Ο διακεκριμένος μουσικός Βασίλης Κώστας, με καταγωγή από την Ήπειρο και καριέρα στις Ηνωμένες Πολιτείες, έχει κατορθώσει να επαναπροσδιορίσει τη θέση του λαούτου στις μουσικές συνθέσεις του σήμερα. Η βαθιά του αγάπη για την Ήπειρο και την παραδοσιακή μουσική ενώνει γενιές και ήχους, φτιάχνει γέφυρες ανάμεσα στην παράδοση και την πρωτοπορία.
Έμπρακτη απόδειξη της δεξιοτεχνίας του, η μουσική παράσταση «Αντίλαλοι του χρόνου – Από την τέχνη του Πετρολούκα Χαλκιά στη σύγχρονη δημιουργία» στο αρχαίο θέατρο Δωδώνης, που φέρνει τη μουσική παράδοση της Ηπείρου στο παρόν.
Αφετηρία για την παράσταση, η οποία παρουσιάζεται στο πλαίσιο του θεσμού «Ολη η Ελλάδα ένας πολιτισμός», είναι η παρακαταθήκη του θρυλικού Πετρολούκα Χαλκιά, που έφυγε από τη ζωή πριν από ένα μήνα. «Η παράσταση είναι αφιερωμένη στη μνήμη του Πετρολούκα Χαλκιά σαν φόρος τιμής που εκφράζει την ευγνωμοσύνη μας σε εκείνον και τη δύναμη που έχει η μουσική του να αντηχεί στο σήμερα και να συνεχίζει να εμπνέει», λέει στο ΒΗΜΑ ο Βασίλης Κώστας λίγο πριν οι «Αντίλαλοι του χρόνου» που έχει επιμεληθεί, με τη συμμετοχή του Επίλεκτου Ηπειρώτικου Ensemble της Ιεράς Μητρόπολης Ιωαννίνων, των σπουδαίων Ανδρέα Παππά (κρουστά), Παναγιώτη Αϊβαζίδη (κανονάκι) και Παναγιώτη Γεωργακόπουλο (τύμπανα) και την καινοτόμο σύμπραξη των χορευτριών Χαριτίνης Κούκου και Μαρίλιας Χαρέμη, αντηχήσουν στη Δωδώνη. Εξέχων καλεσμένος στην παράσταση είναι ο δεξιοτέχνης της πολίτικης λύρας Σωκράτης Σινόπουλος.
Πώς όμως αντιλαμβάνεται ο Βασίλης Κώστας τους διαχρονικούς «Αντίλαλους» της Ηπείρου ενώ ετοιμάζεται να διευθύνει το μουσικό σύνολο στο φημισμένο αρχαίο θέατρο και πώς πάλλεται ζωντανή η μουσική φλέβα του αγαπημένου μέντορά του;
«Ο Πετρολούκας Χαλκιάς ήταν ένα μέλος της οικογένειας μου, τον οποίο θα έχω πάντα στην καρδιά μου, σαν τον μέντορα και δάσκαλο μου, και με παντοτινή αγάπη και ευγνωμοσύνη για την πολύτιμη σχέση που είχαμε αναπτύξει».
Ποιο ήταν το έναυσμα για την μουσική παράσταση Αντίλαλοι του χρόνου – Από την τέχνη του Πετρολούκα Χαλκιά στη σύγχρονη δημιουργία;
Η ιδέα για την παράσταση γεννήθηκε μέσα από τη συνεργασία μας με τον Πετρολούκα Χαλκιά, με τον οποίο δουλεύαμε στενά τα τελευταία δέκα χρόνια, και μάλιστα ήταν σχεδιασμένη με σκοπό να παίξουμε μαζί επί σκηνής, σε έναν κοινό μουσικό διάλογο ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν μουσικά και γενεαλογικά. Δυστυχώς, ο θάνατός του μάς πρόλαβε. Όμως μας άφησε μια πολύτιμη παρακαταθήκη, καθώς και την ευθύνη να συνεχίσουμε αυτό που είχαμε ξεκινήσει μαζί – και αυτή τη φορά με μια μεγάλη ομάδα νέων ταλαντούχων μουσικών που θα βρεθούν στη σκηνή και που μελετούν την ελληνική παραδοσιακή μουσική σε βάθος. Έτσι, η παράσταση απέκτησε έναν ουσιαστικό χαρακτήρα: είναι αφιερωμένη στη μνήμη του Πετρολούκα Χαλκιά σαν φόρος τιμής που εκφράζει την ευγνωμοσύνη μας σε εκείνον και τη δύναμη που έχει η μουσική του να αντηχεί στο σήμερα και να συνεχίζει να εμπνέει.
