Ανταπόκριση Λονδίνο
Ο δρόμος της Ελλάδας προς την οικονομική ανάκαμψη και τον ψηφιακό μετασχηματισμό συνεχίζει να αποτελεί μια σύνθετη πράξη ισορροπίας.
Μιλώντας σε μια συζήτηση που διοργανώθηκε από το Hellenic Observatory και την Hellenic Bankers Association (UK) στο Sheikh Zayed Theatre του London School of Economics στο Λονδίνο, ο Έλληνας Υπουργός Κυριάκος Πιερρακάκης παρομοίασε την εθνική πρόοδο με το παιχνίδι Tetris: «Το πιο πολιτικό παιχνίδι στην ιστορία είναι το Tetris… Οι επιτυχίες εξατμίζονται, τα λάθη συσσωρεύονται.»
Ο υπουργός έθεσε το πλαίσιο γύρω από τις θεσμικές μεταρρυθμίσεις, την οικονομική ανάκαμψη και τις κοινωνικές προκλήσεις της Ελλάδας.
Απαντώντας σε ανησυχίες σχετικά με τα υψηλά επίπεδα φτώχειας που αναδείχθηκαν σε πρόσφατη έρευνα της ΕΕ, ο Πιερρακάκης υπογράμμισε τόσο την πρόοδο όσο και τα συνεχιζόμενα εμπόδια: «Υπάρχουν ακόμα προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν, πολίτες που πρέπει να υποστηριχθούν, επιχειρήσεις που πρέπει να υποστηριχθούν, και πολλές κινήσεις που πρέπει να γίνουν στο ελληνικό επίπεδο. Αν κοιτάξω τα μακροοικονομικά δεδομένα… το πραγματικό εισόδημα ως προς το ΑΕΠ ήταν 62% το 2018 και 70% τώρα.»
Τόνισε βασικές μεταρρυθμίσεις που στοχεύουν στη βελτίωση της δημοσιονομικής διακυβέρνησης: «Μέσω δύο μηχανισμών. Ο πρώτος ήταν ψηφιακός. Εισάγαμε ψηφιακές τεχνολογίες στο φορολογικό μας σύστημα. Ο δεύτερος ήταν θεσμικός. Δημιουργήσαμε μια ανεξάρτητη φορολογική αρχή, η οποία ήταν υπεύθυνη για τη συλλογή φόρων και για τη λήψη των δικών της αποφάσεων… και λειτουργεί. Λειτούργησε.»
Ο Πιερρακάκης αναγνώρισε επίσης τους περιορισμούς αυτών των επιτυχιών, ιδιαίτερα για τις ευάλωτες ομάδες: «Αν κοιτάξετε την αύξηση στις τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας, την αύξηση στις τιμές των τροφίμων, ή την αύξηση στα ενοίκια… καταλαβαίνουμε πλήρως ότι υπάρχουν συγκεκριμένοι πολίτες… που χρειάζονται ένα διαφορετικό είδος υποστήριξης.
Κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε για να το πετύχουμε.
«Δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις»
»Καταλαβαίνουμε πλήρως ότι υπάρχουν συγκεκριμένοι πολίτες, και πολλοί άνθρωποι που γνωρίζουμε, οι οποίοι αντιμετωπίζουν πολύ σημαντικές προκλήσεις ακόμη και στο να νοικιάσουν. Και αν έχουν προκλήσεις εισοδήματος, ουσιαστικά στα χαμηλότερα εισοδηματικά κλιμάκια, χρειάζονται ένα διαφορετικό είδος υποστήριξης.
»Κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε για να το πετύχουμε. Και αν κοιτάξετε την τελευταία πράξη που παραδώσαμε, είχε αυτή τη νοοτροπία στον πυρήνα της. Αυτό προσπαθήσαμε να κάνουμε.»
Παρά την αισιοδοξία, προειδοποίησε ότι δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις: «Υπάρχει μαγικό ραβδί για να λυθούν όλα αυτά τα προβλήματα στη χώρα σας και να συγκλίνετε με τον μέσο όρο της ΕΕ ταυτόχρονα; Νομίζω ότι η σύγχρονη ιστορία διδάσκει ότι όποιος υποσχέθηκε ότι αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί με ένα μόνο κομμάτι νομοθεσίας… κατέληξε ουσιαστικά να κοστίζει περισσότερο στην οικονομία.»
