Οι ζωγράφοι του Μαξίμου

Θα μπορούσε να είναι το σενάριο ενός πολιτικού θρίλερ, ίσως μιας παραλλαγής της «υπόθεσης Τόμας Κράουν». Ομως εννοείται ότι ο πίνακας του Βρυζάκη δεν «εξαφανίστηκε» ποτέ, ούτε βεβαίως δέχθηκε ποτέ την μήνιν του κ. Σαμαρά, παρά μόνο τις ριπές του μαγικού ραβδιού του photoshop για την εικονογράφηση ενός σχολίου στη σατιρική σελίδα του δημοσιογράφου Νίκου Ζαχαριάδη. Οι πίνακες επιστράφηκαν στην Εθνική Πινακοθήκη, όπου και ανήκουν, αλλά οι συμβολισμοί που απέρρεαν από την επιλογή τους έμειναν να αιωρούνται στον χώρο. Κάθε πρωθυπουργός που μετακομίζει στο Μαξίμου είθισται να φέρνει έναν «αέρα αλλαγής» στην τέχνη που τον περιβάλλει. Γιατί εκτός από ένα ευχάριστο «ντεκόρ», οι πίνακες μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ως ένα επικοινωνιακό όπλο.

Παραδοσιακά αναρτώνται τρεις πίνακες μέσα στο γραφείο του Πρωθυπουργού. Ενας στην κόγχη της βιβλιοθήκης πίσω από το γραφείο, εκεί δηλαδή όπου ο Τσίπρας τοποθέτησε τον Ξενάκη αφότου άλλαξε και τη διαρρύθμιση των επίπλων του χώρου, ένας στον μεγάλο τοίχο που βλέπεις μπαίνοντας στο γραφείο, εκεί όπου έχει αναρτηθεί ο Κοκκινίδης, και άλλος ένας στον αντικρινό τοίχο. Για την ώρα δεν είναι ανακοινώσιμο ποιο θα είναι το έργο που θα αντικαταστήσει το «Λυκόφως» του Παναγιώτη Τέτση που συμπλήρωνε την τριάδα επί Σαμαρά (ας περιοριστούμε να πούμε ότι πρόκειται για κορυφαίο εκπρόσωπο της γενιάς του ’30). Στην περίπτωση του Μαξίμου, όπως και του Προεδρικού Μεγάρου, την τέχνη τη δανείζει η Εθνική Πινακοθήκη. «Κάθε φορά που γίνεται αλλαγή κυβέρνησης, εμείς πηγαίνουμε για μια επιθεώρηση προκειμένου να διαπιστώσουμε αν τα έργα μας θέλουν συντήρηση και αν ο νέος Πρωθυπουργός θέλει να κάνει κάποια αλλαγή γιατί έχει διαφορετική καλαισθησία. Οπότε, αν θέλει να προβεί σε αλλαγές, του προτείνουμε ορισμένα έργα» λέει η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης κυρία Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα. «Βέβαια, κάθε πρωθυπουργός έχει ανθρώπους που είναι κοντά του και γνωρίζουν τις προτιμήσεις του. Παραδείγματος χάρη, στην περίπτωση του Αλέξη Τσίπρα οι άνθρωποι του περιβάλλοντός του μας είπαν ότι θέλει μοντέρνα έργα, κάτι που ξέραμε ούτως ή άλλως, δεδομένου ότι για το γραφείο του στη Βουλή είχε διαλέξει έναν Στάμο από τη συλλογή έργων τέχνης της Βουλής των Ελλήνων. Του δείξαμε λοιπόν έναν Κοντόπουλο, έναν Στάμο, έναν Γκίκα. Του δείξαμε και έναν Τσαρούχη που του άρεσε πολύ αλλά οι μεγάλες διαστάσεις του δεν επέτρεπαν την τοποθέτησή του στο γραφείο».

Η σύμβουλος του κ. Τσίπρα δεν θέλει να τραβήξει τους προβολείς πάνω της, αλλά «πρόκειται για άτομο με βαθιά γνώση της τέχνης» όπως λέει η κυρία Λαμπράκη-Πλάκα. «Πάντως η τελική επιλογή είναι του Πρωθυπουργού» θα διευκρινίσει, «αν και πρέπει να σας πω ότι επέμεινα κι εγώ ότι το έργο του Κοκκινίδη ήταν το καταλληλότερο. Είναι ένα πολύ ωραίο έργο το οποίο φώτισε το γραφείο και του προσέδωσε δυναμισμό, από έναν καλλιτέχνη το φρόνημα του οποίου συνάδει με την κυβέρνηση. Είναι εξάλλου εμπνευσμένο από την Αντίσταση. Μπορεί να είναι αφηρημένο, αλλά το θέμα του είναι η διαλεκτική, η οποία μεταφράζεται και συμβολικά με τα έντονα χρώματα. Είναι πιο νεανικό τώρα το γραφείο. Βρίσκω ότι ο Αλέξης Τσίπρας επέδειξε καλό γούστο».

