Αυτή τη φορά δεν θα ανεβεί στη σκηνή, θα είναι αθέατος. Θα περιοριστεί στη σκηνοθεσία και στον σχεδιασμό των κινούμενων εικόνων της ανατρεπτικής παράστασης «Ο Υμπύ και η Επιτροπή της Αλήθειας», μια συμπαραγωγή με τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών. Οπως όμως και την προηγούμενη φορά που παρουσίασε δουλειά του στην Αθήνα, το υβριδικό και εντελώς πρωτότυπο θέαμα «Refuse the Hour», έτσι και τώρα δεν θα είναι ιδιαίτερα εύκολο να περιγράψουμε όλα όσα πρόκειται να συμβούν επί σκηνής.
Ας ξεκινήσουμε από το προφανές: ότι θα δούμε τα χαρακτηριστικά «πρωτόγονα» κινούμενα σχέδια του 59χρονου δημιουργού, τα τρεμουλιαστά παλίμψηστα που καταδεικνύουν τις κοινωνικές ανισότητες της πατρίδας του, της Νότιας Αφρικής.
Θα δούμε επίσης ηθοποιούς επί σκηνής αλλά και κουκλοπαίκτες. Η συνεργασία του πολυσχιδούς Κέντριτζ με τη διεθνούς φήμης νοτιοαφρικανική ομάδα κουκλοθεάτρου Handspring Puppet Company είναι σταθερή από τότε που εγκαινιάστηκε, το 1992. Εκτοτε οι δρόμοι τους συναντώνται συχνά, όπως το 1997, όπου πρωτοπαρουσιάστηκε η συγκεκριμένη παράσταση, αλλά ακόμη όμως και όταν χωρίζουν εξακολουθούν να κινούνται σε παράλληλα μονοπάτια. Δεν υπάρχει παράσταση ή «multimedia θέαμα» αμφοτέρων που να μην έχει έντονες πολιτικές προεκτάσεις αλλά και υψηλή αισθητική στην εικαστική επιμέλεια: «Το Αλογο του Πολέμου» (War Horse), το αντιπολεμικό μανιφέστο των Handspring Puppet Company με τις φυσικού μεγέθους κούκλες αλόγων για παράδειγμα, σάρωσε τα θεατρικά βραβεία όταν παρουσιάστηκε το Λονδίνο το 2007.
Εκτός από τους ανθρώπους και τις κούκλες, το πολυμορφικό θέαμα θα διανθίσουν και βιντεοπροβολές αρχειακού υλικού. Αυτές θα αφορούν άμεσα το δεύτερο σκέλος του τίτλου της παράστασης, δηλαδή τις ανακρίσεις της Επιτροπής Αλήθειας και Συμφιλίωσης (γνωστής ως TRC) της δεκαετίας του ’90.
Το δικαστικό αυτό σώμα δεν αποτελεί προϊόν μυθοπλασίας, είχε όντως συσταθεί από πρωτοβουλία του Νέλσον Μαντέλα λίγο μετά την κατάρρευση του καθεστώτος των φυλετικών διακρίσεων προκειμένου να καταγράψει την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, να διαλευκάνει τα εγκλήματα που διεξήχθησαν την περίοδο του απαρτχάιντ και να αποδώσει δικαιοσύνη όπου ήταν εφικτό. Σε αυτή την επιτροπή θα βρεθεί «κατηγορούμενος» ο έκπτωτος δυνάστης, περιβόητος κύριος Υμπύ, ο διαχρονικά αναγνωρίσιμος ήρωας του γάλλου συγγραφέα Αλφρέντ Ζαρί (1897-1907).
Ο Κέντριτζ και οι Handspring Puppet Company δανείζονται τον χαρακτήρα του έργου «Ο βασιλιάς Υμπύ» («Roi Ubu») του Ζαρί και τον ρίχνουν στην αρένα της αναρχίας και της ανομίας εκείνης της αποφράδας εποχής.