Ο Πιερρακάκης τόνισε τη σημασία μιας κουλτούρας διόρθωσης: «Έχουμε μια διαφορετική κουλτούρα, μια κουλτούρα διόρθωσης λαθών, μια κουλτούρα αναγνώρισης λαθών, και μια κουλτούρα κατανόησης του τι πρέπει να διορθωθεί αρκετά γρήγορα, μέσω των μηχανισμών που λειτουργούν.»
Η συζήτηση ανέδειξε μια σύνθετη πραγματικότητα: η Ελλάδα έχει σημειώσει μετρήσιμη πρόοδο στη θεσμική μεταρρύθμιση, στην ψηφιοποίηση και στην οικονομική ανάπτυξη, αλλά οι κοινωνικές ανισότητες παραμένουν έντονες, ιδιαίτερα για τα χαμηλά εισοδήματα.
Όπως το έθεσε ο Πιερρακάκης, η πρόκληση συνεχίζεται: «Αυτό που έχουμε ήδη παραδώσει είναι δεδομένο, και αυτό που πρέπει ακόμη να παραδώσουμε είναι εκεί. Αλλά… έχουμε την κουλτούρα, τη νοοτροπία και τη βούληση να το παραδώσουμε.»
Ένας «διαρκής αντίκτυπος» από το RRF – ή υπερβολική εξάρτηση από προσωρινή στήριξη;
Ο Πιερρακάκης υποστήριξε με έμφαση ότι το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF) δεν αποτελεί απλώς εξωτερική χρηματοδότηση, αλλά καταλύτη μεταρρυθμίσεων. Τόνισε ότι η σημασία του έγκειται στον σχεδιασμό του, όχι μόνο στο μέγεθός του:
«Το RRF είναι κάτι μοναδικό για την Ευρώπη και είναι μοναδικό και για την Ελλάδα, γιατί δεν αφορά μόνο τη χρηματοδότηση, αφορά την στοχευμένη χρηματοδότηση θα έλεγα, γιατί κάθε ευρώ έχει συνδεθεί με μια μεταρρύθμιση, οπότε αυτό σημαίνει ότι ο αντίκτυπος του RRF θα είναι διαρκής. Είναι εξαιρετικά σημαντικό να το εσωτερικεύσουμε. Οι μεταρρυθμίσεις δεν είναι μόνο ιστορίες χρηματοδότησης. Η ανάπτυξη δεν είναι μόνο μια ιστορία χρηματοδότησης, αλλά και μια ιστορία μεταρρυθμίσεων. Θα έλεγα μια ιστορία μείωσης του ρυθμιστικού βάρους. Η ανάπτυξη είναι μια ιστορία αφαίρεσης εμποδίων για την Ευρώπη. Για μένα, αυτό είναι το πιο σημαντικό πράγμα που πρέπει να γνωρίζουμε εδώ.»
Κάποιοι από το κοινό τον πίεσαν για το αν η Ελλάδα κινδυνεύει να εξαρτάται υπερβολικά από ένα προσωρινό ευρωπαϊκό εργαλείο, ειδικά καθώς οι εκταμιεύσεις του RRF μειώνονται μετά το 2026.
Δημογραφικά, φορολογικά κίνητρα και ο κίνδυνος του «πολιτικού συμβολισμού»
Μεγάλο μέρος της συζήτησης επικεντρώθηκε στη δημογραφική κρίση της Ελλάδας – μια από τις πιο έντονες στην Ευρώπη.
Ο Πιερρακάκης τόνισε τα νέα φορολογικά κίνητρα της κυβέρνησης: «Ας ξεκινήσω λέγοντας ότι προσπαθήσαμε να απλοποιήσουμε τους φόρους. Το δεύτερο πράγμα που κάναμε είναι ότι δημιουργήσαμε μια λογική κινήτρων. Ο πραγματικός φορολογικός συντελεστής μιας οικογένειας με τέσσερα παιδιά και πάνω είναι 0%. Ο πραγματικός φορολογικός συντελεστής για έναν εργαζόμενο κάτω των 25 είναι 0%. Οπότε εφαρμόσαμε ένα σύνολο φορολογικών κινήτρων για να αντιμετωπίσουμε αυτό που θα περιέγραφα ως μια πρόκληση που πρέπει να ξεπεράσουμε.»