«Αντίλαλοι του χρόνου». Επίλεκτο Ηπειρωτικό Ensemble.
Τιμώντας την παρακαταθήκη του Πετρολούκα Χαλκιά σε αυτή την παράσταση, μπορείτε να μας πείτε τι σήμαινε για εσάς ο ίδιος, τόσο προσωπικά όσο και μουσικά;
Ο Πετρολούκας Χαλκιάς ήταν ένα μέλος της οικογένειας μου, τον οποίο θα έχω πάντα στην καρδιά μου, σαν τον μέντορα και δάσκαλο μου, και με παντοτινή αγάπη και ευγνωμοσύνη για την πολύτιμη σχέση που είχαμε αναπτύξει. Από την πρώτη στιγμή που γνωριστήκαμε στην Αμερική μέχρι και τις τελευταίες του στιγμές, είμασταν σε καθημερινή επαφή συνεχίζοντας να εξερευνούμε τη μουσική της Ηπείρου μαζί και φυσικά να μαθαίνω από εκείνον τα μυστικά της τέχνης του. Με έχει στηρίξει, με έχει εμπνεύσει – και θα τον αγαπώ για πάντοτε σαν παππού μου. Μου έμαθε να έχω θάρρος ακόμη και σε μουσικές που έμοιαζαν ακατόρθωτες να παιχτούν στο λαούτο. Μου δίδαξε πολύτιμα πράγματα για τη μουσική, αλλά και για την ίδια τη ζωή. Αυτές οι αξίες με έχουν επηρεάσει βαθιά σαν άνθρωπο και σαν μουσικό.
Ποιες στιγμές της ηχογράφησης και της συνεργασία σας στον δίσκο The Soul Of Epirus με τον Πετρολούκα Χαλκιά θυμάστε με συγκίνηση; Τι αποκομίσατε από αυτή τη σύμπραξη και πώς νιώθετε για το ηχητικό αποτύπωμα που δημιουργήσατε μαζί τώρα που εκείνος δεν είναι πλέον εν ζωή;
Κάθε ηχογράφηση, συναυλία, συνάντηση και πρόβα με τον Πετρολούκα Χαλκιά στα πλαίσια του project “The Soul of Epirus” ήταν ένα μάθημα για μένα που με γέμιζε συνεχώς με έμπνευση, συγκίνηση και διάθεση για εξέλιξη. Κυρίως, η γενναιοδωρία του προς εμένα και όλα αυτά που μου έχει προσφέρει είναι κάτι που με συγκινεί βαθιά και με διδάσκει πράγματα ακόμη και τώρα που ο Πέτρος δεν βρίσκεται στη ζωή. Θυμάμαι έντονα τη στιγμή που γράψαμε το κομμάτι “Σκάρος”. Ήταν η πρώτη μας συνάντηση στο στούντιο μετά τη γνωριμία μας στην Αμερική το 2015. Δεν μιλούσαμε – απλώς ακούγαμε ο ένας τον άλλον προσπαθώντας να επικοινωνήσουμε. Η συνεργασία αυτή μου άφησε έναν ήχο που κουβαλάει μέσα του γενιές. Τώρα που εκείνος έφυγε, αισθάνομαι ότι αυτή η συνεργασία και οι δίσκοι μας είναι μια ηχητική μνήμη, ένα αποτύπωμα μιας σχέσης που βασίστηκε στην ειλικρίνεια, τη μαθητεία, τη μεγάλη αγάπη – ο ένας προς το άλλον – αλλά και τη βαθιά αγάπη για την Ήπειρο.
Ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας, το στοιχείο εκείνο της τέχνης του Χαλκιά που πρέπει να μεταφερθεί στις επόμενες γενιές;
Το κυρίαρχο στοιχείο, κατά τη γνώμη μου, είναι η τάση που είχε πάντοτε προς την αριστεία. Δηλαδή, η προσπάθεια του να φτάσει στο καλύτερο δυνατό σημείο τις μουσικές που μελετούσε αξιοποιώντας στο έπακρο το ταλέντο του. Αυτή η αρετή σε συνδυασμό με την ευγένεια του σαν άνθρωπος είναι ένας ιδανικός συνδυασμός που εμπνέει υπομονή, επιμονή και ταπεινότητα, στοιχεία που είναι απαραίτητα σήμερα για να χαράξει ο κάθε μουσικός το δικό του μονοπάτι.
«Η ηπειρώτικη μουσική έχει μέλλον – όχι ως μουσειακό είδος, αλλά ως ζωντανή, ανανεούμενη δύναμη που μπορεί να μιλήσει σε νέα αυτιά και καρδιές.»
Πιστεύετε ότι το έργο του έχει βρει τη θέση που του αξίζει στην παγκόσμια μουσική μνήμη;
Η παγκόσμια μουσική μνήμη έχει αρχίσει εδώ και αρκετά χρόνια να τον αναγνωρίζει, αλλά πιστεύω πως το πλήρες εύρος του υλικού που μας έχει αφήσει σαν κληρονομιά μόλις αρχίζει να αποκαλύπτεται – και θα συνεχίσει να φωτίζεται τα επόμενα χρόνια, μέσα από την εκπαίδευση της νέας γενιάς στις μουσικές του.
Η παρουσία τόσων νέων στην ηλικία δεξιοτεχνών στο Επίλεκτο Ηπειρωτικό Ensemble της Ιεράς Μητρόπολης Ιωαννίνων, τι σημαίνει για την εξάπλωση και την αξία σήμερα της ηπειρώτικης μουσικής;
Η παρουσία νέων μουσικών στο Επίλεκτο Ηπειρωτικό Ensemble της Ι.Μ. Ιωαννίνων είναι ελπιδοφόρα και ουσιαστική. Είναι ένα ζωντανό δείγμα ότι η ηπειρώτικη μουσική έχει μέλλον – όχι ως μουσειακό είδος, αλλά ως ζωντανή, ανανεούμενη δύναμη που μπορεί να μιλήσει σε νέα αυτιά και καρδιές.
Ποια πρόκληση αντιμετωπίσατε στη σύνθεση του έργου που παρουσιάζεται τώρα;
Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι πάντοτε να κρατάς την αλήθεια και τον χαρακτήρα της ηπειρώτικης μουσικής. Οι σύγχρονες ενορχηστρώσεις στο απαιτητικό ρεπερτόριο της Ηπείρου, οι οποίες είχαν δουλευτεί μαζί με τον ίδιο τον Πετρολούκα Χαλκιά τα τελευταία τρία χρόνια, σέβονται τη φόρμα και το πνεύμα της παράδοσης, ενώ ταυτόχρονα επιτρέπουν τη δημιουργική εξέλιξη των κομματιών.
Βασίλης Κώστας
Ο σύγχρονος χορός πώς εντάσσεται σε μια τέτοια παράσταση;
Μια ιδιαίτερη καλλιτεχνική κατεύθυνση αυτής της παραγωγής αποτελεί η σύνδεση της μουσικής με το σύγχρονο χορό, η οποία αναπτύσσεται για πρώτη φορά στην παράσταση αυτή. Οι χορεύτριες Χαριτίνη Κούκου και Μαρίλια Χαρέμη αντλούν στοιχεία από τους παραδοσιακούς χορούς και σκοπούς της Ηπείρου, τα οποία μετουσιώνουν σε μια σύγχρονη κινητική προσέγγιση, καθρεφτίζοντας τις ιστορίες των αυθεντικών συνθέσεων. Η σύμπραξη αυτή των δύο τεχνών βασίζεται σε μια συνεχή ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων και εικόνων, προσφέροντας μια πολυεπίπεδη εμπειρία θέασης στο κοινό με έμφαση στη διαχρονικότητα της μουσικής της Ηπείρου και τις επιρροές της στη σύγχρονη κουλτούρα.
