Η δεκαετία 1978-1988 ήταν για τον ποιητή ίσως η πιο δημιουργική δεκαετία και πιο πυκνή σε παρεμβάσεις στα κοινωνικά και πολιτιστικά πράγματα. Από τη χρονιά που εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αθήνα, έως το βαρύ εγκεφαλικό του 1988, γνώρισε μια εντυπωσιακή πνευματική άνθηση και την καθολική αναγνώριση.
Παρά το γεγονός ότι η κοινή αντίληψη τον θέλει να σιωπά μετά τα Ποιήματα του 1971, η πραγματικότητα της καθημερινής και δημόσιας παρουσίας του είναι ακριβώς η αντίθετη. Η εκδοτική του δραστηριότητα δεν ήταν απλή συνέχεια της προηγούμενης αλλά παρείχε τεκμήρια ουσιαστικής ανανέωσης της καθιερωμένης του εικόνας.
Και μόνο η δραστική σάτιρα και η ριζική αμφισβήτηση που διαπερνούσαν τα τέσσερα βιβλία του, με προεξάρχον το αυτοβιογραφικό Ο ποιητής Μανούσος Φάσσης, τροποποιούσαν συνολικά την καθιερωμένη του εικόνα. Ορισμένες ευρηματικές του ρίμες μάλιστα έγιναν σλόγκαν όπως: «Πολιτική και λίγο σεξ μάς διαχωρίζουν απ’ το ΕΞ».
Ο Μανόλης Αναγνωστάκης κρατούσε προσωπικό φωνητικό αρχείο: ηχογραφούσε σκέψεις και αυτοσυνεντεύξεις, αποτιμήσεις γεγονότων και σχόλια της επικαιρότητας. Συγκροτούσε ένα είδος εσωτερικού ημερολογίου, την ύλη ενός ατομικού περιοδικού.
Γύρω στο 2020, ο φίλος γιος του ποιητή, Ανέστης, μου παραχώρησε τις κασέτες των ηχογραφήσεων, τις οποίες έχω ήδη ψηφιοποιήσει με τη βοήθεια του φίλου Λάκη Δόλγερα.
Στις ηχογραφήσεις αυτές, μιλούσε σταθερά, καθαρά, κάπως βεβιασμένα, σαν να τον βάραινε το ίδιο το βάρος των λέξεων. Ο λόγος του είχε μια αδιάκοπη ροή· δεν κόμπιαζε και απέφευγε τις κοινότοπες εκφράσεις. Η διαδικασία εκφοράς του λόγου θύμιζε εκείνο που παλιά στο σχολείο ονομάζαμε «υδρογόνο εν τω γεννάσθαι».
Οι λέξεις σχηματίζονταν τη στιγμή που έβγαιναν από το στόμα του, χωρίς προεργασία. Η ακαριαία έκφραση προσέδιδε την ειλικρίνεια μιας γνήσιας αυθορμησίας. Διέθετε ιδιότυπο προσωπικό χιούμορ και είχε την ικανότητα του καλού αφηγητή, ζωντανεύοντας με χάρη και περιγραφική σαφήνεια άγνωστες, κυρίως βιωματικές, ιστορίες του παρελθόντος.
Η φωνή του Μανόλη Αναγνωστάκη μετά το 1988, ηχογραφημένη σε λιγοστές κασέτες, είχε χάσει την προηγούμενη εκφραστική δύναμη και ευκρίνεια. Τον θυμάμαι στα τραπέζια της Νόρας να κάθεται στην άκρη σιωπηλός και να μιλάει μόνο λέγοντας το όνομα ή την οδό που έψαχναν οι συνδαιτυμόνες.
Ο κ. Γιώργος Ζεβελάκης είναι ερευνητής λογοτεχνίας. Επιμελήθηκε την ανθολογία ποίησης «Ο Μανόλης Αναγνωστάκης ανθολογεί» (εκδ. Μεταίχμιο, 2019).
