Είναι ένα ζήτημα κυριολεκτικώς… καυτό για εκατομμύρια άτομα ανά τον κόσμο, τόσο καπνιστές που ψάχνουν εναλλακτικές ώστε να σταματήσουν το τσιγάρο, όσο και ατμιστές οι οποίοι έχουν ήδη μπει στο κλαμπ του e-τσιγάρου. Διότι, καλώς ή κακώς (στην περίπτωσή μας βεβαίως μόνο κακώς, αλλά αυτή είναι η πραγματικότητα), υπάρχουν πάρα πολλά άτομα εξαρτημένα από τη νικοτίνη. Τα ερωτήματα ατελείωτα: είναι το ατμίζειν λιγότερο ανθυγιεινό από το καπνίζειν; Υπάρχει η «νόσος των ατμιστών» – ένας νέος όρος που μπήκε στη ζωή μας μετά την «επιδημία» σοβαρής πνευμονικής νόσου που εμφανίστηκε σε χιλιάδες ατμιστές στις ΗΠΑ και έχει μέχρι στιγμής κοστίσει τη ζωή δεκάδων εξ αυτών; Και αν υπάρχει τέτοια νόσος, έχει «χτυπήσει» και την Ευρώπη και απλώς δεν το ξέρουμε επισήμως; Είναι το άτμισμα η καινούργια «κερκόπορτα» για να περάσουν οι ανήλικοι στην εξάρτηση από τη νικοτίνη; Ερωτήματα σαν κι αυτά είναι επόμενο συνεχώς να αυξάνονται μαζί με τον αυξανόμενο αριθμό των ατμιστών – η χώρα μας μάλιστα, σύμφωνα με αδημοσίευτα ακόμη στοιχεία που παρουσιάζει σήμερα «Το Βήμα», είναι από τις πρώτες στην Ευρώπη σε χρήση e-τσιγάρου με το 4,1% του γενικού πληθυσμού να ατμίζει όταν ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι στο 2,4%. Και εδώ γεννάται το μεγάλο ερώτημα σχετικά με το αν υπάρχουν οριστικές απαντήσεις σε όλα αυτά τα ερωτήματα. Δυστυχώς όχι, όπως θα διαβάσετε, καθώς μιλούμε για ένα τοπίο ακόμη… θολό (από τον ατμό και όχι μόνο) στο οποίο πολλά μέτωπα παραμένουν ανοιχτά – η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναμένεται σε περίπου ένα έτος να εκδώσει την πρώτη επίσημη έκθεσή της για το άτμισμα και ίσως τότε λάβουμε μια πιο καθαρή εικόνα. Ανάμεσα σε πολλές αντικρουόμενες απόψεις και στοιχεία, προσπαθούμε σήμερα να σκιαγραφήσουμε την κατάσταση σχετικά με το άτμισμα με βάση όσο το δυνατόν περισσότερα από τα πιο πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα. Το σίγουρο είναι ότι πολλοί ειδικοί επί του θέματος προς το παρόν συμφωνούν ότι… διαφωνούν.

Οταν μιλούν τα δεδομένα

Ας δούμε πρώτα τα γεγονότα που ξεκίνησαν το περασμένο καλοκαίρι στις ΗΠΑ και έφεραν το άτμισμα στο προσκήνιο. Αρχισαν λοιπόν να καταγράφονται κρούσματα αλλά και θάνατοι – η «επιδημία» συνεχίζεται με αναφορές για νέα κρούσματα και θανάτους κάθε εβδομάδα – από μια μυστηριώδη νόσο την οποία μάλιστα πρόσφατα τα Αμερικανικά Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) ονόμασαν EVALI (e-cigarette or vaping product use-associated lung injury). Ως τις 3 Δεκεμβρίου, οπότε και υπήρχαν ως τη στιγμή που γράφονταν αυτές οι γραμμές τα τελευταία επίσημα στοιχεία των CDC, είχαν αναφερθεί 2.291 κρούσματα και από τις 50 αμερικανικές Πολιτείες, ενώ είχαν επιβεβαιωθεί 48 θάνατοι σε 25 Πολιτείες εξαιτίας της EVALI. Τα δύο τρίτα των κρουσμάτων αφορούσαν άτομα ηλικίας 18-34 ετών ενώ το 16% ανηλίκους. Περίπου επτά στα δέκα κρούσματα ήταν άνδρες.

Η EVALI εκδηλώνεται με συμπτώματα που μοιάζουν με αυτά της γρίπης, όπως βήχας, δύσπνοια, άτυπο θωρακικό άλγος. Μπορεί επίσης να παρατηρηθεί πυρετός και κακουχία, ενώ ορισμένες φορές συνυπάρχουν συμπτώματα από το γαστρεντερικό, όπως ναυτία, έμετοι, διάρροιες, κοιλιακό άλγος. Οι απεικονιστικές εξετάσεις, σύμφωνα με τους γιατρούς, είναι σοκαριστικές. Οι πνεύμονες φαίνεται να υφίστανται χημικό έγκαυμα, όπως αναφέρεται σε πρόσφατη μελέτη ειδικών της Κλινικής Mayo, η οποία δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «The New England Journal of Medicine» και βασίστηκε σε ανάλυση δειγμάτων ιστού των πνευμόνων που ελήφθησαν από 17 ασθενείς με EVALI στις ΗΠΑ (13 άνδρες και τέσσερις γυναίκες ηλικίας 19-67 ετών, το 70% εκ των οποίων άτμιζαν έλαια τετραϋδροκανναβινόλης (THC), της κύριας ψυχοδραστικής ουσίας της κάνναβης). «Και στις 17 περιπτώσεις παρουσιάστηκε ένα μοτίβο τραυματισμού των πνευμόνων που έμοιαζε με έκθεση σε κάποιο τοξικό χημικό ή με χημικό έγκαυμα» ανέφερε ο δρ Μπράντον Λάρσεν, χειρουργός-παθολόγος στην Κλινική Mayo που συμμετείχε στη μελέτη και προσέθεσε ότι τα εγκαύματα στους πνεύμονες έμοιαζαν σε κάποιες περιπτώσεις με εκείνα που είχαν υποστεί άτομα τα οποία εκτέθηκαν σε δηλητήρια όπως το αέριο μουστάρδας, ένα χημικό όπλο που χρησιμοποιήθηκε στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

