Μεγάλα οράματα made in Russia

Πριν από έναν μήνα η αμερικανική κυριαρχία στην κούρσα της διαστημικής εξερεύνησης δέχθηκε μια απρόσμενη απειλή από έναν ιδιώτη, και μάλιστα ρωσικής καταγωγής. Ο Γιούρι Μίλνερ, δισεκατομμυριούχος του Internet με υψηλά οράματα, ανακοίνωσε την πρόθεσή του να οργανώσει μια αποστολή που θα φθάσει πριν από τη NASA στον Εγκέλαδο, τον δορυφόρο του Κρόνου στον οποίο υπάρχουν ενδείξεις ότι μπορεί να φιλοξενείται κάποια μορφή ζωής. Αν το εγχείρημά του ευοδωθεί, δεν θα αποτελέσει μόνο την πρώτη ιδιωτική διαπλανητική αποστολή στην Ιστορία, αλλά θα καταφέρει και ένα πλήγμα στο γόητρο της αμερικανικής διαστημικής υπηρεσίας, η οποία, ακόμη και αν λάβει τη σχετική έγκριση, δεν προλαβαίνει να στείλει τη δική της αποστολή μέσα στα επόμενα δέκα χρόνια. Ο Μίλνερ δεν είναι ωστόσο ο μόνος εκ Ρωσίας ορμώμενος φιλόδοξος οραματιστής. Αν και δεν είναι τόσο γνωστοί στο ευρύ κοινό, και άλλοι συμπατριώτες του έχουν μεγάλα όνειρα και την οικονομική επιφάνεια για να τα κυνηγήσουν. Στη συγκεκριμένη περίπτωση άλλωστε… the sky is not the limit.

Είναι ο σημαντικότερος επιχειρηματίας της Ρωσίας στον τομέα των νέων τεχνολογιών. Την τελευταία πενταετία το όνομά του εμφανίζεται ανελλιπώς στις λίστες των ισχυρών του πλανήτη, με αποκορύφωμα το 2017: τον Απρίλιο το περιοδικό «Fortune» τον συμπεριέλαβε στους κορυφαίους «leaders» διεθνώς, ενώ τον Σεπτέμβριο το «Forbes» τον ανακήρυξε ένα από τα μεγαλύτερα εν ζωή επιχειρηματικά πνεύματα. Η περιουσία του αποτιμάται στα 4,12 δισ. δολάρια και οι εταιρείες του έχουν εξαπλωθεί στον κυβερνοχώρο: η Mail.ru κυριαρχεί στο ρωσόφωνο Διαδίκτυο, ενώ η DST Global έχει σημαντικές επενδύσεις στο Facebook, στο Twitter, στο WhatsApp, στην Airbnb και πολλά ακόμη επιτυχημένα brands του Internet. Τον περασμένο Νοέμβριο, επικαλούμενοι στοιχεία που διέρρευσαν με τα Paradise Papers, οι «New York Times» αποκάλυψαν ότι μέρος των χρημάτων για αυτές τις επενδύσεις προήλθε από το Κρεμλίνο, κάτι το οποίο ο ίδιος αρνήθηκε κατηγορηματικά με ανοιχτή διαδικτυακή επιστολή.

