Χρήστος Στέργιογλου: «Να πούμε μέσα από την ποίηση τι είναι η κατάντια του πολέμου»

Πώς μπορεί να συνδυαστεί ο μονόλογος της Εκάβης που βαδίζει προς την σκλαβιά της με το τραγούδι των μαύρων από τον αμερικανικό νότο; Και πώς μιλάει κανείς για τα δεινά των σύγχρονων πολέμων αντλώντας έμπνευση από ένα υβρίδιο ελληνικών και αμερικανικών τραγουδιών, ποίησης σύγχρονης και αρχαίας τραγωδίας;

Στο Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου και στο πλαίσιο των παραστάσεων του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, η μουσική παράσταση «Ιαχές» σε σκηνοθεσία του Χρήστου Στέργιογλου με τον ίδιο στην ερμηνεία μαζί με τον λυρικό τραγουδιστή Γιώργο Ιατρού υπό τη μουσική σύνθεση του Αλέξανδρου Δράκου Κτιστάκη ενώνει κραυγές, τραγούδια και αφηγήσεις. «Ας τραγουδήσουμε τα δεινά των προσφύγων και των μεταναστών μήπως ευαισθητοποιηθούμε οι άνθρωποι», λέει ο Χρήστος Στέργιογλου που είχε την ιδέα της παράστασης σε ένα κλαμπ στο Παγκράτι πριν από καιρό.

Στην Επίδαυρο θα «αισθανθούμε», όπως μας εξηγεί ο ίδιος, ένα υβριδικό μουσικό έργο γεμάτο από αποσπάσματα από αρχαίες τραγωδίες, στίχους από τη δημοτική και νεότερη ελληνική και παγκόσμια ποίηση αλλά και πρωτότυπα κείμενα τα οποία συνενώνονται και ενσωματώνονται με άξονα τη σκλαβιά, τον ξεριζωμό και τη μετανάστευση ανά τους αιώνες. Το έργο διερευνά τα σημεία τομής και την οργανική συγγένεια ανάμεσα στην ποίηση, το Αρχαίο Δράμα και τη μουσική.

Ο Χρήστος Στέργιογλου, πολύπλευρος ηθοποιός, τραγουδιστής και δάσκαλος, που κρατάει πάντα στις αποσκευές του τη μεταναστευτική ιστορία της οικογένειάς του από τη Μικρασία, τις σπουδές του στη Δραματική Σχολή του Κρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης, την πολύτιμη θητεία του στην Αμερική και στο Actors Studio της Νέας Υόρκης, τις συνεργασίες του με τους κορυφαίους του ελληνικού θεάτρου (Θεόδωρο Τερζόπουλου, Γιάννη Χουβαρδά, Μιχαήλ Μαρμαρινό και πολλλούς ακόμα) και τη διεθνή πορεία που του επιφύλαξε η μεγάλη επιτυχία του «Κυνόδοντα» του Γιώργο Λάνθιμου, καταθέτει με τις «Ιαχές» μια προσωπική του παράσταση-επιθυμία, γύρω από το θέμα της μετανάστευσης, της προσφυγιάς, της σκλαβιάς.

«Ω πατρίδα, ω χώρα κάποτε μεγάλη μες στους βαρβάρους, τώρα πια θα χάσεις το δοξασμένο σου όνομα. Σε καίνε, κι εμάς στην ξενιτειά μάς παίρνουν σκλάβες». Από τις «Τρωάδες» του Ευριπίδη

Ποιο ήταν το σημείο εκκίνησης για εσάς, η στιγμή που σας ενέπνευσε για να συνδέσετε την αρχαία τραγωδία, τη δημοτική και τη σύγχρονη ποίηση σε μια μουσική παράσταση για τη μετανάστευση;

Θα σας πω ένα παραμύθι πραγματικό. Αυτή η ιδέα γεννήθηκε όταν μαζί με τον Ταξιάρχη Δεληγιάννη και τον Βασίλη Τσιουβάρα, που έχουν κάνει τη δραματουργική επεξεργασία της σύνθεσης, πήγαμε σε ένα κλαμπ στο Παγκράτι – δεν θυμάμαι ακριβώς ποιο ήταν – όπου ακούσαμε ένα κουαρτέτο του Αλέξανδρου Δράκου Κτιστάκη.  Όταν άκουσα την τζαζ,  ήταν σαν να ξεχώρισα κραυγές μέσα από τα πνευστά όπως έπαιζαν και οι τέσσερις μουσικοί, πολύ συντονισμένοι. Έβγαζαν έναν ήχο που δεν ήταν χαλαρωτικός, αλλά ήταν σαν να άκουγα ανθρώπινες κραυγές εν πάσει περιπτώσει, αυτό προέκυψε στη φαντασία μου, αυτό άκουσα.

