Σε μια περίοδο που η Ευρωπαϊκή Ένωση θέτει ως κορυφαία προτεραιότητα την υπεράσπιση της κυριαρχίας της στον ψηφιακό κόσμο και ιδίως στην τεχνητή νοημοσύνη, οι εξελίξεις στις Βρυξέλλες αποκαλύπτουν ένα ανησυχητικό παράδοξο.
Την στιγμή που η ΕΕ δηλώνει αποφασισμένη να επιβάλει τους ψηφιακούς της κανόνες χωρίς κανέναν δισταγμό, κάνει τα πρώτα βήματα πίσω στο πιο φιλόδοξο νομοθέτημά της.
Την ώρα που η Γερμανία και η Γαλλία καλούν τους Ευρωπαίους ηγέτες στο Βερολίνο για να χαράξουν ενιαία στρατηγική στον τομέα των ψηφιακών τεχνολογιών, η Κομισιόν ετοιμάζεται να ανακοινώσει καθυστέρηση τουλάχιστον ενός έτους στην εφαρμογή κρίσιμων διατάξεων του AI Act (σ.σ. κανονισμός για την τεχνητή νοημοσύνη).
Πρόκειται για τον πυλώνα της ευρωπαϊκής προσπάθειας να ρυθμίσει την τεχνητή νοημοσύνη, ένα νομοθέτημα που παρουσιάστηκε ως ιστορική τομή για την προστασία των δικαιωμάτων των πολιτών, με έμφαση στην διαφάνεια και δημοκρατία.
Ισορροπώντας σε δυο βάρκες
Η Ευρώπη θέλει να σταθεί ανάμεσα σε δύο κόσμους: το υπερ-φιλελεύθερο αμερικανικό μοντέλο, όπου οι Big Tech διαμορφώνουν τους κανόνες, και το αυταρχικό κινεζικό, με κρατικό έλεγχο, μαζική επιτήρηση και κλειστά οικοσυστήματα.
Με τα Digital Services Act, Digital Markets Act, Data Act και AI Act, η ΕΕ δημιούργησε το πιο προηγμένο νομικό πλαίσιο παγκοσμίως. Και το μήνυμα ήταν σαφές: όποιος θέλει πρόσβαση στην ευρωπαϊκή αγορά των 450 εκατομμυρίων πολιτών, θα ακολουθεί τους ευρωπαϊκούς κανόνες.
Ωστόσο, η κατάσταση που έχει δημιουργηθεί εν μέσω γεωπολιτικών πιέσεων αλλά και των τεχνολογικών εξελίξεων, δείχνει πως η θεωρία δεν ακολουθείται πάντα από την προδιαγεγραμμένη πράξη.
Η απόφαση να μετατεθεί η εφαρμογή των κανόνων υψηλού κινδύνου του AI Act, που αφορούν κρίσιμους τομείς όπως προσλήψεις, αξιολόγηση δανειοληπτών ή εξετάσεων, έρχεται έπειτα από συντονισμένες πιέσεις κυβερνήσεων, εταιρειών και ισχυρών λόμπι.
Στο παρασκήνιο, η κυβέρνηση Τραμπ και μεγάλοι τεχνολογικοί όμιλοι είχαν εκφράσει ανοιχτά τη δυσαρέσκειά τους για την εν λόγω ευρωπαϊκή ρύθμιση.
Ρωγμή στην αξιοπιστία της Ευρώπης
Η ΕΕ επικαλείται «τεχνικούς λόγους» και καθυστερήσεις στην έκδοση των αναγκαίων προτύπων συμμόρφωσης. Όμως πολλοί ειδικοί προειδοποιούν ότι η καθυστέρηση δημιουργεί μια ανεπανόρθωτη ρωγμή στην αξιοπιστία της Ευρώπης ως ρυθμιστικής δύναμης, ακριβώς τη στιγμή που προσπαθεί να θωρακίσει την ψηφιακή της αυτονομία.
Την ίδια στιγμή, πολλές χώρες–μέλη δεν έχουν ακόμη δημιουργήσει τις εθνικές αρχές που θα εφαρμόσουν τον νόμο, ενώ ο φόβος ότι οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις θα μείνουν πίσω στον παγκόσμιο αγώνα για την τεχνητή νοημοσύνη ενισχύει τα επιχειρήματα όσων ζητούν την αναβολή της εφαρμογής της νομοθεσίας.
Ουσιαστικά, η Ευρώπη επιθυμεί να προστατεύσει τα θεμελιώδη δικαιώματα και την αγορά της, αλλά χρειάζεται να επενδύσει μαζικά σε υποδομές, δίκτυα, cloud, ημιαγωγούς, κβαντικές τεχνολογίες και ευρωπαϊκές ψηφιακές πλατφόρμες, ώστε να μην εξαρτάται από τρίτες χώρες.
Χωρίς δικούς της τεχνολογικούς «πρωταθλητές» και χωρίς ενιαία κεφαλαιαγορά με ανάλογη χρηματοδοτική ισχύ, οι ρυθμιστικές φιλοδοξίες κινδυνεύουν να παραμείνουν μόνο πάνω στο χαρτί.
Η Ευρώπη βρίσκεται λοιπόν σε κρίσιμη καμπή: δηλώνει ότι δεν πρέπει να φοβάται να συγκρουστεί με υπερδυνάμεις και τεχνολογικούς κολοσσούς, αλλά ταυτόχρονα κάνει ένα βήμα που μοιάζει με υποχώρηση.
Το πραγματικό ερώτημα είναι αν αυτό είναι η αρχή μιας επικίνδυνης διάβρωσης της ευρωπαϊκής ψηφιακής κυριαρχίας. Η Ευρώπη δεν μπορεί να ζητά ψηφιακή κυριαρχία και ταυτόχρονα να κάνει πίσω.
Γιατί όταν αρχίζεις να προσαρμόζεις τους νόμους σου για να βολέψεις άλλους, τότε δεν υπερασπίζεσαι την αυτονομία σου, γίνεσαι ο «χρήσιμος ηλίθιος» στο παιχνίδι κάποιου άλλου.