Προτού μπει στον κόσμο των επιχειρήσεων ο Γιούρι Μπορίσοβιτς Μίλνερ, γεννημένος το 1961 από γονείς εβραϊκής καταγωγής που ανήκαν στη σοβιετική ιντελιγκέντσια, είχε ακολουθήσει αρχικά τον δρόμο της θεωρητικής Φυσικής. Πήρε το πτυχίο του από το Πανεπιστήμιο της Μόσχας και αμέσως μετά έπιασε δουλειά στη Ρωσική Ακαδημία Επιστημών, στο ίδιο τμήμα με τον νομπελίστα Βιτάλι Γκίνζμπουργκ. Εκπονώντας το διδακτορικό του στη Φυσική σωματιδίων ήρθε πολύ κοντά με τον Αντρέι Ζαχάροφ, τον διάσημο αντιφρονούντα πυρηνικό φυσικό. Οπως λέει, μάλιστα, η προοδευτική σκέψη του Ζαχάροφ τον έχει επηρεάσει πολύ στην επιχειρηματική στρατηγική του. Το 1990, με την έναρξη των γεγονότων που οδήγησαν στη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης, δηλώνοντας «απογοητευμένος από τον εαυτό του ως φυσικό», ο Μίλνερ πέρασε στην Ιστορία ως ο πρώτος υπήκοος της ΕΣΣΔ που έγινε δεκτός για μεταπτυχιακές σπουδές στη διοίκηση επιχειρήσεων στην περίφημη Σχολή Γουόρτον του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια στις ΗΠΑ. Αφού πέρασε από την Παγκόσμια Τράπεζα και τον όμιλο Menatep του τότε κραταιού ολιγάρχη Μιχαήλ Χοντορκόφσκι, με την έλευση της νέας χιλιετίας αποφάσισε να στραφεί στο ανερχόμενο Internet. Ξεκίνησε να χτίζει την online αυτοκρατορία του αρχικά εντός των ρωσικών συνόρων και στη συνέχεια σε πλανητικό επίπεδο.

Παρά την αλλαγή πλεύσης, ο ρώσος επιχειρηματίας δεν ξέχασε ποτέ το παρελθόν του στις θετικές επιστήμες. Κάθε άλλο. Στις αρχές της δεκαετίας μάλιστα παρατήρησε μια μεγάλη αδικία απέναντι στους πρώην συναδέλφους του. «Αν κοιτάξει κάποιος τη λίστα με τους 100 διασημότερους ανθρώπους στον πλανήτη», είχε πει, «δεν θα δει ανάμεσά τους κανέναν επιστήμονα, και αυτό είναι άδικο αφού ο περισσότερος πλούτος τον προηγούμενο αιώνα δημιουργήθηκε από την πρόοδο που σημειώθηκε στην επιστήμη και στην τεχνολογία». Για να διορθώσει τα πράγματα θεσμοθέτησε μαζί με τη σύζυγό του Τζούλια το Breakthrough Prize, την «ακριβότερη» διοργάνωση επιστημονικών βραβείων στον κόσμο. Τα «Οσκαρ της επιστήμης», όπως τα αποκαλεί ο ελληνοαμερικανός «γκουρού» Πίτερ Διαμαντής στο μπλογκ του στον ιστότοπο της NASA, προσφέρουν 30 και πλέον εκατομμύρια δολάρια σε ερευνητές από όλον τον κόσμο με στόχο να κάνουν τους ίδιους και τα έργα τους γνωστά στο ευρύ κοινό. Εκτός από το ζεύγος Μίλνερ, μεταξύ των δωρητών περιλαμβάνονται ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ του Facebook με τη σύζυγό του Πρισίλα Τσαν και ο Σεργκέι Μπριν της Google.

Τα οράματα του Γιούρι Μίλνερ δεν περιορίζονται ωστόσο στα επίγεια εγχειρήματα. Αντιθέτως το βλέμμα του είναι στραμμένο στα άστρα –θα μπορούσε να πει κάποιος σε καθημερινή βάση, αν πιστέψουμε τα όσα έχει αποκαλύψει ο ίδιος για το Palo Alto Loire Château που αγόρασε το 2011 στη Σίλικον Βάλεϊ αντί του αστρονομικού ποσού των 100 εκατομμυρίων δολαρίων (τιμή διπλάσια της εμπορικής αξίας του και η υψηλότερη που έχει καταβληθεί ποτέ για αγορά κατοικίας στις ΗΠΑ). Οπως έχει δηλώσει, έχει τοποθετήσει στη θέση των έργων τέχνης που πήρε μαζί του ο προηγούμενος ιδιοκτήτης επίπεδες οθόνες για να βλέπει παντού γύρω του σε streaming δεδομένα από το διαστημικό τηλεσκόπιο Kepler. Το Kepler είναι ο «κυνηγός εξωπλανητών» της NASA: αποστολή του είναι η εξερεύνηση πλανητών σε άλλα αστρικά συστήματα, με κύριο στόχο τον εντοπισμό εκείνων που είναι κατάλληλοι να υποστηρίξουν τη ζωή.