Σκέφτηκα εκείνη τη στιγμή πώς μπορεί να συνδυαστεί ο μονόλογος κάποιου που πάει στη σκλαβιά, παραδείγματος χάριν της Εκάβης όταν γίνεται η άλωση της Τροίας και από βασίλισσα πάει σκλάβα φεύγοντας από τον τόπο της που καίγεται χωρίς να ξέρει τι την περιμένει, με ένα τραγούδι μαύρων από την Αμερική που έχουν δημιουργήσει τη τζαζ μουσική μέσα από τη σκλαβιά;

Τον Αλέξανδρο Δράκο Κτιστάκη τον γνωρίζω πολύ καλά, έχουμε συνεργαστεί πολλές φορές στο θέατρο. Του είπα την ιδέα μου αμέσως και στη συνέχεια κάναμε συζητήσεις, βρεθήκαμε κάποιες φορές αλλά δεν ευόδωσε το σχέδιο που είχαμε, γιατί δεν είχαμε βρει παραγωγό, ούτε θέατρο. Πέρυσι η αίτησή μας για τις «Ιαχές» έγινε δεκτή στο Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου.  Γνωρίζοντας και τον βαρύτονο τραγουδιστή της Λυρικής, Γιώργο Ιατρού, στην οπερέτα «Οι Απάχηδες» της Εθνικής Λυρικής Σκηνής όπου έπαιξα και αφού τον είχα δει στην παράσταση για τον συνθέτη Κώστα Γιαννίδη, βρεθήκαμε δύο ερμηνευτές-τραγουδιστές – λέω και τον εαυτό μου τραγουδιστή, το τολμώ – στις «Ιαχές» μαζί. Συνδεόμαστε απόλυτα.

Χαρακτηρίζετε το έργο υβριδικό. Είναι πολυδιάστατο στη σύνθεση του;

Ο Ταξιάρχης Δεληγιάννης και ο Βασίλης Τσιουβάρας με τους οποίους έχω συνεργαστεί σε μικρού μήκους ταινίες, υπεύθυνοι για τη δραματουργική επεξεργασία με την πολύτιμη σύμπραξη της Ελένης Σπετσιώτη, τη μουσική σύνθεση του Αλέξανδρου Δράκου Κτιστάκη και τον σχεδιασμό της κίνησης από τη Ζωή Χατζηαντωνίου, έχουν δημιουργήσει μια ολοκληρωμένη ιστορία. Δεν θα υπάρχουν σκηνικά στον χώρο, τον έχουμε σεβαστεί απόλυτα. Θα είμαστε ένα γκρουπ έξι ανθρώπων που θα αφηγηθεί μουσικά και ποιητικά το θέμα της μετανάστευσης, της προσφυγιάς, της σκλαβιάς.

Το έργο δεν είναι πολυδιάστατο επειδή οι επιλογές των κειμένων έγιναν με μεγάλη προσοχή. Όλα τα κείμενα είναι πρωτότυπα, τα οποία όμως και απαγγέλλονται και τραγουδιούνται από τη σύνθεση που έχει κάνει ο Αλέξανδρος. Η μουσική είναι συνεχής, για να σας δώσω να καταλάβετε, κατάφερα να μάθω παρτιτούρα ενώ για τον Γιώργο Ιατρού είναι πολύ εύκολο καθώς είναι λυρικές τραγουδιστής.

Σας παραθέτω κάποια αποσπάσματα. Από τον «Τελευταίο σταθμό» του Σεφέρη: «Όμως τη σκέψη του πρόσφυγα τη σκέψη του αιχμάλωτου τη σκέψη του ανθρώπου σαν κατάντησε κι αυτός πραμάτεια δοκίμασε να την αλλάξεις, δεν μπορείς».