«Βιταμινούχα» εγκαύματα

Πού βρίσκεται το «κλειδί» για αυτή την τόσο βαριά κλινική εικόνα των ασθενών; Φαίνεται, τουλάχιστον ως έναν βαθμό, όπως αναφέρουν επισήμως και τα CDC, τα «κλειδιά» να είναι δύο: το άτμισμα της THC καθώς και ένα συστατικό που περιέχεται στα υγρά αναπλήρωσης. Πρόκειται για την οξική βιταμίνη Ε (vitamin E acetate), μια συνθετική μορφή βιταμίνης Ε η οποία χρησιμοποιείται κυρίως για τη διάλυση του ελαίου ΤHC στο υγρό αναπλήρωσης μέσα στα φιαλίδια ώστε να ατμίζεται ευκολότερα. Είναι χαρακτηριστικό ότι σύμφωνα με πρόσφατες ανακοινώσεις των CDC, ανάλυση 29 δειγμάτων υγρού που ελήφθησαν από τους πνεύμονες ασθενών με ΕVALI από 10 διαφορετικές Πολιτείες των ΗΠΑ έδειξε την ύπαρξη ελαίου με βιταμίνη Ε στο σύνολο των δειγμάτων. Ενα τρίτο άκρως σημαντικό «κλειδί» αφορά το ότι τα «ένοχα» υγρά με THC προέρχονταν από τη μαύρη αγορά η οποία ανθεί στον συγκεκριμένο τομέα στις ΗΠΑ.

Είναι όμως τελικώς μόνο αυτή η απάντηση; Οι ειδικοί της Κλινικής Mayo που ανέλυσαν δείγματα ασθενών σημείωσαν ότι κάποιοι από αυτούς είχαν ατμίσει μόνο νικοτίνη. Σημείωσαν επίσης ότι στη δική τους μελέτη δεν εντόπισαν συσσώρευση ελαίου στον ιστό των πνευμόνων. Αυτό που εντόπισαν ήταν μεγάλες περιοχές κατεστραμμένου ιστού και νεκρών κυττάρων στη «φόδρα» των αεραγωγών αλλά και των πνευμόνων. Οπως εξήγησε ο δρ Λάρσεν «καθώς το σώμα αντιδρά στη βλάβη που υφίσταται και προσπαθεί να επουλώσει τις βλάβες, ο ιστός εμφανίζει οίδημα και έτσι οι αεραγωγοί παρουσιάζουν στένωση. Τα νεκρά κύτταρα απομακρύνονται από το σημείο της βλάβης και εισέρχονται στους αεραγωγούς μπλοκάροντάς τους περισσότερο και υγρό συσσωρεύεται μέσα στους πνεύμονες με αποτέλεσμα να καθίσταται άκρως δύσκολη ως αδύνατη η αναπνοή». Ο ερευνητής συνέστησε με βάση αυτές τις παρατηρήσεις να υπάρξει πιο ενδελεχής μελέτη όχι μόνο στα έλαια των υγρών αλλά σε όλα τα χημικά συστατικά τους.

Διεθνής κίνδυνος

Και ενώ, όπως βλέπετε, πολλά θέματα παραμένουν ανοιχτά (για την ακρίβεια ορθάνοιχτα), ο μεγάλος θόρυβος και η ανησυχία που έχουν προκληθεί σχετικά με τις πιθανές αρνητικές συνέπειες του ατμίσματος στην υγεία έχει ήδη οδηγήσει σε ένα ντόμινο εξελίξεων. Για παράδειγμα, τον περασμένο Σεπτέμβριο ο διευθύνων σύμβουλος του αμερικανικού κολοσσού ηλεκτρονικού τσιγάρου Juul παραιτήθηκε από τη θέση του μετά την αγωγή που κατέθεσε εναντίον της εταιρείας ένας 17χρονος ο οποίος υποστηρίζει ότι το άτμισμα έκανε τους πνεύμονές του να λειτουργούν όπως αυτοί ενός 70χρονου. Στην αγωγή του ο 17χρονος στρέφεται εναντίον της εταιρείας εξαιτίας του ότι προωθεί το ηλεκτρονικό τσιγάρο στα νεαρά άτομα. Πράγματι, στις ΗΠΑ η διαφήμιση του ατμίσματος είναι επιθετική ιδιαίτερα προς τους εφήβους και σύμφωνα με στοιχεία έχει… βρει στόχο, εξ ου και τα ποσοστά ατμίσματος στους ανηλίκους ανεβαίνουν: το 2017 το 11% των μαθητών ηλικίας 17-18 ετών ανέφεραν πως άτμισαν τον τελευταίο μήνα – το ποσοστό αυτό εκτοξεύθηκε στο 20,9% το 2018 και στο 25,4% το 2019. Αλλά και σε πολλές άλλες χώρες – συμπεριλαμβανομένης της δικής μας, παρότι δεν υπάρχουν επίσημες αναλυτικές μελέτες – εκτιμάται ότι υπάρχει τάση αύξησης του ατμίσματος σε μικρές ηλικίες, γεγονός που προκαλεί ανησυχία.

Στο πλαίσιο και πάλι του ντόμινο που έχει προκαλέσει το άτμισμα ήδη 40 χώρες όπως η Ινδία, το Μεξικό και η Ταϊλάνδη έχουν απαγορεύσει την πώληση ηλεκτρονικών τσιγάρων και υγρών νικοτίνης. Μάλιστα, η Ταϊλάνδη έχει μία από τις αυστηρότερες νομοθεσίες για το θέμα σύμφωνα με την οποία οποιοσδήποτε βρεθεί να έχει στην κατοχή του συσκευή ατμίσματος αντιμετωπίζει αυστηρά πρόστιμα ως και 10 χρόνια φυλάκισης! Στις ΗΠΑ πάλι που βρίσκονται στη δίνη του «ατμο-κυκλώνα», αρχικώς ο πρόεδρος Τραμπ ανέφερε ότι μελετά το ενδεχόμενο να επιβάλει απαγόρευση κυκλοφορίας όλων των υγρών αναπλήρωσης ηλεκτρονικού τσιγάρου με αρώματα καθώς και απαγόρευση της χρήσης ηλεκτρονικού τσιγάρου από άτομα κάτω των 21 ετών – προσφάτως όμως φάνηκε να υπαναχωρεί, καθώς σύμφωνα με αμερικανικά ΜΜΕ, ζύγισε… τους κινδύνους και τα οφέλη σε ό,τι αφορά τη σχέση του με τη βιομηχανία – έτσι, το ζήτημα προς το παρόν έχει μπει στον «πάγο» (επισήμως σε συζητήσεις με όλους τους εμπλεκομένους). Στην Ευρώπη το άτμισμα είναι νόμιμο με εξαίρεση τη Νορβηγία, στην οποία απαγορεύεται η πώληση και η κατοχή προϊόντων ατμίσματος με νικοτίνη (επιτρέπεται ωστόσο στους Νορβηγούς να προμηθευθούν ηλεκτρονικά τσιγάρα από άλλες χώρες αν έχουν χαρτί γιατρού που αποδεικνύει ότι τα χρειάζονται για τη διακοπή του καπνίσματος).

