Η γονική παροχή θεσπίστηκε με τον Ν. 1329/1983 σε αντικατάσταση του θεσμού της προίκας, ο οποίος καταργήθηκε με τον ίδιο νόμο. Σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 1509 του Αστικού Κώδικα το οποίο τέθηκε σε ισχύ με το πρώτο άρθρο του παραπάνω νόμου, «η παροχή περιουσίας στο τέκνο από οποιονδήποτε γονέα του είτε για τη δημιουργία ή τη διατήρηση οικονομικής ή οικογενειακής αυτοτέλειας είτε για την έναρξη ή την εξακολούθηση επαγγέλματος αποτελεί δωρεά μόνο ως προς το ποσόν που υπερβαίνει το μέτρο το οποίο επιβάλλουν οι περιστάσεις. Η ευθύνη όμως απέναντι στο τέκνο εκείνου που έκανε την παροχή για πραγματικά ή νομικά ελαττώματα του πράγματος κρίνεται πάντοτε κατά τις διατάξεις για την ευθύνη των δωρητών».
Από την παραπάνω διάταξη προκύπτει ότι η γονική παροχή είναι παροχή περιουσίας από τους γονείς προς τα παιδιά και μόνον, και όχι προς τρίτους. Μόνον εφόσον η παροχή της περιουσίας γίνεται από τον πατέρα ή τη μητέρα προς ένα ή περισσότερα παιδιά τους, τότε μόνον η αξία της περιουσίας υπόκειται στη μεταχείριση που έχει θεσπισθεί με τον Ν. 1329/1983.
Με την παραπάνω διάταξη δεν ορίζεται επακριβώς ποια είναι η μεταχείριση της παροχής περιουσίας των γονιών προς τα παιδιά. Αναφέρεται απλώς ότι η παροχή αποτελεί δωρεά μόνον ως προς το ποσόν που υπερβαίνει το μέτρο που επιβάλλουν οι περιστάσεις. Ο επακριβής προσδιορισμός της μεταχείρισης της παροχής περιουσίας των γονέων προς τα παιδιά γίνεται με το δεύτερο άρθρο του παραπάνω νόμου.
Ακόμη, από την παραπάνω διάταξη προκύπτει ότι η γονική παροχή μπορεί να γίνει από τον πατέρα ή τη μητέρα ή και από τους δύο γονείς με μία ή περισσότερες πράξεις και ότι αυτή μπορεί να συνίσταται σε χρήμα, σε κινητά πράγματα ή σε ακίνητα και ακόμη ότι με αυτήν μπορεί να μεταβιβάζονται εμπράγματα δικαιώματα, όπως η επικαρπία ή η ψιλή κυριότητα, προσωπικές ή πραγματικές δουλείες, όπως το δικαίωμα οίκησης, ή με αυτή να εκχωρείται στο παιδί απαίτηση του γονέα προς τρίτον κ.ο.κ.
Η γονική παροχή μπορεί να γίνει προς οποιοδήποτε παιδί, ανήλικο ή ενήλικο, αγόρι ή κορίτσι, έγγαμο ή άγαμο, γνήσιο ή υιοθετημένο, είτε αυτό έχει δική του περιουσία είτε όχι.
Με το άρθρο 23 παρ. 6 του Ν. 1828/1989 διευρύνθηκε η φορολογική απαλλαγή όταν με τη γονική παροχή αποκτάται πρώτη κατοικία. Ετσι, ορίστηκε ότι το ποσόν του μειωμένου φόρου που προκύπτει για τη γονική παροχή προσαυξάνεται κατά 40.000 δρχ. για τον δικαιούχο της παροχής και κατά 40.000 δρχ. για καθένα από τα προστατευόμενα μέλη του, δηλαδή σύζυγο, ανήλικα ή ενήλικα σπουδάζοντα παιδιά μέχρι ηλικίας 25 ετών.