Η αναζήτηση ζωής έξω από τη Γη φαίνεται να αποτελεί το πιο ακριβό –μεταφορικά και κυριολεκτικά –όνειρο του ρώσου δισεκατομμυριούχου. Πριν από δύο χρόνια, με την υποστήριξη του διάσημου αστροφυσικού Στίβεν Χόκινγκ και άλλων επιστημόνων, εξήγγειλε στη Βασιλική Εταιρεία στο Λονδίνο την Πρωτοβουλία Breakthrough, ένα επιστημονικό πρόγραμμα για την αναζήτηση άλλων πολιτισμών στο Σύμπαν. Το πρώτο σκέλος του, το κόστους 100 εκατομμυρίων δολαρίων Breakthrough Listen, αναζητεί με τη βοήθεια μεγάλων αστεροσκοπείων σήματα ζωής στους 100 κοντινότερους γαλαξίες αλλά και στον δικό μας. Το Breakthrough Message βραβεύει με 1 εκατομμύριο δολάρια τα καλύτερα ψηφιακά μηνύματα που θα μπορούσαν να σταλούν από τους γήινους στο Διάστημα, ενώ το Breakthrough Starshot, το οποίο ανακοινώθηκε το 2016, θα χρηματοδοτήσει με 100 εκατομμύρια δολάρια την έρευνα για την ανάπτυξη ενός διαστημοπλοίου που θα μπορεί να ταξιδέψει με 215 εκατομμύρια χιλιόμετρα την ώρα (20% της ταχύτητας του φωτός) έως το Αλφα του Κενταύρου, το κοντινότερό μας αστρικό σύστημα. Η πρόσφατη ιδέα για το ταξίδι στον Εγκέλαδο έπεσε λοιπόν σαν μία ακόμη «βόμβα» του κ. Μίλνερ. Το επόμενο διάστημα θα δούμε αν θα περάσει στην πράξη.

Εδώ και κάτι περισσότερο από έναν χρόνο ο Ιγκόρ Ασουρμπεϊλί είναι ο αρχηγός του πρώτου –στα χαρτιά –διαστημικού κράτους, του Διαστημικού Βασιλείου της Ασγκάρντια. Και μη βιαστείτε να θεωρήσετε τον ρωσοαζέρο δισεκατομμυριούχο γραφικό. Παρά το μυθικό όνομά της (εμπνευσμένο από το Ασγκαρντ ή Ασγάρδη, την κατοικία των θεών της σκανδιναβικής μυθολογίας), η πρωτοβουλία του έχει απολύτως ρεαλιστικές βλέψεις: να παρακάμψει τη διεθνή Συνθήκη του Εξωατμοσφαιρικού Διαστήματος ώστε, χωρίς τον έλεγχο των γήινων κρατών, να προσφέρει άμεση πρόσβαση στις διαστημικές δραστηριότητες για τις οποίες έως και η Goldman Sachs απεφάνθη πρόσφατα ότι αποτελούν το μέλλον των επενδύσεων. Αμεσος στόχος της Ασγκάρντια είναι η εκτόξευση μιας σειράς δορυφόρων, με απώτερο σκοπό την ίδρυση μιας αποικίας σε τροχιά γύρω από τη Γη, καθώς και την ανάπτυξη μέσων προστασίας του πλανήτη από τους διερχόμενους αστεροειδείς και τις ηλιακές καταιγίδες.