Στο στόχαστρο και για επιπτώσεις στην καρδιά

Πρόσφατα στοιχεία θέτουν το άτμισμα στο «εδώλιο του κατηγορουμένου» για πρόκληση προβλημάτων και σε άλλα ζωτικά συστήματα πλην των πνευμόνων. Μελέτη ειδικών από το Ιατρικό Κέντρο του Πανεπιστημίου του Μάιντς που δημοσιεύθηκε τον περασμένο μήνα στο «European Heart Journal», και η οποία βασίστηκε σε πειράματα σε υγιείς ενηλίκους και σε ποντίκια, έδειξε ότι το ηλεκτρονικό τσιγάρο μπορεί να προκαλέσει βλάβες εκτός από τους πνεύμονες, στην καρδιά, στον εγκέφαλο και στα αιμοφόρα αγγεία.

Η EVALI είναι η νόσος των ατμιστών. Σύμφωνα με μελέτη ειδικών της κλινικής Mayo στις ΗΠΑ οι πνεύμονες φαίνεται να υφίστανται χημικά εγκαύματα από το άτμισμα που μοιάζουν σε κάποιες περιπτώσεις με εκείνα που είχαν υποστεί άτομα τα οποία εκτέθηκαν σε δηλητήρια όπως το αέριο μουστάρδας, ένα χημικό όπλο που χρησιμοποιήθηκε στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο

Οι ερευνητές μελέτησαν την επίδραση του ατμού των e-τσιγάρων στην κυκλοφορία του αίματος στη βραχιόνια αρτηρία 20 υγιών καπνιστών πριν από το άτμισμα και 15 λεπτά μετά από αυτό. Μέτρησαν επίσης πόση σκλήρυνση εμφάνισε η αρτηρία με το άτμισμα. Είδαν ότι ένα και μόνο επεισόδιο ατμίσματος αύξανε τον καρδιακό παλμό και προκαλούσε σκλήρυνση των αρτηριών, ενώ και το ενδοθήλιο (η εσωτερική στιβάδα κυττάρων της αρτηρίας που την προστατεύει από τοξικές ουσίες και ρυθμίζει τη φλεγμονή και την πιθανή διαδικασία θρόμβωσης) παρουσίαζε προβλήματα στη λειτουργία του. Οι επιστήμονες εξέθεσαν επίσης 151 ποντίκια σε ατμό ηλεκτρονικού τσιγάρου επί μία, τρεις ή πέντε ημέρες επί 20 λεπτά έξι φορές κάθε ημέρα. Οπως ανακάλυψαν, ένα ένζυμο που ονομάζεται NOX-2 ενεργοποιείτο με τον ατμό και προκαλούσε βλάβες στα αιμοφόρα αγγεία των πνευμόνων καθώς και του εγκεφάλου των πειραματοζώων. «Είδαμε ότι ένα τοξικό χημικό, η ακρολεΐνη, το οποίο παράγεται όταν το υγρό των ηλεκτρονικών τσιγάρων ατμοποιείται, ενεργοποιούσε τις καταστρεπτικές επιδράσεις του ΝΟΧ-2» σημείωσε ο επικεφαλής της μελέτης καθηγητής Τόμας Μούνσελ. Υπέρμαχοι του ατμίσματος πάντως υποστήριξαν ότι η επίδραση που φάνηκε να έχει από τη μελέτη το άτμισμα στην καρδιά και στα αγγεία των καπνιστών ήταν αντίστοιχη με αυτή που προκαλεί η θέαση μιας ταινίας τρόμου. Σε ό,τι αφορά τα ποντίκια, τόνισαν ότι οι επιδράσεις σε αυτά δεν μπορούν να μεταφραστούν στον άνθρωπο.

Τον περασμένο Αύγουστο μελέτη ειδικών του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια είχε δείξει ότι το άτμισμα προκαλεί μειωμένη ροή του αίματος – η επίδραση φάνηκε μάλιστα να διαρκεί επί περίπου μία ώρα. Είναι μάλιστα άξιο λόγου ότι σε αυτή τη μελέτη τα ηλεκτρονικά τσιγάρα που εξετάστηκαν δεν περιείχαν νικοτίνη, παρά μόνο γεύσεις και γλυκαντικές ουσίες.