Με τον παραπάνω νόμο δόθηκαν αρχικά μειώσεις φόρου για την απόκτηση πρώτης κατοικίας με γονική παροχή. Με τις διατάξεις του άρθρου 13 του Ν. 1882/1990 τα ποσά των μειώσεων του φόρου αντικαταστάθηκαν με ποσά που εκπίπτουν από την αξία της γονικής παροχής. Ετσι, ορίστηκε ότι η μεταβίβαση με γονική παροχή οικίας ή διαμερίσματος ή οικοπέδου που μεταβιβάζονται ολόκληρα και κατά πλήρη κυριότητα, εφόσον συντρέχουν και οι προϋποθέσεις του άρθρου 17 του Ν. 1591/1986 περί απαλλαγής από τον φόρο της αιτία θανάτου κτήσης πρώτης κατοικίας, δεν υπόκειται σε φόρο γονικής παροχής για ποσόν 500.000 δραχμών για τον δικαιούχο της παροχής και για καθένα από τα λοιπά μέλη της οικογένειάς του. Τα αφορολόγητα ποσά που ισχύουν σήμερα για την απόκτηση πρώτης κατοικίας με γονική παροχή έχουν ορισθεί με το άρθρο 14 του Ν. 2579/1998 και ανέρχονται σε 1.995.000 δρχ. για τον δικαιούχο της παροχής και σε 1.380.000 δρχ. για καθένα από τα λοιπά μέλη της οικογένειάς του. Ειδικά αν ο δικαιούχος της γονικής παροχής παρουσιάζει αναπηρία πάνω από 67%, η απαλλαγή ανέρχεται στο μισό της φορολογητέας αξίας του ακινήτου χωρίς να μπορεί να υπερβεί τα 19.550.000 δρχ.
Η Διοίκηση με την 1080792/1428/0013/ΠΟΛ. 1162/10.7.1989 διαταγή του υπουργείου Οικονομικών δέχθηκε ότι η αυξημένη απαλλαγή από τον φόρο για την απόκτηση πρώτης κατοικίας με γονική παροχή χορηγείται αν συντρέχουν οι εξής προϋποθέσεις:
* Μεταβιβάζεται με γονική παροχή ολόκληρη οικία ή διαμέρισμα ή ολόκληρο οικόπεδο κατά πλήρη κυριότητα και όχι κατά ποσοστό εξ αδιαιρέτου ή κατά ψιλή κυριότητα μόνο ή μόνο κατ’ επικαρπίαν. Αν δύο γονείς, συγκύριοι εξ αδιαιρέτου ενός διαμερίσματος ή μιας κατοικίας ή ενός οικοπέδου, το μεταβιβάσουν με το ίδιο συμβολαιογραφικό έγγραφο στο παιδί τους με γονική παροχή ως πρώτη κατοικία, το παιδί δεν πρέπει να τύχει προσαυξημένης απαλλαγής από τον φόρο, γιατί στην περίπτωση αυτή έχουμε δύο μεταβιβαστικές πράξεις. Ωστόσο η Διοίκηση δέχθηκε ότι για λόγους κοινωνικής δικαιοσύνης λογίζεται πως και στην περίπτωση αυτή συντρέχουν οι νόμιμες προϋποθέσεις για την προσαυξημένη απαλλαγή λόγω πρώτης κατοικίας. Η προσαυξημένη μείωση του φόρου όμως θα γίνει αναλογικά από τον φόρο κάθε δωρεάς διότι η μείωση του φόρου αναφέρεται στη μεταβίβαση ολόκληρου του ακινήτου και μία μόνο φορά χορηγείται.
* Αν με το ίδιο συμβόλαιο δίδονται ως γονική παροχή πρώτης κατοικίας περισσότερα από ένα διαμερίσματα ή κατοικίες ή οικόπεδα που καθένα από αυτά μπορεί να καλύψει τις στεγαστικές ανάγκες του δικαιούχου, αυτός θα τύχει της προσαυξημένης απαλλαγής του φόρου γιατί δεν έχει στην κυριότητά του ακίνητο που να καλύπτει τις στεγαστικές του ανάγκες, ενώ τα περισσότερα του ενός ακίνητα τα αποκτά ταυτόχρονα με την ίδια μεταβιβαστική πράξη.