Όταν όμως ρωτήθηκε αν οι φορολογικές ελαφρύνσεις μπορούν μόνες τους να αντιστρέψουν τη δημογραφική συρρίκνωση – κάτι που πολλοί δημογράφοι αμφισβητούν – αναγνώρισε πιο προσεκτικά: «Δεν ισχυρίζομαι ότι αυτό θα λύσει το οξύ δημογραφικό πρόβλημα, να είμαι ξεκάθαρος από την αρχή. Αυτό που περιγράφω είναι μια ενιαία συνεκτική πολιτική προσέγγιση στο δημογραφικό. Ταυτόχρονα, εργαζόμαστε στην εξάλειψη των φόρων ακίνητης περιουσίας για χωριά με κάτω από 1.000 κατοίκους. Υπάρχουν πολλά πράγματα που πρέπει να κάνουμε.»
Κεφαλαιαγορές, Euronext και η χαμηλή συμμετοχή των ελληνικών νοικοκυριών
Η συζήτηση κάλυψε επίσης το χαμηλό επίπεδο συμμετοχής των ελληνικών νοικοκυριών στις χρηματιστηριακές αγορές.
Σε ερώτηση για το αν η Ελλάδα κινδυνεύει να μιμηθεί το αμερικανικό laissez-faire μοντέλο, με όλη του τη μεταβλητότητα, ο Πιερρακάκης τόνισε το ευρωπαϊκό περιβάλλον κανόνων και τις κυβερνητικές προσπάθειες ενίσχυσης των κεφαλαιαγορών: «Ας ξεκινήσω λέγοντας ότι πρόσφατα κάναμε μια μεταρρύθμιση στις κεφαλαιαγορές. Αυτά τα πράγματα χρειάζονται χρόνο. Η εξαγορά από την Euronext πρέπει να γίνει ουσιαστική την επόμενη εβδομάδα. Αυτή τουλάχιστον είναι η προσδοκία. Το να είσαι μέρος μιας ευρωπαϊκής δεξαμενής ρευστότητας αλλάζει τα πράγματα για την Ελλάδα πολύ εύκολα. Γιατί το να είσαι μέρος μιας ευρείας ευρωπαϊκής δεξαμενής ρευστότητας είναι διαφορετικό από το να έχεις μια απομονωμένη χρηματιστηριακή αγορά. Νομίζω ότι χρειαζόμαστε πρόσθετη μεταρρύθμιση στις κεφαλαιαγορές. Χρειαζόμαστε ακόμη καλύτερους νόμους και αφαίρεση επιπλέον εμποδίων που μπορεί να υπάρχουν. Ιδανικά, θα ήθελα να δω το πιο καινοτόμο θεσμικό πλαίσιο κεφαλαιαγορών στην Ελλάδα.«Ταυτόχρονα, είναι σημαντικό να υπάρχει και η αντίστοιχη παιδεία. Οικονομικός αλφαβητισμός – ήμουν προηγουμένως Υπουργός Παιδείας – ήταν κάτι που εισαγάγαμε.»
Κατά τη διάρκεια της συζήτησης, ένας φοιτητής του Τμήματος Οικονομικών της LSE, ο Θοδωρής, ρώτησε για τη στρατηγική της κυβέρνησης στη διαχείριση του δημόσιου χρέους.
Σημείωσε ότι το χρέος της Ελλάδας είναι σήμερα πολύ καλά αντισταθμισμένο, με μέσο επιτόκιο περίπου 1,8%, και ρώτησε γιατί οι αρχές συνεχίζουν τις πρόωρες αποπληρωμές αντί να χρησιμοποιούν ενδεχομένως τα ποσά πιο παραγωγικά.
Ο Κυριάκος Πιερρακάκης απάντησε ότι ο Οργανισμός Διαχείρισης Δημοσίου Χρέους (ΟΔΔΗΧ) λειτουργεί εντός των ευρωπαϊκών οδηγιών, κάτι που περιορίζει την ευελιξία ως προς την ανακατεύθυνση των κονδυλίων.
Εξήρε το προσωπικό του ΟΔΔΗΧ για τον επαγγελματισμό του, χαρακτηρίζοντάς τους ως «τους πιο εξαιρετικούς δημόσιους λειτουργούς που μπορεί να συναντήσει κανείς» και υπονοώντας ότι αξίζουν αναγνώριση για το έργο τους.
Ο Πιερρακάκης σημείωσε ότι το πραγματικό μέσο επιτόκιο είναι 1,75%, με σταθμισμένη μέση διάρκεια 19 χρόνια – πολύ υψηλότερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο των 8,5 ετών.