Τα προϊόντα θέρμανσης καπνού στο μικροσκοπιο

Δημοφιλή τα τελευταία χρόνια και στη χώρα μας είναι τα προϊόντα θέρμανσης καπνού, τα οποία επίσης προωθούνται ως μια ασφαλέστερη εναλλακτική σε σχέση με το κάπνισμα. Οπως σημειώνει στο «Βήμα» ο καθηγητής Πνευμονολογίας του ΕΚΠΑ κ. Δημοσθένης Μπούρος, «η καπνοβιομηχανία υποστηρίζει ότι τα προϊόντα αυτά μειώνουν κατά 90%-95% τις βλαπτικές ουσίες και την τοξικότητα σε σύγκριση με το τσιγάρο. Ωστόσο, αυτό που δεν αναφέρει είναι ότι μελέτες έδειξαν αυξημένες συγκεντρώσεις εκπομπών, όπως σωματίδια, ακεταλδεΰδη (καρκινογόνος), ακρυλαμίδη (δυνητικά καρκινογόνος), ακρολεΐνη (τοξική και ερεθιστική) και φορμαλδεΰδη (δυνητικά καρκινογόνος). Ανεξάρτητοι ερευνητές βρήκαν ότι 22 βλαπτικές ουσίες ήταν περισσότερο από 200% υψηλότερες και επτά περισσότερο από 1.000% υψηλότερες στον θερμαινόμενο καπνό σε σύγκριση με τον καπνό ενός τσιγάρου αναφοράς. Ακόμη, 23 από 24 βιοδείκτες δεν διέφεραν στατιστικά μεταξύ χρηστών θερμαινομένου καπνού και καπνιστών τσιγάρου». Τι συνιστούν λοιπόν οι αρμόδιοι Οργανισμοί; Οπως τονίζει ο κ. Μπούρος, «η Ευρωπαϊκή Πνευμονολογική Εταιρεία αναφέρει ότι αν και τα προϊόντα θερμαινόμενου καπνού μπορεί να είναι λιγότερο βλαπτικά, παραμένουν βλαπτικά και εθιστικά με αποτέλεσμα να μη διακόπτεται το κάπνισμα. Επίσης δεν αποκλείεται οι πρώην καπνιστές και οι μη καπνιστές να μπουν στον πειρασμό χρήσεως «ακίνδυνων» προϊόντων. Η ΕΕ υπογραμμίζει την ανάγκη εφαρμογής και σε αυτά τα προϊόντα των νόμων που ισχύουν για το κάπνισμα ενώ ο Αμερικανικός Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) δεν δέχεται ότι μειώνουν κατά 95% τον κίνδυνο για την υγεία σε σχέση με το κάπνισμα, όπως ισχυρίζεται η καπνοβιομηχανία».

Η σύγκριση των ηλεκτρονικών συσκευών παροχής νικοτίνης με τα συμβατικά τσιγάρα και η παραδοχή πως τα ηλεκτρονικά είναι ασφαλέστερα από τα συμβατικά είναι ταυτόχρονα προβληματική και παραπλανητική οδηγώντας σε ένα ψευδές αίσθημα ασφάλειας, λέει η Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία

Από την πλευρά του ο ιατρός-ερευνητής κ. Κωνσταντίνος Φαρσαλινός σημειώνει ότι «για τα προϊόντα θέρμανσης καπνού υπάρχουν ακόμη λιγότερα διαθέσιμα στοιχεία σε σχέση με το ηλεκτρονικό τσιγάρο. Σε μελέτη που διεξαγάγαμε και αφορούσε σύγκριση προϊόντος θέρμανσης καπνού, ηλεκτρονικού τσιγάρου και τσιγάρου, το προϊόν θέρμανσης αποδείχθηκε λιγότερο τοξικό από το τσιγάρο και το ηλεκτρονικό τσιγάρο 10 φορές λιγότερο τοξικό από το προϊόν θέρμανσης καπνού. Επίσης μελέτη μας στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας που διεξήχθη σε 220 άτομα που έκαναν χρήση προϊόντος θέρμανσης καπνού έδειξε ότι το 60% εξ αυτών έκοψαν το τσιγάρο. Οπότε δεν μπορούμε να αποκλείσουμε ούτε τη λύση αυτή σε σύγκριση με το κάπνισμα».

Εικόνα θολή, κλίμα πολωμένο

Η περίπτωση Φίσερ

Είναι η νόσος των ατμιστών ένα αποκλειστικά αμερικανικό φαινόμενο που σχετίζεται με το άτμισμα κάνναβης και κυρίως παράνομων, ακόμη και αυτοσχέδιων υγρών ατμίσματος; ‘Η μήπως υπάρχει και μια «κρυφή επιδημία» στη… γειτονιά μας, ακόμη πιθανώς και μέσα στο… σπίτι μας, η οποία δεν έχει ακόμη βγει στην επιφάνεια, ίσως εξαιτίας του ότι δεν υπάρχει τόσο αναλυτική και καλή καταγραφή των κρουσμάτων όπως στις ΗΠΑ; Η αλήθεια είναι πως μετά τον σάλο στις ΗΠΑ στα ΜΜΕ έκαναν την εμφάνισή τους και ευρωπαϊκές περιπτώσεις σοβαρών βλαβών στους πνεύμονες οι οποίες εμφανίστηκαν σε ατμιστές. Χαρακτηριστική τέτοια περίπτωση που έλαβε μεγάλη δημοσιότητα είναι αυτή ενός 19χρονου σήμερα Βρετανού η οποία δημοσιεύθηκε τον περασμένο μήνα στην επιθεώρηση «Archives of Disease in Childhood». Ο Γιούαν Φίσερ από το Νότιγχαμ ξεκίνησε το άτμισμα στις αρχές του 2017 προσπαθώντας να κόψει το κάπνισμα – άτμιζε μόνο νικοτίνη και προμηθευόταν τα υγρά αναπλήρωσης από νόμιμα καταστήματα. Πέντε μήνες αργότερα άρχισε να εμφανίζει σοβαρή δύσπνοια, με αποτέλεσμα να καταφύγει στα Επείγοντα του Ιατρικού Κέντρου Queen’s στο Νότιγχαμ και πολύ σύντομα στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας – χρειάστηκε μάλιστα να συνδεθεί σε τεχνητό πνεύμονα ώστε να οξυγονώνεται το αίμα του. Η διάγνωση ήταν πνευμονίτιδα εξ υπερευαισθησίας – ουσιαστικώς κάποιο συστατικό στον ατμό του ηλεκτρονικού τσιγάρου προκάλεσε αλλεργική αντίδραση με έντονη φλεγμονώδη απόκριση των πνευμόνων. Χρειάστηκαν έξι μήνες προκειμένου να σταθεί στα πόδια του και ακόμη, όπως ο ίδιος είπε, δεν έχει συνέλθει πλήρως. Παρότι η περίπτωση του Γιούαν θεωρείται σπάνια, δεν είναι μεμονωμένη, σύμφωνα με ορισμένους ειδικούς, οι οποίοι εκτιμούν ότι όσο τα ποσοστά των ατμιστών – και δη των νεαρών – αυξάνονται, τόσο περισσότερα τέτοια περιστατικά θα εμφανίζονται. Αλλοι πάλι, όπως ο Νικ Χόπκινσον, ιατρικός διευθυντής του Βρετανικού Ιδρύματος για τους Πνεύμονες, πιστεύουν ότι η περίπτωση είναι άκρως σπάνια. Ο δρ Χόπκινσον δήλωσε συγκεκριμένα ότι «στη Βρετανία ατμίζουν 3,6 εκατομμύρια άτομα και η χρήση από τους νέους παραμένει χαμηλή. Αν αυτό ήταν ένα κοινό πρόβλημα θα είχαμε ήδη δει πολύ περισσότερες περιπτώσεις».