Αν και σχετικά άγνωστος στη Δύση, ο Ασουρμπεϊλί έχει μακρά πορεία στον χώρο τόσο της βαριάς βιομηχανίας όσο και της «έξυπνης» τεχνολογίας που απαιτούν τα διαστημικά εγχειρήματα. Γεννημένος το 1963 στο Μπακού από οικογένεια αζέρων ευγενών, αποφοίτησε από την Κρατική Ακαδημία Πετρελαίου του Αζερμπαϊτζάν με διδακτορικό στη μηχανική και στην επιστήμη των υπολογιστών. Αφού ίδρυσε τη Socium Holding, μία από τις πρώτες εταιρείες λογισμικού στη Σοβιετική Ενωση, στη δεκαετία του 1990 εγκαταστάθηκε στη Μόσχα για να περάσει από υψηλές θέσεις στο επιστημονικό τμήμα της Almaz, της γνωστής κατασκευάστριας αντιαεροπορικών και πυραυλικών συστημάτων, στην οποία εργάστηκε επί εικοσαετία. Αποχωρώντας το 2011 επέστρεψε full time για λίγο στην πάντοτε ισχυρή Socium, αλλά δύο χρόνια μετά, το 2013, στράφηκε στην, όπως φαίνεται, μεγάλη του αγάπη. Ιδρυσε στη Βιέννη το Διεθνές Κέντρο Ερευνών Αεροδιαστημικής, στις δραστηριότητες του οποίου περιλαμβάνεται και η έκδοση του διαστημικού περιοδικού «Room» με τον ίδιο στη θέση του διευθυντή.

Η χρονιά του Ιγκόρ Ασουρμπεϊλί ήταν όμως το 2016. Αφού πήρε τον Φεβρουάριο από την UNESCO το Μετάλλιο συνεισφοράς στην ανάπτυξη των νανοεπιστημών και της νανοτεχνολογίας, τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς διοργάνωσε συνέντευξη Τύπου στο Παρίσι για να εξαγγείλει την ίδρυση του Διαστημικού Βασιλείου της Ασγκάρντια καλώντας οποιονδήποτε το επιθυμεί, ανεξαρτήτως εθνικότητας, θρησκείας, τόπου κατοικίας κ.λπ., να γίνει υπήκοός της. Το διαστημικό έθνος, όπως επίσης αυτοαποκαλείται, αριθμεί σήμερα περί τους 250.000 πολίτες. Πριν από ενάμιση μήνα έστειλε στο Διάστημα και τον πρώτο του «νανοδορυφόρο». Ο Asgardia-1 έχει μέγεθος περίπου όσο μια φραντζόλα ψωμί και έχει «φορτωθεί» με το Σύνταγμα και τα εθνικά σύμβολα της Ασγκάρντια καθώς και με 1.500.000 οικογενειακές φωτογραφίες των υπηκόων της. Παρά το γεγονός ότι ανήκει σε ένα ανύπαρκτο προς το παρόν κράτος, επειδή εκτοξεύθηκε από αμερικανικές εταιρείες και τέθηκε σε τροχιά από αποστολή της NASA, δεν υπάρχει κενό στο νομικό καθεστώς του: υπόκειται στη δικαιοδοσία των Ηνωμένων Πολιτειών και η διαχείριση των πληροφοριών του θα γίνεται μέσω ιδιωτικής εταιρείας.

Παράλληλα, εδώ και λίγο καιρό ο Ιγκόρ Ασουρμπεϊλί, ο οποίος εκτός από «αρχηγός κράτους» δηλώνει προς το παρόν και αποκλειστικός χρηματοδότης του, έχει βάλει μπρος τον εκδημοκρατισμό του βασιλείου, προετοιμάζοντας εκλογές: πας ενδιαφερόμενος μπορεί να θέσει υποψηφιότητα για βουλευτής στον ιστότοπο της Ασγκάρντια, αρκεί βεβαίως να εγγραφεί ως πολίτης της. Εντός του 2018 ο ρωσοαζέρος δισεκατομμυριούχος, ο οποίος υποστηρίζεται από αρκετούς επιστήμονες του Διαστήματος από όλον τον κόσμο, σκοπεύει να ζητήσει επίσημη αναγνώριση της Ασγκάρντια από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών. Ελάχιστοι θεωρούν ότι το αίτημά του θα έχει κάποια τύχη.

