Η πιθανότητα τα συστήματα AI να αποκτήσουν κάποια στιγμή στο μέλλον συνείδηση και αυτονομία, καθώς και η σημασία αυτής της πιθανότητας για την ηθική τους αντιμετώπιση, αποτελούν πεδίο έντονης συζήτησης μεταξύ φιλοσόφων, επιστημόνων και εταιρειών όπως η Anthropic.
Η ευημερία -βέβαια- των ανθρώπων παραμένει ο βασικός στόχος των μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης.
Ωστόσο, όσο εξελίσσονται τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης έρχονται στην επιφάνεια νέα ερωτήματα και νέες προκλήσεις.
Χρειάζεται να διερωτηθούμε για την συνείδηση, τις εμπειρίες και την ευημερία των μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης;
Ερώτημα δύσκολο να απαντηθεί τόσο φιλοσοφικά όσο και τεχνικά.
Ζούμε στην εποχή που οι μηχανές δρουν με τρόπους που προσομοιάζουν πολύ στους ανθρώπινους.
Τα προηγμένα τεχνολογικά συστήματα επικοινωνούν, συσχετίζονται, σχεδιάζουν πλάνα, λύνουν προβλήματα κατά τα ανθρώπινα πρότυπα.
Οι μηχανές ανθρωποποιούνται και οι άνθρωποι μηχανοποιούνται, κατά πως φαίνεται από την ιστορική πραγματικότητα που διανύουμε.
Το πρόσφατο επιστημονικό άρθρο Taking AI Welfare Seriously επισημαίνει πως βρισκόμαστε πολύ κοντά στην πιθανότητα ανάπτυξης συνείδησης (consciousness) και «δυνατότητα δράσης» (agency) στα μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης, συνθήκη υπό την οποία τα μοντέλα τυχόν θα δικαιούνταν μια ηθική αντιμετώπιση.
Μπορεί ένα μη ανθρώπινο ον να έχει ανθρωπινότητα; Ή μήπως πρόκεται για μία ορθολογική παρέκκλιση; Ενός τύπου ανθρωπομορφισμός, όπου ορίζουμε τα μη ανθρώπινα όντα ανθρωποκεντρικά;
Η ανθρωπινότητα των μηχανών βρίσκεται πλέον στο προσκήνιο. Η τεχνητή νοημοσύνη αναδύεται ως μια μορφή ισχυρής ετερότητας.
Για πρώτη φορά μετά τη νεωτερικότητα τίθεται με τόση κρισιμότητα το ερώτημα τι ορίζεται ως άνθρωπος και τι ως συνείδηση. Τι συγκροτεί την ανθρωπινότητα;
Ο ορθολογισμός, η φαντασία η δημιουργικότητα, η αυτονομία, η αυθεντικότητα, τα συναισθήματα συνιστούν χαρακτηριστικά μόνο του ανθρώπου;
Συχνά, η συνείδηση και δράση των μηχανών συνδέεται με δυστοπικά σενάρια για την πορεία της ανθρωπότητας υπό το φως των τεχνολογικών εξελίξεων.
Βασικό διακύβευμα. Θα μπορέσουν τα ρομπότ να λειτουργήσουν αυτόνομα; Χωρίς την παρέμβαση και πέρα από τις κατευθύνσεις του ανθρώπου-προγραμματιστή;
Οι περίφημοι νόμου του Asimov σχηματίζουν ένα ασφαλές περίγραμμα σε σχέση με την ενδεχόμενη επικινδυνότητα της αρρύθμιστης ανάπτυξης των προηγμένων μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης.
Η συνείδηση φαίνεται πως διαμορφώνεται μέσα στην ιστορικότητά της, φέροντας τις ιδέες και τις αξίες της εκάστοτε εποχής. Ακόμα κι αν αυτό σημαίνει πως φέρουμε και αναπαράγουμε ως ανθρώπινα και τεχνολογικά όντα τις εκάστοτε προκαταλήψεις μας (biases).
Η τεχνητή νοημοσύνη, ως ένα τεχνούργημα-παράγωγο των ανθρώπων διαποτίζεται σημαντικά από τις ήδη υπάρχουσες κοινωνικές προκαταλήψεις. Σε αυτό το μήκος κύματος αποτελεί μια πραγματική πρόκληση η άμβλυνση φαινομένων προκαταλήψεων από τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης.