Τα έλαια τετραϋδροκανναβινόλης (THC), της κύριας ψυχοδραστικής ουσίας της κάνναβης που πρόσθεταν αρκετοί χρήστες ηλεκτρονικού τσιγάρου στις ΗΠΑ, αποδείχθηκαν άκρως επικίνδυνα και θανατηφόρα

Ευρωπαϊκή αυστηρότητα

Μπορεί περιπτώσεις σαν και αυτή να έχουν συνδεθεί με το άτμισμα, ωστόσο μέχρι σήμερα δεν έχει υπάρξει κάποιο επίσημο κρούσμα της νόσου των ατμιστών στην Ευρώπη. «Οταν λέμε επίσημο κρούσμα εννοούμε με βάση τις επίσημες αναφορές που γίνονται στην Κομισιόν από τα κράτη-μέλη» εξηγεί στο «Βήμα» ο λέκτορας Πολιτικής της Υγείας στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ κ. Κωνσταντίνος Βαρδαβάς και συμπληρώνει ότι «πρέπει βέβαια να υπογραμμιστεί πως τα ευρωπαϊκά κράτη δεν έχουν τόσο καλό σύστημα αναφοράς και καταγραφής κρουσμάτων όσο οι ΗΠΑ».

Ο κ. Βαρδαβάς ήταν μάλιστα συντονιστής της ευρωπαϊκής μελέτης EUREST – PLUS της Ευρωπαϊκής Ενωσης, η οποία μόλις ολοκληρώθηκε και αφορούσε την επιτήρηση της εφαρμογής της ευρωπαϊκής οδηγίας για το άτμισμα στα 28 κράτη-μέλη της ΕΕ η οποία τέθηκε σε ισχύ το 2016. «Είδαμε μετά από μελέτη 255 συσκευασιών ηλεκτρονικών τσιγάρων από εννέα διαφορετικές χώρες ότι η βιομηχανία έχει εφαρμόσει το μέτρο των προειδοποιητικών σημάνσεων στα πακέτα ηλεκτρονικών τσιγάρων σε ποσοστό 90%, γεγονός που μαρτυρεί ότι η συντριπτική πλειονότητα των ατμιστών έχει ενημερωθεί για τους πιθανούς κινδύνους από το άτμισμα». Γενικώς, όπως επισημαίνει ο κ. Βαρδαβάς, υπάρχει αυστηρή ευρωπαϊκή νομοθεσία και καλή εναρμόνιση των εταιρειών με αυτήν, γεγονός που πιθανώς έχει βοηθήσει στο να βρίσκεται η κατάσταση περισσότερο υπό έλεγχο σε σχέση με τις ΗΠΑ. «Η κοινοτική νομοθεσία διέπει και την περιεκτικότητα των υγρών σε νικοτίνη, ανώτατο όριο της οποίας έχουν οριστεί τα 20 μικρογραμμάρια. Παλαιότερα υπήρχε μεγάλη διακύμανση της αναγραφόμενης έναντι της μετρούμενης νικοτίνης. Υπάρχει πλέον βελτίωση στην παραγωγή, η οποία όμως δεν είναι ακόμη η ιδανική. Η νομοθεσία επίσης ορίζει ότι οι παρασκευαστές των υγρών των ηλεκτρονικών τσιγάρων πρέπει να παρέχουν στα κράτη-μέλη την πλήρη ανάλυση των συστατικών του υγρού αναπλήρωσης, η οποία θα είναι διαθέσιμη και στον καταναλωτή. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι με βάση την ευρωπαϊκή νομοθεσία απαγορεύεται αυστηρά η χρήση βιταμίνης Ε στα υγρά του ηλεκτρονικού τσιγάρου – εμείς μάλιστα σε δεδομένα από χιλιάδες προϊόντα που έχουμε διερευνήσει μέχρι σήμερα ελάχιστες φορές έχουμε εντοπίσει ύπαρξη βιταμίνης Ε σε υγρά».

Γενικώς, όπως επισημαίνει ο ερευνητής του Χάρβαρντ, η εικόνα είναι ακόμη θολή σχετικά με το άτμισμα «και το κλίμα πολύ πολωμένο. Η δουλειά όσων ασχολούμαστε με την πολιτική υγείας των προϊόντων καπνού είναι να εξασφαλίσουμε σε εκείνους που τελικώς επιλέγουν το άτμισμα ότι θα έχουν προϊόντα καλής ποιότητας. Στο πλαίσιο αυτό αξίζει να αναφερθεί ότι οι εταιρείες παρασκευής υγρών αναπλήρωσης έχουν κάνει πάνω από 180.000 διαφορετικές υποβολές προς τα κράτη-μέλη, ως οφείλουν πριν από την κυκλοφορία των προϊόντων τους, οι οποίες αποκαλύπτουν όλα τα συστατικά των υγρών, τη δραστικότητα και την τοξικότητά τους σε ολόκληρη την Ευρώπη. Υπάρχει λοιπόν πληθώρα δεδομένων προς διερεύνηση σε εθνικό και κοινοτικό επίπεδο – στη χώρα μας είναι χιλιάδες οι υποβολές – και τώρα ξεκινά η ενδελεχής ανάλυσή τους, η οποία θα αποκαλύψει την πλήρη «ακτινογραφία» των προϊόντων που πωλούνται στην Ευρώπη».