* Ο δικαιούχος της γονικής παροχής πρώτης κατοικίας ή τα μέλη της οικογένειάς του δεν έχουν πριν από τη γονική παροχή απαλλαγεί από τον φόρο μεταβίβασης για απόκτηση πρώτης κατοικίας, έστω και αν το ακίνητο για το οποίο δόθηκε φορολογική απαλλαγή δεν βρίσκεται πλέον στην κυριότητά τους.
* Η οικία ή το διαμέρισμα ή το οικόπεδο για το οποίο αναγνωρίζεται απαλλαγή πρέπει να μείνει στην κυριότητα του δικαιούχου για μία τουλάχιστον πενταετία από την απόκτησή του. Αν το ακίνητο, η οικία ή το διαμέρισμα ή το οικόπεδο μεταβιβασθεί σε τρίτον προτού περάσουν πέντε χρόνια από την απόκτησή του, ο δωρεοδόχος έχει υποχρέωση πριν από τη μεταβίβαση να υποβάλει στον προϊστάμενο της αρμόδιας ΔΟΥ δήλωση και να καταβάλει εφάπαξ ολόκληρο το ποσόν του φόρου γονικής παροχής που αναλογεί στην αξία του ακινήτου κατά τον χρόνο μεταβίβασής του στον τρίτο.
* Πριν από την πάροδο πενταετίας από την κτήση του ακινήτου με γονική παροχή απαγορεύεται να καταρτισθεί συμβολαιογραφικό έγγραφο που να μεταβιβάζει την κυριότητα ή να δημιουργεί εμπράγματα δικαιώματα, πλην υποθήκης, στην οικία, στο διαμέρισμα ή στο οικόπεδο, αν στο συντασσόμενο συμβόλαιο δεν προσαρτηθεί από τον συμβολαιογράφο βεβαίωση του προϊσταμένου της αρμόδιας ΔΟΥ από την οποία να προκύπτει ότι υποβλήθηκε φορολογική δήλωση και καταβλήθηκε ολόκληρο το ποσόν του φόρου που αναλογεί στη γονική παροχή του ακινήτου, όχι όμως ως πρώτης κατοικίας.
Δεν ανακύπτει φορολογική υποχρέωση μόνο σε περίπτωση που πριν από την πάροδο της πενταετίας λάβει χώρα σύμβαση ανταλλαγής, εφόσον τα ανταλλασσόμενα ακίνητα είναι από εκείνα για τα οποία ο νόμος παρέχει απαλλαγή, προέρχονται από τον ίδιο δικαιοπάροχο και οι δικαιούχοι κύριοι αυτών είναι αδέλφια που έχουν ήδη τύχει απαλλαγής από τον φόρο γονικής παροχής.
* Αν παρασχέθηκε απαλλαγή γονικής παροχής χωρίς να υπάρχουν οι νόμιμες προϋποθέσεις, εις βάρος του δικαιούχου της γονικής παροχής επιβάλλεται εκτός από τον φόρο που αναλογεί στην αξία του ακινήτου, χωρίς αυτό να θεωρείται πρώτη κατοικία, και πρόσθετος φόρος.
* Ο δικαιούχος της απαλλαγής ή τα μέλη της οικογένειάς του δεν έχουν στην κυριότητά τους οικία ή διαμέρισμα που να καλύπτει τις στεγαστικές τους ανάγκες, οι οποίες έχουν ορισθεί σε 35 τ.μ. για ένα άτομο, 70 τ.μ. για δύο άτομα, με προσαύξηση 15 τ.μ. για κάθε προστατευόμενο μέλος.