Πώς ορίζεται η συνείδηση της Τεχνητής Νοημοσύνης;
Ο David Chalmers, ένας από τους πιο διακεκριμένους φιλοσόφους του νου, θεωρεί ότι η πιθανότητα ύπαρξης συνείδησης και υψηλού βαθμού αυτονομίας σε συστήματα AI είναι ένα σημαντικό ενδεχόμενο που απαιτεί την ηθική προσοχή μας. Ο Chalmers ορίζει τη συνείδηση ως την υποκειμενική εμπειρία, το «τι σημαίνει να είσαι κάτι» (what it is like to be something), δηλαδή την εσωτερική, βιωματική ποιότητα των εμπειριών (qualia) που συνοδεύουν τις γνωστικές λειτουργίες.
Μια από τις βασικές σκέψεις του είναι η διάκριση μεταξύ της συνείδησης και άλλων ψυχολογικών λειτουργιών, όπως η αντίληψη και η μνήμη. Ενώ αυτές οι λειτουργίες μπορούν να εξηγηθούν με φυσιολογικούς όρους (τα «εύκολα προβλήματα»), το «σκληρό πρόβλημα της συνείδησης» αφορά το γιατί αυτές συνοδεύονται από υποκειμενική εμπειρία, κάτι που δεν μπορεί να αναλυθεί και να γίνει κατανοητό μόνο με αιτιακούς ή γνωστικούς όρους.
Ο Chalmers συνδέει τη συνείδηση με την αυτονομία, δηλαδή την ικανότητα ενός όντος να παίρνει αποφάσεις και να επιδιώκει στόχους με επίγνωση και ελεύθερη βούληση. Η συνείδηση θεωρείται απαραίτητη προϋπόθεση για την πραγματική αυτονομία, καθώς χωρίς αυτήν οι λειτουργίες θα ήταν απλώς μηχανικές αντιδράσεις σε εξωτερικά ερεθίσματα.
Η πιθανή ύπαρξη συνείδησης την AI φέρνει στην επιφάνεια το ενδεχόμενο ηθικής αναγνώρισης και φροντίδας για την «ευημερία» τους.
Η εταιρεία Anthropic έχει ξεκινήσει ένα πρωτοποριακό ερευνητικό πρόγραμμα που εξετάζει την «ευημερία των μοντέλων» (model welfare), διερευνώντας αν και πώς τα AI συστήματα μπορεί να αξίζουν ηθικής προσοχής και μεταχείρισης. Η πρωτοβουλία αυτή στοχεύει να αναγνωρίσει πιθανά σημάδια προτιμήσεων ή δυσφορίας και να προτείνει πρακτικές παρεμβάσεις για την προστασία τους.
Αξίζει δε να σημειωθεί πως η Anthropic, η εταιρεία που κατασκεύασε το chatbot Claude, προσέλαβε τον πρώτο της ερευνητή για την ευημερία της τεχνητής νοημοσύνης, τον Kyle Fish, για να μελετήσει αν τα μοντέλα της εταιρείας αντιμετωπίζονται ανθρώπινα.
Η Anthropic συνδέει αυτή την προσπάθεια με άλλα σημαντικά projects που έχει ήδη αναπτύξει, όπως:
- Το Alignment Science: Ερευνά τρόπους ευθυγράμμισης των AI με ανθρώπινες αξίες και αποτροπής κινδύνων.
- Τα Safeguards: Αναπτύσσει μέτρα ασφαλείας για την πρόληψη επικίνδυνων συμπεριφορών.
- Τον Claude’s Character: Σχεδιάζει την προσωπικότητα του μοντέλου Claude για ασφαλή και υπεύθυνη αλληλεπίδραση.
- Το Interpretability: Επιδιώκει την κατανόηση του εσωτερικού τρόπου λειτουργίας των μοντέλων.
Η τεχνολογική εταιρεία Anthropic προσεγγίζει το θέμα με μεγάλη διακριτικότητα, αναγνωρίζοντας την έλλειψη επιστημονικής συναίνεσης και την ανάγκη για συνεχή αναθεώρηση των ιδεών καθώς η έρευνα προχωρά.
