Με τον τρόπο των αρχαίων

«Χαράσσει και λειαίνει και αντέχει». Θα μπορούσε να είναι το σλόγκαν των αρχαίων για τη σμύριδα, τη δεύτερη πιο σκληρή πέτρα μετά το διαμάντι, η οποία αποτελούσε την πρώτη ύλη των κυκλαδικών ειδωλίων. Κομμάτια από το ίδιο υλικό, άλλοτε με μυτερές άκρες, άλλοτε λειασμένα, χρησιμοποιούνταν κατά την αρχαιότητα για να χαραχτεί το σχέδιο του ειδωλίου και εν συνεχεία για να τριφτεί, να λαξευτεί και να αναδυθεί η λιτή μορφή του από την πέτρα. Στο σκονισμένο εργαστήριο μαρμαροτεχνίας στη νέα έκθεση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης «Μέσα στα εργαστήρια των αρχαίων… μαζί δημιουργούμε» μαθαίνεις πολλά και άκρως ενδιαφέροντα. Γιατί ακόμη και αν ήδη τα γνωρίζεις, έχεις την ευκαιρία να τα δεις να γεννιούνται μπροστά στα μάτια σου. Ο κ. Επαμεινώνδας Βενιέρης, ερασιτέχνης γλύπτης, είναι παρών, για παράδειγμα, για να δείξει σε μικρούς και μεγάλους πώς έφτιαχναν οι αρχαίοι το «Κυκλαδικό ειδώλιο γυναικείας μορφής» (2700-2400 π.Χ.), ένα έργο από τη συλλογή του μουσείου το οποίο βρίσκεται σε μια προθήκη απέναντί του. Ο κ. Γιάννης Παπαδάτος, επίκουρος καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, συμπληρώνει το θεωρητικό υπόβαθρο που αφορά την τεχνογνωσία του έμπειρου τεχνίτη. Σκοπός είναι να γνωρίσει το κοινό, μικροί και μεγάλοι, πώς έφτιαχναν τα αριστουργήματά τους οι αρχαίοι Ελληνες μέσα από αυτή την έκθεση μετά των πεντάωρων εργαστηρίων της, η οποία θα διαρκέσει τρεις εβδομάδες με κάθε μία από αυτές να είναι αφιερωμένη σε μία τεχνική. Από τη Μαρμαροτεχνία (ως τις 15/2), στην Κεραμική (18-22/2) και τη Μεταλλοτεχνία (25-29/2), οι βασικές αρχές παραμένουν αξιοθαύμαστα αναλλοίωτες ως και σήμερα.