Εξέχων καλεσμένος στην παράσταση είναι ο δεξιοτέχνης της πολίτικης λύρας Σωκράτης Σινόπουλος. Τι κομίζει στην παράσταση;
Ο Σωκράτης Σινόπουλος φέρνει ένα μοναδικό ηχόχρωμα και μια βαθιά καλλιτεχνική ευαισθησία. Η πολίτικη λύρα και οι αυτοσχεδιασμοί του γεφυρώνουν τον ηπειρώτικο ήχο με τις μουσικές παραδόσεις της Ανατολής, στοιχεία των οποίων εμπεριέχονται στην ίδια την ηπειρώτικη μουσική κουλτούρα και ειδικότερα στα κομμάτια που θα ακουστούν στην παράσταση. Η παρουσία του αναδεικνύει τη διαχρονικότητα της ελληνικής μουσικής παράδοσης και τη δυνατότητα διαλόγου μεταξύ διαφορετικών πολιτισμικών φωνών.
«Όταν γνωρίσεις μια μουσική παράδοση σε βάθος και συνεχίζεις να τη μελετάς συστηματικά δίπλα στους δασκάλους σου, τότε προκύπτουν ιδέες για το πώς στοιχεία από εκείνη μπορούν να γίνουν έναυσμα για δημιουργία αυθεντικών συνθέσεων ή ενορχηστρώσεων.»
Αναφορικά με το ηπειρώτικο ιδίωμα και τη σύγχρονη μουσική, τι ξεχωριστό έχει για εσάς η μουσική παράδοση της Ηπείρου ώστε να την έχετε ως άξονα στην πορεία σας και πώς μεταφράζετε το ηχόχρωμα της παράδοσης σε μια σύγχρονη μουσική γλώσσα;
Η ηπειρώτικη μουσική αποτελεί τις ρίζες μου, το «σπίτι μου». Είναι μια βαθιά μουσική παράδοση που την έχω σαν βίωμα από μικρό παιδί, η οποία βασίζεται στη μελωδία, τη σιωπή και σε ηχοχρώματα που μπορούν να αγγίξουν ανθρώπους από διάφορα μέρη του κόσμου. Όταν γνωρίσεις μια μουσική παράδοση σε βάθος και συνεχίζεις να τη μελετάς συστηματικά δίπλα στους δασκάλους σου, τότε προκύπτουν ιδέες για το πώς στοιχεία από εκείνη μπορούν να γίνουν έναυσμα για δημιουργία αυθεντικών συνθέσεων ή ενορχηστρώσεων. Πρόκειται για μια διαδικασία που απαιτεί χρόνο και προσοχή στη λεπτομέρεια αλλά σε ανταμείβει με το τελικό αποτέλεσμα αρκεί να έχεις υπομονή και αγάπη για τις μουσικές που μελετάς χωρίς αναγκαστικά να περιμένεις οποιαδήποτε ανταμοιβή.
Ως μέλος του τζαζ σχήματος του πιανίστα της τζαζ Danilo Perez, Global Messengers, διεκδικήσατε το βραβείο Grammy στην κατηγορία Καλύτερο Τζαζ/Λάτιν Άλμπουμ της Χρονιάς για τον δίσκο “Χρυσαλίδα”. Με ποιο τρόπο σας έχουν επηρεάσει και διαμορφώσει οι διεθνείς συνεργασίες σας και τα βραβεία;
Οι διεθνείς συνεργασίες μού άνοιξαν ορίζοντες και με έκαναν να δω τη μουσική σαν ένα παγκόσμιο σύστημα επικοινωνίας, όπου η παράδοση και το μουσικό υλικό της μπορούν να παίξουν καθοριστικό υλικό στην ταυτότητα του κάθε μουσικού και σε αυτό που έχει να προσφέρει.
Τα βραβεία είναι τιμητικά, αλλά η πραγματική αξία βρίσκεται στις σχέσεις που δημιουργούνται μέσα από τη μουσική: με καλλιτέχνες από κάθε γωνιά του κόσμου, με κοινούς κώδικες και νέες γέφυρες επικοινωνίας.