Ο δολοπλόκος Υμπύ, που πατάει κυριολεκτικά επί πτωμάτων προκειμένου να ανέβει στον θρόνο με την αρωγή της Μama Αfrica μητέρας του αλλά και παράλληλα με τις ραδιουργίες της εξουσιολάγνας συζύγου του, είναι εξάλλου άνθρωπος πάσης εποχής. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου ότι ο Ζαρί προσπάθησε να συγκεράσει στοιχεία από το άφθαρτο σαιξπηρικό έργο για να γράψει το αιρετικό, προκλητικό, κωμικό έργο του. Ωστόσο, μέσα από το σουρεαλιστικό μελάνζ ο ήρωάς του στο τέλος έμοιαζε αυθύπαρκτος.
Και το επίθετο «ubuesque», δηλαδή «υμπυϊκός» (όπως αντίστοιχα λέμε «καφκικός»), καθιερώθηκε στη γαλλική γλώσσα για να χαρακτηρίσει μια γκροτέσκα φιγούρα, έναν απάνθρωπο αλλά στην ουσία δειλό άνθρωπο, τυπικά χαρακτηριστικά κάθε απολυταρχικού ηγέτη. Ενός Χίτλερ, ενός Στάλιν, ενός Μάο.
Οπως ήταν αναμενόμενο, όταν πρωτοπαίχτηκε το έργο το 1896 στο Theatre de l’ Oeuvre στο Παρίσι ξέσπασε σκάνδαλο. «Merdre» ήταν η πρώτη λέξη που ακουγόταν. Ενα r παραπάνω σε μία από τις αγαπημένες βρισιές των Γάλλων αρκούσε για να προκαλέσει την οργή. Δεν υπήρχε αμφιβολία. Ο Αλφρέντ Ζαρί, ο μεγαλοαστός από τη Νορμανδία, ήθελε να προκαλέσει. Οπως συμβαίνει όμως με όλα τα έργα που προκαλούν φανατικό διχασμό στο κοινό τους, το «Ubu Roi» διέθετε σαρωτική δύναμη.
Τόση όση να επηρεάσει κορυφαίους δραματουργούς και να τροφοδοτήσει μια αλυσίδα αλλαγών στην ιστορία του ευρωπαϊκού θεάτρου. Ο ντανταϊσμός, ο υπερρεαλισμός και το θέατρο του παραλόγου πάτησαν πάνω στο έργο του και προσπάθησαν να διευρύνουν ακόμη περισσότερο τα όρια του θεάτρου. Ο Ιονέσκο έπινε νερό στο όνομά του, ο Μπορίς Βιάν τον θεωρούσε μία από τις μεγαλύτερες επιρροές του, ο Μπέκετ και ο Πίντερ δεν θα ήταν ίδιοι χωρίς αυτόν.
«Ο Θεοδωράκης με διαμόρφωσε»
Γιος επιτυχημένων δικηγόρων από το Γιοχάνεσμπουργκ, ο Κέντριτζ σπούδασε αρχικά Πολιτικές Επιστήμες και Αφρικανικές Σπουδές προτού στραφεί στο Θέατρο και στις Καλές Τέχνες. Ως ένθερμος υποστηρικτής της άποψης ότι «η τέχνη πρέπει να αντανακλά με κριτικό τρόπο τον κόσμο γύρω της», έχει προσανατολίσει τη θεματική του έργου του στο τραυματικό παρελθόν της χώρας του. Σφόδρα πολιτικοποιημένος από φοιτητής, αναγνώριζε πάντα τις δημιουργικές εκλεκτικές συγγένειες. Οπως έλεγε στην προηγούμενη επίσκεψή του στην Αθήνα: «Οταν ήμουν φοιτητής, η μουσική του Μίκη Θεοδωράκη και το “Canto General” κυριολεκτικά με διαμόρφωσαν. Ηταν ένας τρόπος να δω τι μπορεί να συμβεί στον κόσμο, με έκανε να νιώσω ότι η πολιτική είναι κάτι πραγματικό, κάτι κοντινό μου. Το ίδιο μου συνέβη και με το “Ζ”, το οποίο είδα στην εφηβεία μου. Η τέχνη μπορεί να μην έχει τη δύναμη να αλλάξει την κοινωνία συνολικά αλλά μπορεί να αλλάξει ανθρώπους. Και αυτό είναι το εναρκτήριο σύμπτωμα για κάθε αλλαγή».
INFO
«O Υμπύ και η Επιτροπή της Αλήθειας» από τον Γουίλιαμ Κέντριτζ και τη Handspring Puppet Company στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, 17-21 Δεκεμβρίου 2014
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
