14 Ιανουαρίου, καλή Πρωτοχρονιά

Ποιος μας λέει ότι σήμερα είναι 14 Ιανουαρίου και όχι Πρωτοχρονιά, όπως στη Ρωσία; Μα, το γρηγοριανό ημερολόγιο, μια σχετικά σύγχρονη επινόηση, την οποία η Ελλάδα υιοθέτησε μόλις το 1923, τελευταία από όλα τα κράτη της Ευρώπης. Αλλά το γεγονός ότι το ημερολόγιο του Πάπα έχει επικρατήσει στο μεγαλύτερο μέρος του δυτικού κόσμου δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να αλλάξει στο μέλλον, δημιουργώντας ίσως μια νέα γεωπολιτική πραγματικότητα.

Οταν η Αγγλία πέρασε στο γρηγοριανό ημερολόγιο το 1752, περίπου 170 χρόνια μετά τη θέσπισή του από τον Πάπα Γρηγόριο ΙΓ’, ο Βενιαμίν Φραγκλίνος έγραψε: «Είναι ευχάριστο για έναν ηλικιωμένο άνδρα να μπορεί να πέσει στο κρεβάτι στις 2 Σεπτεμβρίου και να μη χρειαστεί να σηκωθεί ως τις 14 Σεπτεμβρίου». Πράγματι, σχεδόν δύο εβδομάδες εξαφανίστηκαν κατά τη μετάβαση από το ιουλιανό ημερολόγιο, το οποίο είχε αφήσει τη χώρα 11 ημέρες πίσω από το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης.

Τέτοια ημερολογιακά ακροβατικά δεν είναι ασυνήθιστα. Το έτος 46 π.Χ., έναν χρόνο προτού θέσει σε εφαρμογή ο Ιούλιος Καίσαρας το ομώνυμο σύστημά του, κράτησε 445 ημέρες, και αργότερα έγινε γνωστό ως το «τελευταίο έτος της σύγχυσης».

Με άλλα λόγια, τα συστήματα που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος για να καταγράφει, να οργανώνει και να χειρίζεται τον χρόνο είναι συχνά αυθαίρετα, άνισα και προκαλούν αναστάτωση, ειδικά όταν έχουν σχεδιαστεί ανεπαρκώς ή επιβάλλονται σε μια απρόθυμη κοινωνία.

Η ιστορία της ημερολογιακής μεταρρύθμισης έχει διαμορφωθεί από τον εγωισμό αυτοκρατόρων, τις διαμάχες μεταξύ των εκκλησιών, τις γνώσεις των αστρονόμων και των μαθηματικών και τις αμετάβλητες γεωπολιτικές πραγματικότητες.

Προσπάθειες για βελτίωση έχουν προκαλέσει πολιτική αναταραχή και χάος στο εμπόριο και φαινομενικά ορθολογικές αλλαγές έχουν επανειλημμένα αποτύχει να ριζώσουν.

Σήμερα, καθώς μπαίνουμε στο έτος 432 υπό το γρηγοριανό ημερολόγιο, οι συνήγοροι της μεταρρύθμισης υποστηρίζουν ότι ιδιαιτερότητες και ανακρίβειες του ημερολογίου συνεχίζουν να προκαλούν εκτεταμένες ζημιές κάθε χρόνο. Λένε ότι το σημερινό σύστημα υπάγει άσκοπα τις επιχειρήσεις σε οικονομικές επιπλοκές και συγχύσεις.

Στα χρόνια όπου τα Χριστούγεννα και η Πρωτοχρονιά πέφτουν σε μια εργάσιμη μέρα, για παράδειγμα, η οικονομική παραγωγικότητα ουσιαστικά παραλύει επί σχεδόν δύο εβδομάδες. Και μια βρετανική μελέτη διαπίστωσε ότι η μετακίνηση λίγων εθνικών εορτών το Σαββατοκύριακο θα ενίσχυε το ακαθάριστο εθνικό προϊόν του Ηνωμένου Βασιλείου κατά περίπου 1%.

Το γρηγοριανό ημερολόγιο, το οποίο εισήχθη από τον Πάπα Γρηγόριο ΙΓ’ το 1582, ήταν μια προσπάθεια να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα του ιουλιανού ημερολογίου, που είχε εισαχθεί από τον Ιούλιο Καίσαρα για να καταργήσει τη χρήση του σεληνιακού έτους και να εξαλείψει ένα κενό τριών μηνών που άνοιγε ανάμεσα στις αστρονομικές ισημερίες. Στη συνέχεια εξαπλώθηκε σε όλη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (και πέρα από αυτήν, με τον χριστιανισμό) και επηρέασε τον σχεδιασμό των ημερολογίων αλλού.

Το ημερολόγιο του Πάπα αντικατοπτρίζει πολύ καλύτερα από τα άλλα την ακριβή διάρκεια ενός αστρονομικού έτους (περίπου 365,24 ημέρες ) –πέφτει έξω κατά μόλις 26 δευτερόλεπτα ετησίως, και κατά μία πλήρη ημέρα κάθε 3.323 χρόνια.

Το πιο σημαντικό με το σύστημα του Πάπα δεν ήταν οι αλλαγές του, αλλά ο ρόλος του στην έναρξη της παγκοσμιοποιημένης εποχής. Επί αιώνες πριν από αυτό χώρες σε όλο τον κόσμο είχαν χρησιμοποιήσει μια σειρά από ασύνδετα και ασυντόνιστα ημερολόγια, καθένα από τα οποία είχε υιοθετηθεί για τοπικούς σκοπούς και βασιζόταν κυρίως σε τοπικούς γεωγραφικούς παράγοντες.

Το ημερολόγιο των Μάγιας δεν ευθυγραμμιζόταν με τα αιγυπτιακά, ελληνικά, κινεζικά και ιουλιανά ημερολόγια.

Εκτός από την εκτεταμένη επιρροή του Πάπα, η υιοθέτηση του γρηγοριανού συστήματος διευκολύνθηκε από την εμφάνιση ενός παγκοσμιοποιημένου συστήματος που χαρακτηρίστηκε από την εξερεύνηση και την ανάπτυξη των εμπορικών δικτύων και των διασυνδέσεων σε μεγάλες αποστάσεις. Ηταν ουσιαστικά η επιβολή ενός πραγματικά παγκόσμιου συστήματος και η αναγνώριση μιας νέας γεωπολιτικής πραγματικότητας.

Αν και καθολικά κράτη όπως η Ισπανία και η Πορτογαλία ενέκριναν γρήγορα το νέο σύστημα, πολλά προτεσταντικά κράτη και χώρες της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας είδαν το γρηγοριανό ημερολόγιο ως μια προσπάθεια ένταξής τους στη σφαίρα επιρροής της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία εξακολουθεί να χρησιμοποιεί το ιουλιανό ημερολόγιο ως σήμερα.

Δημοσιεύτηκε στο HeliosPlus στις 14 Ιανουαρίου 2014