Επίσης, πώς καταφέρατε να κάνετε διεθνές το λαούτο, ένα μη αναμενόμενο όργανο στη διεθνή τζαζ ή world μουσική; Ποια στιγμή νιώσατε ότι το ελληνικό παραδοσιακό στοιχείο άγγιξε ένα παγκόσμιο κοινό;
Το λαούτο είναι η «φωνή» μου, μέσα από την οποία προσπαθώ να εκφράζω συναισθήματα και ιστορίες. Ήρθε σαν φυσική εξέλιξη όταν άρχισα να μελετώ το «Σκάρο» του Πετρολούκα Χαλκιά ως φοιτητής ακόμη στο Berklee College of Music της Βοστώνη το 2014. Συνέχισα και ολοκλήρωσα τις σπουδές μου με βάση αυτό το όργανο και εκεί άρχισαν οι διεθνείς συνεργασίες όπως με τον μέντορα μου και διεθνώς βραβευμένο πιανίστα από τον Παναμά Danilo Pérez. Ειδικότερα, όταν άρχισαν και οι συναυλίες ηπειρώτικης μουσικής στις Η.Π.Α. από το 2015 και μετά, και είδα ότι άνθρωποι από διάφορα μέρη του κόσμου συγκινούνται από τις δικές μας μουσικές – το «Μοιρολόι», το «Ξενιτεμένο μου πουλί» κ.α. – εκεί συνειδητοποίησα την οικουμενικότητα της μουσικής μας παράδοσης. Ότι μπορεί, δηλαδή, να αγγίζει τους παππούδες και τις γιαγιάδες μας στα χωριά της Ηπείρου αλλά και ένα κοινό από διαφορετικές χώρες που πιθανώς ακούει αυτή τη μουσική για πρώτη φορά. Θυμάμαι την πρώτη συναυλία στη Βοστώνη το 2015 αφιερωμένη στη μνήμη του Αχιλλέα Χαλκιά, αδερφού του Πετρολούκα Χαλκιά, που μόλις είχε φύγει από τη ζωή, η οποία ήταν ένα σοκαριστικό μήνυμα για μένα σχετικά με το πως η μουσική με την οποία μεγάλωσα μπορεί να γίνει όχημα έκφρασης και επικοινωνίας με ανθρώπους από άλλες κουλτούρες.
Η μουσική παράσταση Αντίλαλοι του χρόνου – Από την τέχνη του Πετρολούκα Χαλκιά στη σύγχρονη δημιουργία «φέρνει τη μουσική παράδοση της Ηπείρου στο σήμερα». Με αφετηρία το παρόν, πώς φαντάζεστε το μέλλον της ηπειρώτικης μουσικής σε 20 χρόνια;
Φαντάζομαι ακόμη περισσότερους νέους και νέες να ασχολούνται σε βάθος με αυτή τη μουσική παράδοση· ακόμη περισσότερα εκπαιδευτικά προγράμματα που συστηματικά διδάσκουν τις ρίζες αυτής της κουλτούρας· όλα τα μελωδικά όργανα της παράδοσης αυτής να έχουν σολιστικό ρόλο· και τη μουσική της Ηπείρου να διδάσκεται στα πανεπιστήμια του εξωτερικού ως παράδειγμα μουσικής με παγκόσμια σημασία.
Τι ευελπιστείτε να εισπράξει το κοινό που θα έρθει να ακούσει (και να δει) τους Αντίλαλους του χρόνου;
Εύχομαι να εισπράξει αλήθεια. Να νιώσει πως η μουσική της Ηπείρου δεν ανήκει στο παρελθόν, αλλά έχει κάτι να πει σήμερα. Και ειδικότερα να δει τη νέα γενιά μουσικών που με αγάπη και σε βάθος μελετά την ελληνική παραδοσιακή μουσική.
INFO «Αντίλαλοι του Χρόνου – Από την τέχνη του Πετρολούκα Χαλκιά στη σύγχρονη δημιουργία», 19 & 20 Ιουλίου, Αρχαίο Θέατρο Δωδώνης, Ιωάννινα