Το όνομα του Ντμίτρι Ιτσκόφ είναι οπωσδήποτε λιγότερο διάσημο από το πρόγραμμά του, την περίφημη –ή κατ’ άλλους διαβόητη –Πρωτοβουλία 2045. Εδώ και μερικά χρόνια ο ρώσος δισεκατομμυριούχος έχει βαλθεί να κάνει πράξη το πιο τρελό όνειρο των οπαδών του transhumanism (διανθρωπισμός ή ανθρωπισμός +), του φουτουριστικού κινήματος που προσβλέπει στη μετεξέλιξη και διαιώνιση ενός «βελτιωμένου» ανθρώπινου είδους με τη βοήθεια της τεχνολογίας. Στόχος του είναι να επιτύχει έως το 2045 μια μορφή «κυβερνοαθανασίας» μεταφέροντας τη συνείδηση και την προσωπικότητα ενός ανθρώπου σε μια έξυπνη μηχανή.

Γεννημένος το 1980 στο Μπριάνσκ της Ρωσίας, ο Ιτσκόφ είναι ο κατ’ εξοχήν μεγιστάνας του ρωσόφωνου ηλεκτρονικού Τύπου μέσω του Newmedia Stars, του διαδικτυακού ομίλου ΜΜΕ που έχει ιδρύσει με έδρα τη Μόσχα. Το κυνήγι της αθανασίας ξεκίνησε το 2011, με την επίσημη ίδρυση της Πρωτοβουλίας 2045 και την ανακοίνωση του φιλόδοξου σχεδίου της. Το πρόγραμμα της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης, η οποία στηρίζεται από ένα δίκτυο ερευνητών της τεχνητής νοημοσύνης και της ρομποτικής, έχει ένα σαφώς καθορισμένο χρονοδιάγραμμα και χωρίζεται σε τέσσερις φάσεις, ανεβάζοντας κάθε φορά τους στόχους.

Στην πρώτη φάση προβλέπεται ότι μέχρι το 2020 θα έχει δημιουργηθεί το άβαταρ Α, ένα τεχνητό ρομποτικό ανθρώπινο ομοίωμα το οποίο θα μπορεί να δέχεται εντολές με τη σκέψη επικοινωνώντας απευθείας με τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Το 2025 αναμένεται το εξελιγμένο άβαταρ Β: με τον θάνατο κάποιου, ο εγκέφαλός του θα μπορεί να μεταμοσχεύεται σε αυτό και να διατηρείται ζωντανός από ένα αυτόνομο σύστημα μηχανικής υποστήριξης το οποίο θα του επιτρέπει επίσης την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον. Ακολουθεί το επόμενης γενιάς άβαταρ C, το οποίο θα πρέπει να ολοκληρωθεί το 2035. Θα διαθέτει τεχνητό εγκέφαλο στον οποίο θα μπορεί κάποιος να μεταβιβάζει τον εγκέφαλο και την προσωπικότητά του με το τέλος της ζωής του. Το τελικό άβαταρ D φιλοδοξεί να κάνει πραγματικότητα τις πιο προχωρημένες ταινίες επιστημονικής φαντασίας, το 2045: μετά θάνατον ο εγκέφαλος θα φορτώνεται σε ένα άβαταρ-ολόγραμμα χωρίς υλική υπόσταση. Ακόμη και οι ίδιοι οι εμπνευστές του σχεδίου αναγνωρίζουν ότι αυτό είναι «προαιρετικό», καθώς ο στόχος της αποφυγής των βιολογικών ασθενειών θα έχει ήδη επιτευχθεί στην προηγούμενη φάση, ενώ –το πιο βασικό –ακόμη δεν κατέχουμε την τεχνολογία ή τις γνώσεις της Φυσικής για να επιτύχουμε κάτι τέτοιο.