Ευνοϊκή μεταχείριση
Ο προσδιορισμός της ευνοϊκής φορολογικής μεταχείρισης της γονικής παροχής γίνεται με το δεύτερο άρθρο του Ν. 1329/1983. Σύμφωνα με τη διάταξη της παρ. 1 του άρθρου αυτού, «Περιουσιακές παροχές των γονέων προς τα τέκνα τους, που γίνονται σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 1509 ΑΚ, όπως αυτό θεσπίστηκε με τον παραπάνω νόμο, υπόκεινται σε μισό του φόρου δωρεών ως το ποσόν των 5.000.000 δραχμών». Στο ποσόν αυτό υπολογίζονται και τυχόν προηγούμενες παροχές των γονέων προς τα τέκνα τους, σύμφωνα με το παραπάνω άρθρο του ΑΚ. Για τη φορολογία αυτή κατά τα λοιπά εφαρμόζονται οι σχετικές διατάξεις περί δωρεών του ΝΔ 118/1973 περί κώδικος φορολογίας κληρονομιών, δωρεών, προικών και κερδών εκ λαχείων, όπως κάθε φορά ισχύουν.
Το παραπάνω ποσόν των 5.000.000 δρχ., το οποίο αρχικά ορίστηκε να φορολογείται με το μισό του φόρου δωρεών, αναπροσαρμόστηκε σταδιακά. Με τον Ν. 1828/1989 έγινε 8.000.000, με τον Ν. 2065/1992 έγινε 12.000.000, με τον Ν. 2362/1995 έγινε 20.000.000, ενώ σήμερα με βάση τη διάταξη του άρθρου 14 του Ν. 2579/1998 έχει ορισθεί σε 23.000.000 δρχ.
Το ποσόν της γονικής παροχής το οποίο φορολογείται με το μισό του φόρου δωρεών υπολογιζόταν ως τις 29.7.1992 αθροιστικά και για τους δύο γονείς, με συνυπολογισμό και των προηγούμενων παροχών των γονέων προς τα παιδιά τους.
Με τη διάταξη της παρ. 3 άρθρου 29 Ν. 2065/1992 ορίστηκε ότι το ποσόν της γονικής παροχής το οποίο φορολογείται με το μισό του φόρου δωρεών λαμβάνεται αυτοτελώς για κάθε γονέα. Με την ίδια διάταξη ορίστηκε ότι, αν ο ένας από τους γονείς έχει αποβιώσει, ο άλλος γονέας έχει αυξημένο ποσόν γονικής παροχής, το οποίο υπολογίζεται με το μισό του φόρου δωρεών. Το ποσόν αυτό είχε ορισθεί σε 18.000.000 δρχ. Σήμερα με βάση τη διάταξη του άρθρου 14 Ν. 2579/1998 έχει ορισθεί σε 34.500.000 δρχ.
Ειδικές περιπτώσεις
Με την εγκύκλιο 1080792/1428/0013/ΠΟΛ. 1162/1989 του υπουργείου Οικονομικών, η Διοίκηση έχει δώσει λύσεις σε ειδικές περιπτώσεις απαλλαγών. Ετσι, έχει δεχθεί ότι:
* Αν με το ίδιο συμβόλαιο γίνεται γονική παροχή ενός διαμερίσματος και άλλων περιουσιακών στοιχείων που δεν είναι από εκείνα τα οποία μπορούν να καλύψουν τις στεγαστικές ανάγκες, όπως αγροτεμάχια ή διάφορα κινητά κτλ., και η αξία του διαμερίσματος είναι μικρότερη από εκείνη που αντιστοιχεί στο αφορολόγητο όριο, δεν θα εκπέσει ολόκληρο το ποσόν του αφορολόγητου ορίου, αλλά τόσο όσο αντιστοιχεί στην αξία του διαμερίσματος.
* Αν μεταβιβάζονται με γονική παροχή ποσοστά οικοπέδου, με βάση πράξη σύστασης οριζόντιας ιδιοκτησίας κατά τις διατάξεις του Ν. 3741/1929, για την απόκτηση πρώτης κατοικίας, θα χορηγηθεί απαλλαγή από τον φόρο διότι τα ποσοστά που μεταβιβάζονται έχουν οιονεί αυτοτέλεια, με την έννοια ότι αντιστοιχούν σε συγκεκριμένη οριζόντια ιδιοκτησία, παρά το γεγονός ότι αυτή δεν έχει ανεγερθεί.