Το προφίλ των ατμιστών

Ποια είναι τα ποσοστά των ατμιστών στην Ευρώπη και στη χώρα μας και ποιο το προφίλ τους; Μελέτες που έχουν διεξαχθεί από τον κ. Βαρδαβά και τους συνεργάτες του δίνουν κάποιες απαντήσεις. Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Preventive Medicine» και αφορούσε τη χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου στα 28 κράτη-μέλη της ΕΕ μεταξύ του 2014 και του 2017 (με βάση ανάλυση στοιχείων Ευρωβαρoμέτρων για τη Χρήση Καπνού), το 2014 1,5% του πληθυσμού της ΕΕ ήταν τακτικοί χρήστες ηλεκτρονικού τσιγάρου, ποσοστό που ανέβηκε στο 1,8% το 2017. Το 2017, 63 εκατομμύρια Ευρωπαίοι ηλικίας 15 ετών και άνω είχαν κάνει χρήση e-τσιγάρου και 7,6 εκατομμύρια ήταν τακτικοί χρήστες. Μεταξύ των ατόμων που είχαν ατμίσει, εκείνα ηλικίας 15 έως 24 ετών ήταν λιγότερο πιθανό να είναι μόνιμοι χρήστες σε σύγκριση με τα άτομα ηλικίας 55 ετών και άνω. Επίσης λιγότερο πιθανό να είναι τακτικοί χρήστες ήταν άτομα που δεν είχαν καπνίσει ποτέ σε σύγκριση με νυν και πρώην καπνιστές (12,8% σε σύγκριση με 27% και 41,3% αντιστοίχως). Οι άνδρες ήταν πιο πιθανό να έχουν δοκιμάσει το άτμισμα σε σύγκριση με τις γυναίκες. Μία ακόμη ευρωπαϊκή μελέτη (TACK-SHS) στην οποία συμμετείχε ο κ. Βαρδαβάς και βρίσκεται υπό δημοσίευση προσφέρει τα πιο πρόσφατα ποσοστά σχετικά με τον αριθμό των ατμιστών στη χώρα μας. Η μελέτη που αφορούσε στοιχεία για το 2018 περιελάμβανε συνολικά 959 άτομα ηλικίας 15 ετών και άνω και, όπως έδειξε, η χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου ήταν συνολικά στην Ευρώπη στο 2,4% (2,5% στους άνδρες και 2,4% στις γυναίκες), με τα μεγαλύτερα ποσοστά να καταγράφονται στη Βρετανία (7,2%) και στην Ελλάδα (4,1%).

Ατμισμα: Πιο ασφαλές δεν σημαίνει ασφαλές

«Η σύγκριση των ηλεκτρονικών συσκευών παροχής νικοτίνης (electronic nicotine delivery systems, eNDS) με τα συμβατικά τσιγάρα και η παραδοχή πως οι eNDS είναι ασφαλέστερες από αυτά είναι ταυτόχρονα προβληματική και παραπλανητική, οδηγώντας σε ένα ψευδές αίσθημα ασφάλειας». Αυτό ανέφεραν οι εκπρόσωποι της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου που δόθηκε την περασμένη εβδομάδα με αφορμή το 28ο Πανελλήνιο Πνευμονολογικό Συνέδριο, οι εργασίες του οποίου ολοκληρώνονται σήμερα στην Αθήνα. Οπως ανέφερε στο «Βήμα» ο καθηγητής Πνευμονολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος του ΔΣ της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας κ. Δημοσθένης Μπούρος «είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε πως πιο ασφαλές δεν σημαίνει ασφαλές και η δήλωση πως το άτμισμα είναι ασφαλές είναι πρόωρη και ανεύθυνη. Επίσης οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του ατμίσματος είναι βασικά άγνωστες – ηλεκτρονικά τσιγάρα κυκλοφορούν περίπου 10 χρόνια και χρειάστηκαν δεκαετίες προκειμένου να διαπιστωθούν οι θανατηφόρες επιπτώσεις του καπνίσματος. Επιπλέον, είναι πλέον σαφές πως το άτμισμα μπορεί να οδηγήσει σε δυνητικά θανατηφόρα οξεία πνευμονική βλάβη γνωστή διεθνώς ως EVALI ,γεγονός που αποδεικνύει ότι δεν είναι ασφαλές».

Ο κ. Μπούρος σημειώνει ότι τα ακριβή αίτια EVALI δεν έχουν καθορισθεί επακριβώς. Προσθέτει πάντως ότι «η προπυλενογλυκόλη και η φυτική γλυκερίνη που περιέχονται στα υγρά των συσκευών ατμίσματος χαρακτηρίζονται από τον Αμερικανικό Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDΑ) ως σχετικά ασφαλείς για λήψη από του στόματος. Πρέπει όμως να τονιστεί πως ασφαλές για βρώση δεν σημαίνει και ασφαλές για εισπνοή. Υπάρχει σημαντική έλλειψη δεδομένων σχετικά με τις μακροχρόνιες επιπτώσεις της εισπνεόμενης προπυλενογλυκόλης και της φυτικής γλυκερίνης. Πάντως γνωρίζουμε ότι η θέρμανση της προπυλενογλυκόλης και της γλυκερίνης μπορεί να οδηγήσει στον σχηματισμό ακρολεΐνης και άλλων τοξικών αλδεΰδων». Αλλα χαρακτηριστικά παραδείγματα «συστατικών» που περιέχονται στα υγρά και δεν γνωρίζουμε τις επιπτώσεις από την εισπνοή τους είναι η βιταμίνη Ε, η οποία χρησιμοποιείται ως προσθετικό όταν στο ατμιστικό υγρό περιέχεται τετραϋδροκανναβινόλη (THC), αλλά και το διακετύλιο, το οποίο χρησιμοποιείται για να προσδώσει βουτυρώδες άρωμα στο pop-corn. «Οταν όμως εισπνευσθεί, το διακετύλιο μπορεί να προκαλέσει αποφρακτική βρογχιολίτιδα γνωστή ως πνεύμονας pop-corn. Διακετύλιο έχει ανευρεθεί σε υγρά ατμίσματος».

Ο κ. Μπούρος αναφέρεται και στην εσφαλμένη, όπως τη χαρακτηρίζει, άποψη σχετικά με το ότι η χρήση συσκευών ατμίσματος δεν σχετίζεται με βλαπτική δευτερογενή έκθεση. «Χαρακτηριστική είναι μελέτη που έλαβε χώρα σε συνεδριακό κέντρο κατά τη διάρκεια συνεδρίου σχετικά με το άτμισμα. Η 24ωρη μέση συγκέντρωση σωματιδίων PM10 βρέθηκε αυξημένη κατά 12 φορές σε σύγκριση με το ανώτερο επιτρεπόμενο όριο που έχει θέσει το υπουργείο Προστασίας του Περιβάλλοντος των ΗΠΑ (150 μg/m3). Μάλιστα, η μέγιστη συγκέντρωση PM10 ήταν μεγαλύτερη από 10.000 μg/m3 για περισσότερο από το 50% του χρόνου που διήρκεσε το συνέδριο».