Πρόσθεσε ότι οι πρόωρες αποπληρωμές δεν σταθεροποιούν μόνο τομείς όπως η υγεία αλλά και στέλνουν μήνυμα στις διεθνείς αγορές ότι η Ελλάδα είναι υπεύθυνη και ικανή δανειολήπτρια.
Θεσμική αξιοπιστία: ιστορίες επιτυχίας – αλλά επίμονες αδυναμίες
Ένα από τα πιο ισχυρά σημεία της παρουσίασής του αφορούσε τη θεσμική μεταρρύθμιση, όπου βασίστηκε στην προσωπική του εμπειρία: «Παραφράζοντας έναν πολύ γνωστό πολιτικό, δεν υπάρχει τίποτα λάθος με την Ελλάδα που δεν μπορεί να λυθεί μέσω όσων είναι σωστά με την Ελλάδα.
»Εξ ορισμού, δεν μπορείς να έχεις βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη χωρίς ποιότητα θεσμών, ειδικά στην Ελλάδα ή σε μέρη όπως η Ελλάδα. Ο τίτλος πριν από δέκα χρόνια ήταν ότι η φοροδιαφυγή στην Ελλάδα είναι υψηλή. Καταφέραμε να το λύσουμε αυτό σε μεγάλο βαθμό; Το καταφέραμε. Μέσω δύο μηχανισμών.
»Ο πρώτος ήταν ψηφιακός. Εισαγάγαμε ψηφιακές τεχνολογίες στο φορολογικό μας σύστημα. Ο δεύτερος ήταν θεσμικός. Δημιουργήσαμε μια ανεξάρτητη φορολογική αρχή, η οποία ήταν υπεύθυνη για τη συλλογή φόρων και για τη λήψη των δικών της αποφάσεων… Και λειτουργεί. Λειτούργησε. Οπότε έχουμε θεσμικές αποτυχίες στην Ελλάδα, οι περισσότερες θα έλεγα οξέως χρόνιες, τις οποίες τώρα, μία-μία, πρέπει να συνεχίσουμε να επιλύουμε.
»Σε άλλες περιπτώσεις, κάναμε επίσης λάθη, και το λάθος ήταν ότι δεν δράσαμε αρκετά γρήγορα. Δεν είναι τυχαίο ότι χρησιμοποιώ την ανεξάρτητη φορολογική αρχή, γιατί στην περίπτωση των αγροτικών επιδοτήσεων, για παράδειγμα, την οποία αναφέρω ο ίδιος, που είναι μια ιστορία αποτυχίας…
»Ξέρουμε πώς να τη διορθώσουμε, και τη διορθώνουμε μέσω των θεσμών, μέσω του μηχανισμού της ανεξάρτητης αρχής δημοσίων εσόδων, η οποία ήταν το ίδιο θεσμικό όργανο που λύνει τη φοροδιαφυγή κεφαλαίου. Είμαι λοιπόν αισιόδοξος ότι μία-μία, ξέρουμε πώς να φέρουμε τις λύσεις χωρίς να λέμε ότι αυτά τα προβλήματα δεν υπάρχουν ή δεν είναι ακόμη εκεί.»
Ο Πιερρακάκης αναγνώρισε ότι η θεσμική αποτυχία παραμένει ισχυρή δύναμη: «Ένας πρώην καθηγητής μου έλεγε ότι οι επιτυχίες εξατμίζονται, τα λάθη συσσωρεύονται.»
Παρ’ όλα αυτά, υποστήριξε ότι η Ελλάδα βρίσκεται πλέον σε μια πορεία θετικής δυναμικής που δημιουργήθηκε από την ανάγκη κατά τη διάρκεια της κρίσης.
Τέλος, ένα μέλος του κοινού ρώτησε αν η Ελλάδα, μετά την παρατεταμένη κρίση, νιώθει πλέον αρκετά αυτοπεποίθηση ώστε να προσφέρει συμβουλές στην Ευρώπη. Ο Πιερρακάκης προειδοποίησε ενάντια στην υπερβολική αυτοπεποίθηση:
«Δεν σκοπεύω να πέσω σε αυτήν την παγίδα. Αλλά αυτό που μπορώ να πω είναι ότι μάθαμε πολλά μαθήματα από αυτήν την εμπειρία, και το βασικό μάθημα είναι ότι η Ελλάδα υπέστη πολύ συλλογικό κοινωνικό πόνο εξαιτίας όσων συνέβησαν την προηγούμενη δεκαετία. Ας μην το ξανακάνουμε.»