* Οταν ο δικαιούχος της γονικής παροχής είναι συγκύριος με τον πατέρα του ή τη μητέρα του σε ένα διαμέρισμα ή σε μια οικία ή σε ένα οικόπεδο και του μεταβιβασθεί με γονική παροχή το υπόλοιπο ποσοστό, δεν θα τύχει της προσαυξημένης απαλλαγής λόγω πρώτης κατοικίας γιατί του μεταβιβάζονται ποσοστά και όχι ολόκληρο το ακίνητο, όπως ο νόμος απαιτεί, και ακόμη διότι ενδέχεται το ποσοστό που έχει στην κυριότητά του να καλύπτει τις στεγαστικές του ανάγκες.
* Σε περίπτωση διαχωρισμού της επικαρπίας από την κυριότητα, φορολογείται αμέσως η επικαρπία και αναβάλλεται η φορολόγηση της ψιλής κυριότητας στον χρόνο που θα συνενωθεί σε αυτήν η επικαρπία, εκτός αν συντρέχει περίπτωση άμεσης φορολόγησης της ψιλής κυριότητας.
Οι περιπτώσεις της άμεσης φορολόγησης της ψιλής κυριότητας αναφέρονται στην παρ. 5 του άρθρου 16 ΝΔ 118/1973.
Συνεπώς, κατά τη συνένωση καθ’ οιονδήποτε τρόπο της επικαρπίας στην κυριότητα και με την προϋπόθεση ότι η ψιλή κυριότητα δεν φορολογήθηκε αυτοτελώς κατά την απόκτησή της, ο δικαιούχος της παροχής θα τύχει της προσαυξημένης απαλλαγής από τον φόρο λόγω πρώτης κατοικίας, εφόσον και η αρχική μεταβιβαστική της ψιλής κυριότητας πράξη έγινε αιτία γονικής παροχής. Δηλαδή, αν η ψιλή κυριότητα μεταβιβάστηκε με γονική παροχή και μετατέθηκε ο χρόνος φορολογίας της κατά τη συνένωση της επικαρπίας σε αυτήν, θα χορηγηθεί προσαυξημένη απαλλαγή για την απόκτηση πρώτης κατοικίας εφόσον υπάρχουν οι προϋποθέσεις που ορίζει ο νόμος.
Στην περίπτωση αυτή, το αίτημα για την απαλλαγή θα πρέπει να περιληφθεί στην εμπρόθεσμη, κατά τη συνένωση, δήλωση που θα υποβάλει ο ψιλός και ήδη κύριος του ακινήτου. Αν όμως η αρχική μεταβιβαστική πράξη της ψιλής κυριότητας είναι δωρεά, δεν θα εφαρμοσθούν οι διατάξεις για προσαυξημένη απαλλαγή για πρώτη κατοικία λόγω γονικής παροχής.
* Η προσαυξημένη απαλλαγή για πρώτη κατοικία με γονική παροχή δεν χορηγείται όταν η μεταβίβαση του ακινήτου, οικίας, διαμερίσματος ή οικοπέδου γίνεται σε ανήλικα παιδιά ή σπουδάζοντα μέχρι ηλικίας 25 ετών, δεδομένου ότι αυτά αποτελούν προστατευόμενα μέλη της ίδιας οικογένειας και οι στεγαστικές ανάγκες τους καλύπτονται από αυτήν. Τα ανήλικα ή σπουδάζοντα μέχρι ηλικίας 25 ετών παιδιά θα ληφθούν όμως υπόψη για προσαύξηση της απαλλαγής του δικαιούχου πατέρα ή μητέρας τους, που βρίσκεται σε χηρεία ή είναι διαζευγμένος/η και έχει την επιμέλειά τους.