Με τα νερά του μαρμάρου

Στο ίδιο εργαστήριο, το επονομαζόμενο «του Δαιδάλου» (ολοκληρώνεται στις 15/2), ο γλύπτης Πραξιτέλης Τζανουλίνος και ο μαρμαρογλύπτης Νίκος Γεωργίου περιγράφουν τη δημιουργία των γλυπτών σε ύστερες περιόδους. Οπως και στην αρχαιότητα, έτσι και σήμερα ο μεν γλύπτης πλάθει το γλυπτό στον πηλό και το μεταφέρει στον γύψο ενώ ο μαρμαρογλύπτης αναλαμβάνει να το σκαλίσει στο μάρμαρο, μια συνεργασία που ξεκινάει ουσιαστικά από τον 6ο π.Χ. αιώνα, καθώς δεν υπάρχουν νωρίτερα ενδείξεις για την ύπαρξη του προπλάσματος. Υστερα περνούν επί το έργον. Με τη βοήθεια του σημειοθέτη ή πουνταδόρου, ο οποίος τοποθετείται στα στρατηγικά επιλεγμένα σημεία του γύψινου προπλάσματος, ο μαρμαρογλύπτης μεταφέρει μπροστά στα μάτια μας σημεία από τον γύψο στο μάρμαρο. Μπορεί να πρόκειται για μια εφεύρεση του 18ου αιώνα, όμως και οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν ένα αντίστοιχης λογικής σύστημα μέτρησης. Σημείο το σημείο ο μαρμαρογλύπτης χτυπάει το ασχημάτιστο υλικό του με τα ποικίλα εργαλεία του και σιγά-σιγά αρχίζει να μορφοποιείται η «Κεφαλή ανδρικής μορφής από μαρμάρινο ταφικό ανάγλυφο», ένα γλυπτό από το πρώτο μισό του 4ου αιώνα π.Χ. Κομματάκια πετάγονται καθώς χτυπάει το σχιστολιθικό μάρμαρο με το φαρδύ κοπίδι (το οποίο μοιάζει με καλέμι) για να το «ξεχοντρίσει». Το μυστικό, μαθαίνουμε, είναι να πηγαίνεις με τα νερά του (μαρμάρου). Πέρα από την πρώτη επαφή με τις τεχνικές κατασκευής, η επίσκεψη στα «εργαστήρια» γίνεται η αφορμή να γνωρίσεις τεχνίτες ατίθασων υλικών, μια σπάνια κατηγορία δεξιοτεχνών που τείνει να εκλείψει. Αδύνατον να μη θαυμάσεις την αυτοπεποίθηση και την άνεση με την οποία δαμάζουν τις πρώτες ύλες τους. Οπως λέει ο Νίκος Παπαδημητρίου, επιμελητής της συλλογής αρχαίας ελληνικής τέχνης του μουσείου αλλά και της συγκεκριμένης έκθεσης: «Είναι όλοι επαγγελματίες από τους καλύτερους στο είδος τους. Συνεργαζόμαστε χρόνια και αρχικά θέλαμε να οργανώσουμε ένα εργαστήριο για να δείξουμε τον τρόπο δουλειάς τους. Μετά σκεφτήκαμε ότι θα ήταν προτιμότερο να γίνει τελικά μια διαδραστική έκθεση. Είναι εξάλλου ένας πρωτότυπος, διαφορετικός τρόπος για να παρουσιαστεί μέρος της συλλογής του μουσείου καθώς ταυτόχρονα το κοινό βιώνει μια εμπειρία η οποία είναι συνήθως προνόμιο συγκεκριμένων επαγγελματιών όπως οι αρχαιολόγοι».

Στο «εργαστήριο του Ηφαίστου»

Γι’ αυτό και στο εργαστήριο της Μεταλλοτεχνίας ή αλλιώς «εργαστήριο του Ηφαίστου» επικρατεί το αδιαχώρητο. Ο έμπειρος χρυσοχόος Ακης Γκούμας και ο πολυτεχνίτης Δημήτρης Αλεξάνδρου μοιράζονται με το κοινό τα μυστικά της εμπίεστης και της έκρουστης (repoussè) τεχνικής αντίστοιχα. Ο μεν τοποθετεί ένα μεταλλικό φύλλο πάνω σε μια πήλινη μήτρα όπου έχει σκαλίσει τις μορφές των πολεμιστών που διακοσμούν χρυσά ελάσματα από τη Σκύρο του 9ου-8ου αιώνα π.Χ., ο δε δείχνει βήμα-βήμα πώς δημιούργησε με την τεχνική του repousse το αντίγραφο της περίτεχνης, αριστουργηματικής χάλκινης «ασπίδας της Ελεύθερνας» (830-730 π.Χ.). Με μυτερά καλέμια για να χαράσσει το περίγραμμα, στρογγυλά για να δημιουργεί τους όγκους στις μορφές ζεσταίνοντας το μέταλλο για να μαλακώσει και να μπορεί να το δουλέψει. Αντίστοιχα στο εργαστήριο Κεραμικής ο κεραμίστας Νίκος Μπαμιατζόγλου πλάθει στον τροχό «μέσα σε πέντε λεπτά» το περίτεχνο σχήμα μιας ληκύθου, για παράδειγμα, για να τη διακοσμήσει με αξιοθαύμαστη ακρίβεια ο αγγειογράφος Θωμάς Κοτσιγιάννης. Ερυθρόμορφη, μελανόμορφη, λευκή, επίθετη με χρώμα και με μήτρα, η κεραμική των αρχαίων ξαναγνωρίζει τη δόξα που της αρμόζει στα χέρια τους

πότε & πού:

«Μέσα στα εργαστήρια των αρχαίων… μαζί δημιουργούμε» στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Για περισσότερες πληροφορίες www.cycladic.gr.