Από τις Τρωάδες του Ευριπίδη: «Των συμφορών μου, να, το τέρμα φτάνει, να, φτάνει το κορύφωμα· αχ η μαύρη· η χώρα μες στις φλόγες, κι εγώ φεύγω. Όσο μπορείτε, γέρικά μου πόδια, συρθείτε, το έχε γεια να της αφήσω. Ω πατρίδα, ω χώρα κάποτε μεγάλη μες στους βαρβάρους, τώρα πια θα χάσεις το δοξασμένο σου όνομα. Σε καίνε, κι εμάς στην ξενιτειά μάς παίρνουν σκλάβες. Θεοί! Μα τι τους κράζω; Τόσες, τόσες τους φώναξα φορές και δεν άκουσαν». Το απόσπασμα αυτό συνοδεύεται με ένα τραγούδι – που δεν θέλω να σας το αποκαλύψω – των «νέγρων». Μία λέξη που αναφέρονταν παλιά ως υποτιμητική απέναντι στους σκλάβους του αμερικανικού νότου, γι’ αυτό την αναφέρω. Αυτό είναι ένα παράδειγμα της σύνθεσης του έργου.

Έχει μια ιδιαίτερη βαρύτητα η πολιτική διάσταση της παράστασης και η δική σας ματιά, λόγω της θεματολογίας της.

Απολύτως. Επειδή δεν μπορούμε να διορθώσουμε αυτή την απίστευτα αδυσώπητη πολιτική κατάσταση που επικρατεί αυτή τη στιγμή στον κόσμο, προσπαθούμε να θέσουμε μέσα από την ποίηση και μέσα από το μέλος της αρχαίας τραγωδίας το τι είναι η κατάντια του πολέμου. Τι είναι η κατάντια της προσφυγιάς, τι είναι η κατάντια του αφέντη και του σκλάβου, οι κοινωνικές διαφορές. Γιατί η τέχνη παίζει έναν ρόλο και στο πολιτικό και στο πολιτιστικό μέρος της ανθρωπότητας. Θα θέλαμε να αισθανθεί ο κόσμος την κατάσταση, όχι να την καταλάβει, αλλά να τη νιώσει. Και από κει και πέρα ίσως μπορεί να γίνει και κάποια πράξη για να διορθωθεί η κατάσταση. Πολύ δύσκολα βέβαια, όμως αυτό που μπορούμε να κάνουμε εμείς, ας το κάνουμε.

Η μουσική είναι απαραίτητη για το ξύπνημα της ενσυναίσθησης.

Αυτό που ένιωσα μέσα από τις αισθήσεις και όχι μέσα από την διανόηση μου, θα προσπαθήσουμε να το αφηγηθούμε μουσικά και ποιητικά. Η ομάδα μας απαρτίζεται από εξαιρετικούς μουσικούς, τον Αλέξανδρο Δράκο Κτιστάκη, τον  Γιάννη Παπαδόπουλο, τον Γιώργο Γεωργιάδη και τον Δημήτρη Τσάκα, τον Νίκο Κόλλια στην ηχοληψία, την Ζωή Χατζηαντωνίου στην κίνηση, την ενδυματολόγο Ιωάννη Τσάμη, την Ελίζα Αλεξανδροπούλου στους φωτισμούς, βεβαίως τους δραματουργούς που ανέφερα πριν. Το θέμα μας ενώνει και μας ευαισθητοποιηθεί, όλοι έχουμε μία συνεννόηση αυτόματη και μία διαθεσιμότητα. Αν υπάρχει κάτι που πρέπει να εντοπίσω σε όλη αυτή την συνάντηση, ίσως είναι αυτό.

Μιλάτε θερμά για τους συνεργάτες σας. Δίνετε πάντα ιδιαίτερο βάρος στις συνεργασίες σας.

Χωρίς αυτό δεν υπάρχει έργο. Αν είσαι μόνος σου τυραννιέσαι με το να παλεύεις με τους δαίμονές σου – «να είμαι καλός, να κάνω καριέρα». Όλα αυτά, ευτυχώς, τα διαπίστωσα νωρίς. Με το σύνολο, από τη στιγμή που μοιράζεσαι έναν κοινό στόχο, προκύπτουν πιο όμορφα πράγματα ασχέτως με το ότι αυτά περιστρέφονται γύρω από δύσκολα θέματα.

