Μικρό βιογραφικό για το στοιχείο όλμιο. Κάθε Κυριακή «Το Βήμα» μάς ξεναγεί και σε μιαν άλλη γωνιά του περιοδικού πίνακα.
Βίος και πολιτεία


Στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα στη Σουηδία είχαμε μια υπερδραστηριότητα των χημικών της εποχής και της χώρας. Διότι στη Στοκχόλμη και μία ώρα με το τρένο πιο βόρεια, στην Ουψάλα, στα εργαστήριά τους, οι Σουηδοί δούλευαν εντατικά και επίμονα επάνω σε δείγματα φερμένα από τα πλούσια ορυχεία της χώρας. Ηταν μία από τις πιο ευτυχισμένες εποχές της επιστήμης παγκοσμίως, θα λέγαμε. Διότι ανακαλύφθηκαν περίπου δέκα νέα στοιχεία εκεί που ο κόσμος των ορυχείων γενικά δεν είχε κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον και συμφέρον για έρευνες. Δηλαδή, η βασιλική αυλή και όσοι εκμεταλλεύονταν τα ορυχεία είχαν μια πολύ καλή οικονομική συνεργασία. Το αν θα ήξεραν ακριβώς ποια στοιχεία περιείχαν τα μεταλλεύματα που εξόρυσσαν εκείνη την εποχή δεν ήταν και τόσο αξιοποιήσιμο εμπορικά. Οι χημικοί όμως διέθεταν όχι μόνο το ελεύθερο αλλά και την υποστήριξη όποιων είχαν οικονομικό όφελος από τα μεταλλεία για να κάνουν τις αναζητήσεις τους, τόσο ώστε το επάγγελμα του χημικού που ασχολούνταν με την έρευνα εκείνη την εποχή να είναι από τα λίγα σίγουρα! Ανάμεσα λοιπόν στα στοιχεία που ήλθαν στο φως εκείνη την ένδοξη για τη χημεία εποχή ήταν και το όλμιο.
Γιατί το είπαν έτσι
Το όλμιο ανακαλύφθηκε στη Γενεύη το 1878 από τους ελβετούς χημικούς Μαρκ Ντελαφοντέν (1837-1911) και Λουί Σορέ (1827-1890) και ανεξάρτητα αυτών από τον Σουηδό Περ Τέοντορ Κλέβε (1840-1905). Πώς γίνεται αυτό; Οι Ελβετοί είχαν ανακαλύψει το νέο στοιχείο φασματοσκοπικά πριν από τον Κλέβε αλλά το αποκάλεσαν μόνο στοιχείο Χ, οπότε έναν χρόνο μετά την επιβεβαίωση της ύπαρξής του και από τα σκανδιναβικά εργαστήρια ο Σουηδός βρήκε την ευκαιρία να δώσει το όνομα Holmia απαθανατίζοντας ένα από τα συστατικά του ονόματος της πρωτεύουσας Στοκ-χόλμη. Αν και εδώ έχουμε μια διαφορά ανάμεσα στο όνομα που χρησιμοποιείται εκτός Ελλάδας και είναι χόλμιο ενώ στα ελληνικά χρησιμοποιείται το όνομα όλμιο. Το πιο σωστό κατά τη γνώμη μας είναι χόλμιο.
Αριθμοί κυκλοφορίας
Ατομικός αριθμός: 67
Ατομικό βάρος:164,93
Σημείο τήξης:1.474οC
Σημείο ζέσης: 2.600οC
Πυκνότητα:8,8 gr/cm3
Αριθμός ισοτόπων:35
Τι θέλει από τη ζωή μας


Σε πολύ μικρό ποσοστό βρίσκεται το όλμιο στον ανθρώπινο οργανισμό και το μόνο που αναφέρεται ως τώρα είναι η παρατήρηση πως κάποια άλατα του στοιχείου αυτού μπορεί να παίζουν κάποιον ρόλο διεγερτικό του μεταβολισμού.
Πόλεμος και ειρήνη