Ο Ιτσκόφ πάντως παραμένει αισιόδοξος. «Μέσα στα επόμενα χρόνια θα εξασφαλίσω αιώνια ζωή για όλους» δήλωσε πέρυσι σε ένα ειδικά αφιερωμένο στον ίδιο και στην ιδέα του ντοκιμαντέρ του BBC με τίτλο «The Immortalist». «Είμαι 100% βέβαιος ότι αυτό θα συμβεί, αλλιώς δεν θα το είχα ξεκινήσει. Θέλω να είναι διαθέσιμο για όλους, εμού συμπεριλαμβανομένου. Σε έναν μικρότερο βαθμό, κίνητρό μου είναι ο φόβος του θανάτου και η επιθυμία να παρατείνω τη ζωή». Παρ’ όλα αυτά, δεν συμμερίζονται όλοι την αισιοδοξία του. Ειδικά οι επιστήμονες του χώρου εμφανίζονται διχασμένοι. Κάποιοι υπερθεματίζουν επικαλούμενοι τα άλματα που σημειώνονται στην τεχνητή νοημοσύνη και παραλληλίζουν τις αντιδράσεις στον «οδικό χάρτη» του 2045 με εκείνες που είχαν υποδεχθεί στη δεκαετία του 1960 τις πρώτες μεταμοσχεύσεις ήπατος και νεφρών. Αλλοι θεωρούν ότι το σχέδιο μπάζει νερά από πολλές πλευρές.

Αν και αναμένεται ότι θα είναι ένας από τους πρώτους τουρίστες του Διαστήματος, τα οράματα του Βασίλι Κλιούκιν είναι ως επί το πλείστον γήινα. Ο πολυεκατομμυριούχος επιχειρηματίας, τραπεζίτης, αρχιτέκτονας, γλύπτης και συγγραφέας, οργώνει τον πλανήτη πηγαίνοντας στα πιο απίθανα μέρη: βγάζει selfies με ελέφαντες, τρέχει στην έρημο της Νεβάδα, ανεβαίνει στο Εβερεστ ή πετάει εκεί με ελικόπτερο μαζί με τον Φιλίπ Κουστό και έχει εξασφαλίσει εισιτήριο για να ταξιδέψει στο Διάστημα παρέα με τον Λεονάρντο Ντι Κάπριο στην πρώτη τουριστική διαστημική πτήση της Virgin Galactic. Η αγορά του εν λόγω εισιτηρίου έναντι 1,5 εκατομμυρίων δολαρίων σε ένα φιλανθρωπικό γκαλά τράβηξε επάνω του τα φώτα της δημοσιότητας πριν από τρία χρόνια. Αν τελικά η πτήση επιτέλους πραγματοποιηθεί μέσα στους επόμενους μήνες, όπως ανακοίνωσε πρόσφατα ο πρόεδρος της εταιρείας Ρίτσαρντ Μπράνσον, τότε ο κ. Κλιούκιν, ο οποίος ζει στο Μονακό, θα είναι ο πρώτος κάτοικος του Πριγκιπάτου που θα βρεθεί σε τροχιά γύρω από τη Γη.

Η σχέση του Βασίλι Κλιούκιν με το Διάστημα εξαντλείται ωστόσο στον τουρισμό και στα βιβλία επιστημονικής φαντασίας. Τα σχέδια του πολυσχιδούς ρώσου επιχειρηματία, ο οποίος γεννήθηκε το 1976 στη Μόσχα από διανοούμενους γονείς και έχει σπουδάσει οικονομικά, πατάνε γερά σε αυτόν τον πλανήτη. Εδώ και μία δεκαετία το ενδιαφέρον του έχει στραφεί και στον κατασκευαστικό τομέα, όπου έχει παρουσιάσει καινοτόμες ιδέες, όπως αυτή των «μικρογραφείων», των χώρων εργασίας που δεν ξεπερνούν τα 20 τετραγωνικά. Τα σχέδιά του για τις μεγαλουπόλεις και τα οχήματα του μέλλοντος είναι εντυπωσιακά και κάποια από αυτά γνωρίζουν επιτυχία συγκεντρωμένα σε ένα βιβλίο με τον τίτλο «Design Legends». Ορισμένες κακές γλώσσες λένε ωστόσο ότι τα περισσότερα θα μείνουν μόνο στα χαρτιά, γιατί δεν είναι υλοποιήσιμα. Το μέλλον θα δείξει.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Σάββατο 30 Δεκεμβρίου 2017.