«Ας τραγουδήσουμε τα δεινά αυτών των ανθρώπων, μπας και ευαισθητοποιηθούμε οι άνθρωποι και δούμε τους μετανάστες ότι είναι ίδιοι με εμάς».

Στο θέμα της μετανάστευσης επιδεικνύετε μία ιδιαίτερη ευαισθησία μέσα από τα λεγόμενά σας αλλά και μέσα από τις παραστάσεις σας.

Ναι, γιατί οι δικοί μου ήταν πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία που ήρθαν στην Ελλάδα όταν άρχισε η δίωξη του ελληνικού πληθυσμού από τους Τούρκους, πολύ πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή το ’22. Ήρθαν πρόσφυγες και εγκαταστάθηκαν στα πρώτα σύνορα που βρήκαν, στο Διδυμότειχο όπου γεννήθηκα.

Δεν ξέρω αν είμαι ευαισθητοποιημένος λόγω της οικογενειακής ιστορίας ή από τον τρόπο συμπεριφοράς των ανθρώπων. Τους ανθρώπους γύρω σου δεν τους χαρακτηρίζεις πρόσφυγες ή μετανάστες για να τους φερθείς ανάλογα. Όμως δεν μπορώ να κατανοήσω τι συμβαίνει σήμερα. Να τους βάζουν σε μια βάρκα και να πνίγονται, να μην παίρνει κανένας την ευθύνη. Είναι απίστευτο αυτό που συμβαίνει στον κόσμο,  δεν το χωνεύει η ψυχή μου. Οπότε, με αφορμή αυτή την διαπίστωση, ας τραγουδήσουμε τα δεινά αυτών των ανθρώπων, μπας και ευαισθητοποιηθούμε οι άνθρωποι και δούμε τους μετανάστες ότι είναι ίδιοι με εμάς.

Έχετε αναλάβει και τη σκηνοθεσία των «Ιαχών». Συνήθως αποφεύγετε να σκηνοθετείτε παραστάσεις.

Ναι, το έχω κάνει αυτό, το τόλμησα. Ακούστε, δεν είναι τυχαίο, καθώς το σκέφτομαι, σκηνοθέτησα και τις «Ικέτιδες» του Αισχύλου με μαθήτριές μου, που είναι οι Δαναΐδες που έρχονται από την Αίγυπτο για να ζητήσουν πολιτικό άσυλο.

Επίσης όταν δίδασκα στη σχολή του Εμπρός, είχα σκηνοθετήσει την «Αγγέλα» του Σεβαστίκογλου, που μιλάει για τις δούλες. Ναι, κάτι μάλλον δεν είναι τυχαίο – αποκαλύπτονται πράγματα. Παλιά είχα κάνει τον «Δράκο» του Σβαρτς, πάνω στην καταπίεση της εξουσίας και τη «Μαριχουάνα της μαμάς είναι πιο γλυκιά» του Ντάριο Φο.  Δούλεψα με ανθρώπους που ήθελαν να ανεβάσουν ένα έργο για το οποίο μου ζήτησαν να αναλάβω την σκηνοθεσία κι έτσι έκανα. Οι «Ικέτιδες» και οι «Ιαχές» είναι τα μόνα έργα που πρέπει να βγάλει κανείς εισιτήριο για να τα δει. Τα υπόλοιπα ήταν τζάμπα.

«Αυτό το γαρύφαλλο που κρατώντας το ανάμεσα στα τρία μου δάχτυλα, το σηκώνω στο φως, μου μίλησε και παρά τον κοινό νου μου το κατανόησα.» Από τη Γένεση του Νικοφόρου Βρεττάκου

Ήσασταν πάντα διακριτικός με τις επιλογές σας. Μεγαλώνοντας ηλικιακά οι επιλογές στο θέατρο γίνονται πιο εύκολες; Είναι πιο κοντά στις προτιμήσεις σας;

Μεγαλώνοντας έρχονται δουλειές που θέλω να τις κάνω. Σιωπηλά συνεννοούμαστε αυτοί που είμαστε πνευματικοί συγγενείς. Είναι κάτι σαν πνευματικός έρωτας. Οι «Ιαχές» είναι δική μου επιλογή και επιθυμία. Αλλά δεν βλέπω το έργο σαν σκηνοθέτης, είναι τόσο μουσικό – πρέπει να συγχρονιστεί με το μέτρο και τη μουσική ώστε η σκηνοθεσία δεν πρέπει να φαίνεται. Έχω μεγάλη βοήθεια από τη Ζωή Χατζηαντωνίου, εκείνη επιβλέπει καλύτερα από μένα. Συνεννοούμαστε επίσης απόλυτα με τον Αλέξανδρο και προσέχω πώς γίνεται πιο κατανοητός ο λόγος. Ο ποιητικός λόγος είναι πυκνός και πρέπει να τον ακούσουν και να τον αισθανθούν αυτοί που θα έρθουν να δουν την παράσταση.