Ο καθηγητής καταλήγει τονίζοντας ότι η Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία σε συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Πνευμονολογική Εταιρεία, τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας αλλά και τον FDA, θεωρεί ότι το άτμισμα είναι μια άλλη μορφή καπνίσματος, η οποία μπορεί να προκαλέσει βλαπτικές επιδράσεις στην υγεία και εθισμό. «Δεν αποτελεί τεκμηριωμένη μέθοδο διακοπής καπνίσματος, αντίθετα υπονομεύει τη διακοπή καπνίσματος αλλά και την αποχή από το κάπνισμα, προσελκύοντας νεαρά άτομα με ελλιπή ενημέρωση. Το εκπνεόμενο νέφος περιέχει πολλές επικίνδυνες ουσίες που μπορεί να έχουν συνέπειες σε άτομα που τις εισπνέουν παθητικά και είναι ευαίσθητα. Πρώιμα συμπεράσματα για την ασφάλεια της ατμιστικής συνήθειας μπορεί να οδηγήσουν σε σημαντικές κοινωνικές συνέπειες».

Διχάζει ο αντικαπνιστικός

Παρότι μένουν πολλά να διασαφηνιστούν στο μέλλον, το σίγουρο είναι, σύμφωνα με τον κ. Βαρδαβά, ότι η πρόσφατη εφαρμογή του αυστηρού αντικαπνιστικού νόμου στη χώρα μας «είναι απολύτως σωστό που περιλαμβάνει και το άτμισμα. Διότι το θέμα δεν είναι μόνο πόσο κακό κάνει ή δεν κάνει τελικώς το άτμισμα, αλλά και η εικόνα που περνάμε ως κοινωνία στους νέους. Είναι σημαντικό να δημιουργούνται χώροι καθαροί από καπνό και ατμό, ώστε οι νέοι να καταλαβαίνουν ότι δεν πρέπει να απομυθοποιούν το άτμισμα, διότι και αυτό συνδέεται με εξάρτηση στη νικοτίνη».

H πρόσφατη εφαρμογή του αυστηρού αντικαπνιστικού νόμου στη χώρα μας αποτέλεσε και πεδίο αντιπαράθεσης μεταξύ ειδικών και μη για το αν πρέπει ή όχι να εξαιρεθεί το άτμισμα από τον νόμο

Η αποφυγή κατηγοριοποίησης των καπνικών προϊόντων από πλευράς επικινδυνότητας αποτέλεσε και τον γνώμονα της ομάδας εμπειρογνωμόνων για το κάπνισμα του υπουργείου Υγείας, όπως υπογραμμίζει στο «Βήμα» ο επικεφαλής της, διευθυντής του Ινστιτούτου Δημόσιας Υγείας του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδας κ. Παναγιώτης Μπεχράκης. «Κάθε νέο καπνικό προϊόν αυτοδιαφημίζεται ως καλύτερο από τα άλλα – είναι θέμα μάρκετινγκ. Το γεγονός όμως είναι ένα: κάθε καπνικό προϊόν βλάπτει, και το άτμισμα δεν αποτελεί τρόπο διακοπής του καπνίσματος, αλλά διαδικασία συνέχισης της εξάρτησης από τη νικοτίνη». Ο κ. Μπεχράκης συμπληρώνει μάλιστα ότι για να συνεχιστεί ο κύκλος της εξάρτησης πρώτος στόχος είναι τα παιδιά. «Εμείς όμως έχοντας ως σκοπό να σπάσει ο κύκλος της εξάρτησης που ξεκινά από τη νεολαία συνεχίζουμε με δράσεις σε σχολεία σε συνεργασία με το υπουργείο Παιδείας». Σε ό,τι αφορά τη νόσο των ατμιστών ο κ. Μπεχράκης αναφέρει ότι «δεν υπάρχει αμφιβολία για την ύπαρξή της και χρειάζεται καταγραφή τέτοιων πιθανών κρουσμάτων και στην Ευρώπη για να αναδειχθεί το πρόβλημα». Ο ειδικός καταλήγει τονίζοντας ότι το αναπνευστικό μας σύστημα είναι φτιαγμένο για να αναπνέει καθαρό αέρα. «Με δεδομένο ότι εισπνέουμε 10.000 λίτρα αέρα την ημέρα, οποιαδήποτε συγκέντρωση βλαπτικού παράγοντα έχει άμεση επίδραση σε ολόκληρο το σώμα. Γι’ αυτό πρέπει να απαλλάξουμε τον αέρα που αναπνέουμε εμείς και τα παιδιά μας από τον βλαπτικό καπνό, και αυτό προσφέρει ο νέος νόμος».