Ταυτόχρονα, είτε το επιδίωξε είτε όχι, αντικαθιστώντας τον πίνακα «Η Ελλάς ευγνωμονούσα» ή «Υπέρ Πατρίδος το παν» (1858) με την «Αντίθεση» (1980) πέρασε έναν δυνατό συμβολισμό. Διότι το έργο του Θεόδωρου Βρυζάκη (1819-1878) έχει τη μακροβιότερη παρουσία στο Μαξίμου από το 1982, τη χρονιά δηλαδή όπου καθιερώθηκε ως πρωθυπουργική έδρα. Ανεξαιρέτως πεποιθήσεων όλοι οι πρωθυπουργοί θεωρούσαν απαραίτητο στυλοβάτη τον πίνακα του εισηγητή της Σχολής του Μονάχου, Βρυζάκη, μιας και απεικονίζει –όπως και το σύνολο του έργου του εξάλλου –μια σκηνή από τον απελευθερωτικό αγώνα. Εν προκειμένω την αλληγορία της Ελλάδας ως μιας γυναίκας με αρχαιοπρεπή ενδυμασία η οποία έχει σπάσει τις αλυσίδες και περιβάλλεται από ήρωες της Ελληνικής Επανάστασης όπως ο Καραϊσκάκης και ο Μιαούλης. Εργα του Βρυζάκη έχουν καθιερωθεί στη συνείδησή μας ως οι αυθεντικές αναπαραστάσεις της νεότερης ελληνικής Ιστορίας (κάποτε μάλιστα εικονογραφούσαν και τα βιβλία Ιστορίας του Δημοτικού). Ο Σημίτης, για παράδειγμα, είχε επιδείξει την προτίμησή του στον Κωνσταντίνο Παρθένη (1878-1967), τον ζωγράφο που πραγματοποίησε τη ρήξη με το καλλιτεχνικό κατεστημένο του Μονάχου, επιλέγοντας για παράδειγμα τον «Ευαγγελισμό» (1907-1910) και τη «Γυναικεία Μορφή σε μπλε φόντο» (1935-38) αλλά άφησε ανέπαφο στη θέση του τον Βρυζάκη, όπως επίσης ο Κώστας Καραμανλής –ο οποίος παρεμπιπτόντως είναι ο μόνος πρωθυπουργός που επέλεξε να μη διαφοροποιηθεί από προκάτοχό του ως προς τις καλλιτεχνικές του προτιμήσεις.

Η απομάκρυνσή του λοιπόν θα μπορούσε να ιδωθεί ως μια εικονοκλαστική διάθεση, μια ρήξη με το παρελθόν, αν και δεν είναι ο πρώτος που το επιχείρησε. Γιατί εκτός από τον Αλέξη Τσίπρα και ο Γιώργος Παπανδρέου είχε επιστρέψει τον πίνακα του Βρυζάκη στην Εθνική Πινακοθήκη. Τον είχε αντικαταστήσει μάλιστα με ένα έργο του Θεόδωρου Στάμου (1922-1997), του ελληνοαμερικανού ζωγράφου ο οποίος υπήρξε εκπρόσωπος του αφηρημένου εξπρεσιονισμού, του κινήματος που θεωρήθηκε ότι βρέθηκε στον αντίποδα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού έτσι όπως αναπτύχθηκε στη Νέα Υόρκη στις απαρχές του Ψυχρού Πολέμου και επιδίωκε την απόλυτη ελευθερία του καλλιτέχνη. Αλλο ένα κοινό που μοιράζονται οι δύο ηγέτες: ένας Στάμος, όπως είδαμε, κοσμεί το γραφείο του τωρινού πρωθυπουργού στη Βουλή. Και τα δύο έργα προέρχονται από τη σειρά «Ατέρμονα Πεδία» που φιλοτέχνησε ο καλλιτέχνης τη δεκαετία του ’70, όταν άρχισε να μοιράζει τον χρόνο του ανάμεσα στη Νέα Υόρκη και την πατρίδα του πατέρα του, τη Λευκάδα. Στην επιλογή του Παπανδρέου, το «Ατέρμονο Πεδίο, Δελφοί» (1970) κυριαρχεί το μπλε ενώ σε εκείνη του Τσίπρα, το «Ατέρμονο Πεδίο, Λευκάδα» (1979) το κόκκινο. Για την ακρίβεια, μια έκρηξη κόκκινου χρώματος το οποίο μπορεί βεβαίως να παραπέμπει στο (αγωνιστικό) πάθος και την Αριστερά αλλά για τον ίδιο τον ζωγράφο συμβόλιζε το «αίμα». Ποιος μπορεί να ξεχάσει αυτόν τον πίνακα ως φόντο στη συνάντηση του Αλέξη Τσίπρα με τη Γιάννα Αγγελοπούλου-Δασκαλάκη;