Ανήκει στην ομάδα των λανθανιδών και εξορύσσεται μαζί με τα υπόλοιπα στοιχεία που είναι γνωστά ως σπάνιες γαίες και με τις κατακτήσεις της τεχνολογίας τα τελευταία 30 χρόνια έδωσαν τεράστια αξία στα κοιτάσματα που τις περιέχουν. Και ποια χώρα είναι στην πρώτη γραμμή της εξόρυξης; Η Κίνα, βέβαια, που εξορύσσει κοπιωδώς σπάνιες γαίες, ενώ την ακολουθούν, αν και από μακριά, Ηνωμένες Πολιτείες, Βραζιλία, Ινδία, Γροιλανδία και Τανζανία, με τα συνολικά αποθέματα να έχουν αποτιμηθεί κοντά στις 400.000 τόνους, ενώ η ετήσια παραγωγή δεν περνάει τους 10 τόνους. Το καθαρό μέταλλο παράγεται θερμαίνοντας χλωριούχο όλμιο ή φθοριούχο όλμιο με ασβέστιο.
Σε καθαρή μορφή είναι μέταλλο σχετικά μαλακό, αργυρόλευκο στην εμφάνιση, σταθερό σε ξηρή ατμόσφαιρα, αλλά αντιδρά έντονα με την παρουσία υγρασίας και οξειδώνεται εύκολα.
Το όλμιο διαθέτει ασυνήθιστες σε ένταση μαγνητικές ιδιότητες, τις ισχυρότερες από όλα τα στοιχεία του Περιοδικού Συστήματος. Γνωρίζουμε πώς τα ηλεκτρόνια κινούνται γύρω από τον πυρήνα σε χώρους που ονομάζουμε τροχιακά, δύο το πολύ σε κάθε τροχιακό, έχοντας κάπως πιθανολογούμενες τροχιές μέσα σε κάποια όρια, και όλα αυτά σε ιδεατές στιβάδες γύρω και σε απόσταση από τον πυρήνα, όπου κάθε στοιβάδα δέχεται έναν αυστηρά καθορισμένο αριθμό ηλεκτρονίων. Αλλά και στις στιβάδες τα ηλεκτρόνια μπορούν να είναι είτε συνεζευγμένα μεταξύ τους, δηλαδή να «περιστρέφονται», ιδεατά βέβαια, αφού είναι τόσο απειροελάχιστα σε μέγεθος, με αντίθετες φορές περιστροφής, είτε ασύζευκτα. Αυτά τα ηλεκτρόνια που είναι ασύζευκτα είναι υπεύθυνα για τις μαγνητικές ιδιότητες ενός στοιχείου. Οι μαγνητικές αυτές ιδιότητες μπορούν να εκφραστούν και με έναν αριθμό που ονομάζεται μαγνητική ροπή και το όλμιο έχει τη μεγαλύτερη μαγνητική ροπή από όλα τα απαντώμενα στη Φύση στοιχεία, γι’ αυτό και φτιάχνονται από το όλμιο οι ισχυρότεροι μαγνήτες.
Επειδή μπορεί να απορροφά νετρόνια που προκύπτουν από τη σχάση ραδιενεργών στοιχείων κατά τη διάρκεια αλυσιδωτών αντιδράσεων στους πυρηνικούς αντιδραστήρες χρησιμοποιείται σαν «δηλητήριο», όπως λέγεται, για να σταματήσει μια ανεπιθύμητη αλυσιδωτή αντίδραση.
Το όλμιο το βρίσκουμε επίσης ανακατεμένο στη φθηνή απομίμηση του διαμαντιού που λέγεται κυβική ζιρκονία, όπου από σκόνη οξειδίου του ζιρκονίου με θέρμανση δημιουργούνται πέτρες για κοσμήματα με σκληρότητα ως και 8 Mho, με το διαμάντι να είναι στα 10 Mho. Πρόσμειξη με όλμιο δίνει δύο χρώματα, κίτρινο και ρόδινο, και αν δεν ξέρεις μπορεί να σου τα πουλήσουν όλα αυτά για σπάνια διαμάντια.
Επίσης χρησιμοποιείται σε λέιζερ ιατρικής και οδοντιατρικής για εκπομπή ακτινοβολίας στα 2,1 εκατομμυριοστά του μέτρου. Χρωματίζει το γυαλί κίτρινο ή κόκκινο και διάλυμα οξειδίου του σε υπερχλωρικό οξύ απορροφά σε πολύ συγκεκριμένα μήκη κύματος, γι’ αυτό χρησιμεύει για τη βαθμονόμηση (καλιμπράρισμα) στα οπτικά φασματοφωτόμετρα.
Ακόμη πιο μεγάλο επιστημονικό ενδιαφέρον φαίνεται να συγκεντρώνει η χρησιμοποίησή του στις ακτίνες λέιζερ των διατάξεων Lidar, δηλαδή Li-ght Ra-dar, όπου εκπέμπονται φωτεινές ακτίνες προς μακρινούς στόχους και ό,τι επιστρέφει δίνει τη δυνατότητα εκτίμησης της απόστασης. Αυτό έχει αναρίθμητες εφαρμογές: από την εκτίμηση των ρύπων στην ατμόσφαιρα ως το πόσο εντομοκτόνο πρέπει να ρίξουν στις Ηνωμένες Πολιτείες στις τεράστιες καλλιεργούμενες εκτάσεις, ανάλογα με τη βλάστηση και την εκτιμώμενη απόδοση ανά στρέμμα. Από τις μετρήσεις που κάνει η NASA στην επιφάνεια των πλανητών ως τους σεισμούς στην Αϊτή όπου ένα αεροπλάνο περνώντας από επάνω κατέγραψε τις κινήσεις στην επιφάνεια του νησιού. Από τη σκόπευση στόχων ως και την παραπλάνηση βλημάτων από τον στόχο.
Απορίες λογικές και μη



Γιατί έπρεπε να λέγεται χόλμιο και όχι όλμιο;
Διότι, όπως αναφέραμε, έρχεται από το δεύτερο συστατικό του ονόματος της σουηδικής πρωτεύουσας που είναι Στοκ-χόλμη και στα σουηδικά Stock-holm, με τον τόνο στο πρώτο «ο». Οπου η λέξη «χολμ» δήλωνε και δηλώνει τις διάφορες νησίδες που αποτελούσαν τον πρώτο πυρήνα της μετέπειτα σουηδικής πρωτεύουσας, ενώ η λέξη «στοκ» στα σουηδικά αναφέρεται σε κορμούς δέντρων που βρίσκονταν τοποθετημένοι οριζόντια και κάθετα για να αποτελούν εμπόδιο στους επιδρομείς και για να ελέγχεται η θαλάσσια κυκλοφορία στην τοποθεσία που σήμερα αποκαλούν «Παλαιά Πόλη» (Gamla Stan). Βλέποντας το όνομα του στοιχείου με λατινικούς χαρακτήρες (Holmium), δεν πρέπει να νομίσουμε ότι πρόκειται για κάποιο αντιδάνειο από ελληνική λέξη που το «Η» σημαίνει ότι έπαιρνε δασεία και εμείς έπρεπε να κόψουμε στα ελληνικά το «χ». Αλλωστε, αν ήταν πιο σωστή η λέξη όλμιο (και όχι χόλμιο), τότε και η σουηδική πρωτεύουσα θα έπρεπε να προφέρεται Στοκ-όλμη και όχι Στοκχόλμη.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