ξαναγίνει υποχρεωτική για τις επόμενες γενιές;
«Κοίτα, δεν θα πω ψέματα: Δεν θα ήταν και πολύ ωραίο, αλλά δεν νομίζω ότι είναι και τόσο παράλογο ως ιδέα. Η στρατιωτική θητεία σε έκανε άνδρα – ή και γυναίκα σήμερα, φυσικά. Διδασκόσουν αξίες, τη συναδελφικότητα, πώς να μοιράζεσαι μια κουκέτα, πώς να τα βγάζεις πέρα χωρίς να παραπονιέσαι.
Σήμερα, πολλά παιδιά δεν ξέρουν ούτε να βράσουν ένα αβγό. Ενας χρόνος στον στρατό θα τους προσγείωνε λιγάκι. Αλλά θα πω κι αυτό – αν ξαναγίνει υποχρεωτικό, θα πρέπει να γίνει σωστά, όχι όπως παλιά που κάποια στρατόπεδα ήταν πραγματικά ντροπή».
Κέρδισες κάτι από αυτή την εμπειρία;
«Ναι, φυσικά. Εκανα φίλους που τους έχω ακόμα, το πιστεύεις; Και έμαθα να είμαι ανεξάρτητος. Εμαθα να σιδερώνω, να ράβω κουμπιά, να έχω υπομονή… Πράγματα που μοιάζει να μην ξέρει κανείς πια. Εμαθα να ζω με ανθρώπους από κάθε μέρος της Ισπανίας, που είχαν διαφορετική προφορά και νοοτροπία ο καθένας. Ηταν περισσότερο ένα σχολείο της ζωής παρά τιμωρία».
Αρα, με όλα αυτά που έχεις ζήσει, πιστεύεις ότι η δημοκρατία έχει αξία, παρά τα ελαττώματά της;
«Απολύτως. Εχω ζήσει εποχές που δεν μπορούσες καν να πεις αυτό που σκεφτόσουν, και δεν θα το ευχόμουν αυτό σε κανέναν. Προτιμώ μια δημοκρατία με ελαττώματα παρά μια δικτατορία ή έναν πόλεμο – εννοείται. Δεν υπάρχουν νικητές σε έναν πόλεμο – μόνο πόνος. Και η δημοκρατία, με όλα τα προβλήματά της, τουλάχιστον σου επιτρέπει να ζεις ειρηνικά, να επιλέγεις, να διαμαρτύρεσαι και να είσαι ο εαυτός σου. Και αυτό, αγαπημένη μου, είναι ανεκτίμητο».
«Οι γυναίκες έπρεπε να σιωπούν»
Η Αλίσια Αλβάρεζ Βελάσκεζ γεννήθηκε στο Καρλές των Αστουριών, στην Ισπανία, στις 17 Ιανουαρίου 1934. Σήμερα μιλάει με την εγγονή της Λάουρα, θυμάται το κλίμα της δικτατορίας και εξυμνεί τις αρετές τις δημοκρατίας.
Η Αλίσια Αλβάρεζ Βελάσκεζ στο Colegio Santa Catalina de Sena, στη Μαδρίτη, το 2024.
Γιαγιά, γεννήθηκες στον Εμφύλιο, σωστά;
«Ναι, γεννήθηκα το 1934. Ημουν δύο χρόνων όταν άρχισε ο εμφύλιος πόλεμος. Δεν έχω αναμνήσεις από τον ίδιο τον πόλεμο, αλλά έζησα όλη τη μεταπολεμική περίοδο. Υπήρχε πολλή φτώχεια και φόβος».
Πώς ήταν η ζωή τότε;
«Πολύ δύσκολη. Δεν είχαμε αρκετό φαγητό ούτε ρούχα, και δεν επιτρεπόταν να μιλάς δυνατά. Αν έλεγες κάτι που δεν τους άρεσε, μπορεί να έβρισκες τον μπελά σου. Οι γυναίκες έπρεπε να σιωπούν και να υπακούουν».
Πιστεύεις ότι ο πόλεμος είναι κακό πράγμα;
«Μόνο κακό; Είναι τρομερό! Αφήνει μια χώρα διαλυμένη, με πολύ πόνο για όλους. Και πολλά χρόνια γεμάτα πίκρα μετά».
Και ποια είναι η γνώμη σου για τη δημοκρατία σήμερα;
«Είναι υπέροχη. Σήμερα μπορείς να σπουδάσεις, να πεις τη γνώμη σου, να ψηφίσεις… Αυτό είναι σημαντικό. Αλλά πρέπει να θυμόμαστε να την προστατεύουμε – δεν αποκτάται εύκολα».
Οι νέοι καταλαβαίνουν τι συνέβη τότε;
«Νομίζω ότι κάποιοι καταλαβαίνουν αλλά άλλοι πιστεύουν ότι όλα αυτά ανήκουν στο παρελθόν και δεν έχουν σημασία πια. Δεν είναι έτσι όμως. Αν ξεχάσουμε, μπορεί να ξανασυμβεί το ίδιο. Γι’ αυτό είναι τόσο σημαντικό να μιλάμε γι’ αυτό».
Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στο ένθετο «Το Βήμα της Ευρώπης» που κυκλοφόρησε με «Το Βήμα της Κυριακής» στις 11 Μαΐου 2025.