Η άλλη άποψη

Στον αντίποδα αυτής της άποψης βρίσκεται εκείνη του κ. Κωνσταντίνου Φαρσαλινού, γιατρού, συνεργάτη ερευνητή στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, στο Πανεπιστήμιο Πατρών και στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας ο οποίος διενεργεί εδώ και χρόνια μελέτες για το άτμισμα (περιλαμβανόταν μάλιστα στην τελευταία πρόσφατη λίστα του Ιδρύματος Thomson Reuters μεταξύ των 14 ελλήνων επιστημόνων με τη μεγαλύτερη επιρροή στο πεδίο τους). «Το άτμισμα είναι λιγότερο βλαπτικό από το κάπνισμα, σύμφωνα με τα μέχρι στιγμής στοιχεία – η μείωση του κινδύνου με το ηλεκτρονικό τσιγάρο είναι ίσως πάνω και από 95% σε σχέση με το συμβατικό. Βέβαια, δεν υπάρχουν ακόμη μακροχρόνιες μελέτες, καθώς το ηλεκτρονικό τσιγάρο δεν κυκλοφορεί ακόμη πολλά χρόνια. Ωστόσο ακόμη και μελέτες σε επιβαρημένα άτομα όπως τα ασθματικά δείχνουν βελτίωση στην αναπνευστική λειτουργία με το ηλεκτρονικό τσιγάρο – σε πρόσφατη μελέτη η αλλαγή από το κάπνισμα στο ηλεκτρονικό τσιγάρο ήταν ωφέλιμη, ακόμη και σε όσους συνέχιζαν να κάνουν πέντε συμβατικά τσιγάρα την ημέρα σε συνδυασμό με το ηλεκτρονικό τσιγάρο». Συνολικά ο κ. Φαρσαλινός υποστηρίζει ότι σε καπνιστές που δεν μπορούν να απαλλαγούν από το τσιγάρο με άλλους τρόπους «είναι καλή λύση να προτείνουμε το άτμισμα». Σε ό,τι αφορά συγκεκριμένα τους ανηλίκους, για τους οποίους πολύς λόγος γίνεται σχετικά με το ότι μπαίνουν ολοένα και περισσότερο στο κλαμπ του ατμίσματος, ο ειδικός τονίζει «ότι πρέπει να λάβουμε υπόψη αν επρόκειτο για παιδιά που δεν είχαν καπνίσει ποτέ και αν το ηλεκτρονικό τσιγάρο θα τα βοηθήσει να μην καπνίσουν ενώ διαφορετικά θα έκαναν κανονικό τσιγάρο. Στοιχεία του 2018 για τις ΗΠΑ δείχνουν ότι ένα πολύ μικρό ποσοστό της τάξεως του 0,6% αφορά ανηλίκους ηλικίας 14-17 ετών που δεν είχαν καπνίσει ποτέ και άρχισαν ηλεκτρονικό τσιγάρο. Την ίδια στιγμή, παρατηρήθηκε ταχύτερη και μεγαλύτερη ελάττωση του καπνίσματος στα παιδιά που ξεκίνησαν ηλεκτρονικό τσιγάρο – λιγότερο από 1% ανέφερε καθημερινή χρήση και 5% περιστασιακή χρήση». Στοιχεία για τη χώρα μας σε ό,τι αφορά το ευαίσθητο ζήτημα των ανηλίκων δεν υπάρχουν, ωστόσο ο κ. Φαρσαλινός μάς πληροφορεί ότι σχεδιάζεται αυτή τη στιγμή μελέτη από την Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας και το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας για το θέμα. Επίσης, σύμφωνα με τον ερευνητή, είναι σημαντικό ότι, με βάση τα μέχρι στιγμής διαθέσιμα στοιχεία, δεν φαίνεται να υπάρχουν υποτροπές στα άτομα που κάνουν ηλεκτρονικό τσιγάρο. «Σε ό,τι αφορά τα φάρμακα εμφανίζονται κάποιες φορές υποτροπές. Πρόσφατη, μικρού εύρους βέβαια, βρετανική μελέτη δεν δείχνει υποτροπές με το άτμισμα». Κατά τον κ. Φαρσαλινό το ηλεκτρονικό τσιγάρο δεν επιβαρύνει τη δημόσια υγεία και για αυτόν τον λόγο θεωρεί ότι η πρόσφατη εφαρμογή τού αντικαπνιστικού νόμου στη χώρα μας δεν είναι σωστή σε ό,τι αφορά το άτμισμα. «Ως προς το κάπνισμα ο νόμος είναι σωστός. Σχετικά με το ηλεκτρονικό τσιγάρο όμως δεν ελήφθησαν υπόψη σοβαρά δεδομένα. Στοιχεία δείχνουν ότι δεν υπάρχει πρόβλημα από τη δευτερογενή έκθεση στον ατμό και δεν εκλύονται τοξικές ουσίες στο περιβάλλον. Η δε νικοτίνη που εκλύεται είναι σε ποσότητες που δεν προκαλούν καμία επιβάρυνση, όπως έχουν δείξει μετρήσεις ακόμη και εντός καταστημάτων ηλεκτρονικού τσιγάρου». Ο ερευνητής επισημαίνει επίσης ότι η νόσος των ατμιστών αφορά ουσιαστικώς περιστατικά που έκαναν χρήση παράνομων ελαίων κάνναβης. «Αυτό προκύπτει από τα ίδια τα CDC. Επιπλέον, σε όλα τα δείγματα περιεχόταν οξική βιταμίνη Ε, η οποία αποτελεί δείκτη χρήσης των ελαίων κάνναβης. Η αμερικανική επιδημία λοιπόν σχετίζεται με κάποιους διαλύτες ή έκδοχα στα έλαια κάνναβης, αλλά ακόμη δεν έχουν εντοπιστεί οι ακριβείς υπαίτιοι. Διαφορετικά, εδώ και 10 χρόνια που κυκλοφορούν ηλεκτρονικά τσιγάρα θα είχαν καταγραφεί και άλλες τέτοιες επιδημίες, κάτι που δεν έχει συμβεί».

Επειτα από όλη αυτή τη σκιαγράφηση του ζητήματος (πάντα με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία αλλά και τον διαθέσιμο… χώρο, αφού το θέμα είναι ανεξάντλητο) θα έπρεπε να έλθει ο επίλογος. Ωστόσο στο θέμα αυτό δεν υπάρχει επίλογος, αφού όπως καταλάβατε δεν έχει καν γραφτεί ακόμη…

Επίσημες αρχές υπέρ του ατμίσματος

Την άποψη σχετικά με το ότι το ηλεκτρονικό τσιγάρο είναι λιγότερο βλαπτικό από το κάπνισμα συμμερίζονται ακόμη και επίσημες αρχές ανά τον κόσμο, όπως το Cancer Research UK, η Public Health England (Οργανισμός Δημόσιας Υγείας της Βρετανίας) αλλά και οι Εθνικές Ακαδημίες για τις Επιστήμες, τη Μηχανική και την Ιατρική των ΗΠΑ. Μάλιστα στη Βρετανία – η οποία κατέχει τα ευρωπαϊκά πρωτεία στο άτμισμα και αποτελεί μια χώρα «φίλα προσκείμενη» στο ηλεκτρονικό τσιγάρο – ο Public Health England κατέληξε το 2015 σε έκθεσή του ότι το άτμισμα είναι 95% λιγότερο βλαβερό από το κάπνισμα.