Ξεχωρίζετε κάποιο απόσπασμα, που ενδεχομένως σας συγκινεί;

Ξεχωρίζω το απόσπασμα από τη «Γένεση» του Νικηφόρου Βρεττάκου, εξαιρετικού ποιητή, τον οποίο κι εγώ και ο Αλέξανδρος τώρα γνωρίσαμε κι ευχαριστούμε τους δραματουργούς που τον περιέλαβαν στο έργο: «Αυτό το γαρύφαλλο που κρατώντας το ανάμεσα στα τρία μου δάχτυλα, το σηκώνω στο φως, μου μίλησε και παρά τον κοινό νου μου το κατανόησα. Μι’ αλυσίδα από ατέλειωτους γαλαξίες συνεργάστηκαν, διασταύρωσαν κάτω στη γη φωταψίες – το σύμπαν ολόκληρο πήρε μέρος στη γέννηση αυτού του γαρύφαλλου. Κι’ αυτό που ακούω είναι οι φωνές των μαστόρων του μέσα του».

Πράγματι εξαιρετικό.

Θεωρώ και πολιτικό. Με αυτά έχουμε να αναμετρηθούμε…

H προσωπική σας ερμηνεία στο απόσπασμα αυτό;

Ότι η φύση μας μιλάει και δεν την ακούμε. Με αυτή τη φράση, που θέτει επι τάπητος την στάση κατανόησης απέναντι στη φύση, ανοίγουμε διάλογο για τις καταστροφές που φέρνει ο πόλεμος. Θέτουμε όμως και τη ζωή, τη φύση μέσα μας, που για όλους είναι ίδια. Επίσης, ο Φρύγας, ο Τρώας, που είναι σκλάβος στον Ορέστη του Ευριπίδη λέει: «Είναι γλυκιά η ζωή και ο θάνατος μαυρίλα. Δούλοι ή ελεύθεροι, για όλους μας το φως του ήλιου είναι γλυκό».

Κλείνοντας, αυτό το καλοκαίρι εκτός από τη Μικρή Επίδαυρο, έχετε να ταξιδέψετε μέχρι το Λοκάρνο για την παρουσίαση της ταινίας «Birthday Party», συμπαραγωγή ελληνική με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, που θα παρουσιαστεί στο Φεστιβάλ του Λοκάρνο.

Είχα την ευτυχία να μοιραστώ σκηνές με τον Γουίλεμ Νταφό στην ταινία του Μιγκέλ Άνχελ Χιμένεθ  και ανυπομονώ να τη δω στις 7 Αυγούστου που θα κάνει πρεμιέρα. Έχω μεγάλη αγωνία, γιατί ήταν μια τεράστια εμπειρία. Σπουδαίο να παίζεις με αυτόν τον ηθοποιό, ο οποίος εκτός από εξαιρετικός ηθοποιός, δεν φέρει κανένα ίχνος σταρ όταν είναι στο πλατό. Χαίρομαι πολύ που τον έχω γνωρίσει.

Τα διεθνή κινηματογραφικά σας βήματα συνεχίζονται.

Ναι, «thanks to Dogtooth», όπως λέμε, άνοιξαν πολλοί δρόμοι. Αισθάνομαι πολύ τυχερός άνθρωπος και που μπορώ να κάνω αυτό που θα παρουσιάσουμε στο Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου μέσω της ποίησης και της μουσικής. Και αυτό είναι επίσης τεράστια τύχη.

INFO «Ιαχές», Κύκλος Contemporart Ancients. Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου, 11 και 12 Ιουλίου στις 21.30

**Αγοράστε εισιτήρια για όλες τις κορυφαίες εκδηλώσεις στο inTickets.gr.