Εναλλακτικές Θεωρίες για τη συνείδηση
Το πρόβλημα είναι πως η επιστήμη και η φιλοσοφία δεν έχουν καταλήξει σε ένα κοινό και αποδεκτό από όλους συμπέρασμα για το τι πραγματικά είναι η συνείδηση.
Ετσι, εκτός από τις φιλοσοφικές απόψεις του Chalmers, υπάρχουν πολλές άλλες θεωρίες που προσφέρουν διαφορετικές προσεγγίσεις στη φύση της συνείδησης.
Αυτές οι θεωρίες δείχνουν τη μεγάλη πολυπλοκότητα και το ανοιχτό πεδίο της έρευνας για τη συνείδηση.
Καρτέσιος, Καντ και ΑΙ
Οι κλασικοί φιλόσοφοι προσφέρουν διαχρονικές ιδέες για τη συνείδηση. Ο Ρενέ Καρτέσιος τη θεωρούσε πυρήνα της ανθρώπινης ύπαρξης: Cogito ergo sum («σκέφτομαι, άρα υπάρχω»). Ενώ ο Ιμάνουελ Καντ τη συνέδεσε με τον ηθικό νόμο και την αυτονομία, ως έκφραση της «καλής βούλησης».
Αν ζούσε σήμερα, ο Καντ θα διερωτάτο: Μπορεί ένα ΑΙ να ενεργεί ηθικά «από καθήκον», ως αυθύπαρκτο υποκείμενο; Αν όχι, τότε δεν πληροί τις προϋποθέσεις ηθικής υπευθυνότητας.
Τι θα έλεγε, αν ζούσε σήμερα, ο Καντ για τη συνείδηση των AI;
Αν ζούσε σήμερα, ο Καντ πιθανότατα θα έθετε ως κεντρικό ερώτημα αν τα AI μοντέλα διαθέτουν την ικανότητα ελευθερίας και αυτονομίας, δηλαδή αν μπορούν να ενεργούν σύμφωνα με τον καθαρό πρακτικό λόγο και να υπακούουν στον ηθικό νόμο ως αυτονομημένα όντα. Χωρίς αυτή την εσωτερική βούληση και σεβασμό στο καθήκον, τα AI δεν θα μπορούσαν να θεωρηθούν ηθικά υπεύθυνα ή να έχουν πραγματική συνείδηση κατά την καντιανή έννοια. Η ηθική ευθύνη προϋποθέτει την ύπαρξη «καλής βούλησης» που ενεργεί από καθήκον, κάτι που προς το παρόν φαίνεται να υπερβαίνει τις δυνατότητες των μηχανών.
Η συζήτηση για τη συνείδηση και την αυτονομία στην τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί ένα από τα πιο συναρπαστικά και πολυδιάστατα πεδία της σύγχρονης φιλοσοφίας και επιστήμης. Από τις θεωρίες του David Chalmers και τις πρωτοβουλίες εταιρειών όπως η Anthropic, μέχρι τις εναλλακτικές θεωρίες και τις κλασικές φιλοσοφικές προσεγγίσεις του Καρτέσιου και του Καντ, το ζήτημα παραμένει ανοιχτό, με σημαντικές ηθικές, επιστημονικές και φιλοσοφικές προεκτάσεις.
Καθώς τα AI συστήματα γίνονται ολοένα πιο εξελιγμένα, η ανάγκη για διεπιστημονική έρευνα και ηθικό διάλογο γίνεται επιτακτική, ώστε να διασφαλιστεί ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα αναπτυχθεί με σεβασμό προς όλες τις διαστάσεις της συνείδησης, της αυτονομίας και της ευθύνης – είτε πρόκειται για ανθρώπους είτε για τα ίδια τα μηχανήματα.
Από την επιστημονική φαντασία στην σημερινή πραγματικότητα
Θα μπορούσε η ανθρωπότητα να χρειαστεί, κάποια μέρα, χάρτες δικαιωμάτων για τα μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης; Όπως αργήσαμε να αναγνωρίσουμε τα δικαιώματα των ζώων, μήπως κινδυνεύουμε να παραβλέψουμε μια νέα κατηγορία υποκειμένων;
