Στο θρανίο με τον Αλέν ντε Μποτόν

Τι μπορεί άραγε να μάθει κανείς στο «Σχολείο της ζωής» που να μην μπορεί να του μάθει η ίδια η ζωή; Αναρωτιόμουν αν τα μαθήματα ήταν ίσως μια προσπάθεια προσηλυτισμού των καθηγητών-συγγραφέων, προκειμένου ο κόσμος να ενστερνιστεί τις θεωρίες τους και να αγοράσει τα βιβλία τους. Από την άλλη, το να ανοίξεις ένα τόσο διαφορετικό σχολείο με μαθήματα όπως «Πώς να αντιμετωπίσετε τον θάνατο», «Πώς να κάνετε την αγάπη να κρατήσει», «Πώς να γίνετε καλύτερος φίλος», ταξιδιωτικά Σαββατοκύριακα («Φιλοσοφία με ποδήλατο», «Διακοπές στο αεροδρόμιο του Χίθροου», «Ενα ταξίδι στον ζωολογικό κήπο») ή συναντήσεις που συνδυάζουν τη γαστρονομία με τη συζήτηση («Κάρι με τον Γκάντι», «Δείπνο με τη Βιρτζίνια Γουλφ», «Τηγανιά με τον Κέρουακ») ακουγόταν σίγουρα ενδιαφέρον.

Ακόμη περισσότερο όταν ιδρυτής του εναλλακτικού αυτού σχολείου είναι ο Αλέν ντε Μποτόν, ο συγγραφέας ευπώλητων βιβλίων («Πώς ο Προυστ μπορεί να αλλάξει τη ζωή σου», «Η τέχνη του ταξιδιού», «Η αρχιτεκτονική της ευτυχίας» κ.ά.), που έχει κατά καιρούς διχάσει κοινό και κριτικούς, καθώς, αν και συνήθως του αναγνωρίζουν ότι κατάφερε να κάνει προσιτή τη φιλοσοφία στο ευρύ κοινό, ο τρόπος που χρησιμοποιεί είναι για κάποιους απλοϊκός. Αν και ο ίδιος δεν παραδίδει μαθήματα, άλλοι συγγραφείς, καλλιτέχνες ή ακαδημαϊκοί γίνονται «δάσκαλοι» σε μια «τάξη» που αποτελείται από το πολύ 25 «μαθητές», σε έναν ιδιαίτερα καλόγουστο χώρο στην περιοχή Μπλούμσμπερι του Λονδίνου. Οσο για το αντίτιμο για να γίνεις μαθητής στο «Σχολείο της ζωής», ένα δίωρο ή τρίωρο μάθημα κοστίζει περίπου 25-35 ευρώ, ενώ τα μονοήμερα ή διήμερα κοστίζουν από 150 ευρώ και άνω.

Τα περισσότερα μαθήματα που παρακολούθησα για τις ανάγκες του ρεπορτάζ ήταν αρκετά ενδιαφέροντα, όχι τόσο γιατί σου μάθαιναν κάτι που δεν είχες ήδη σκεφτεί, αλλά γιατί σε έβαζαν στη διαδικασία να σκεφτείς τους στόχους και τις επιθυμίες σου, καθώς και το αν οι πράξεις και οι επιλογές σου συμβαδίζουν με αυτά. Το κατά πόσον η επίδραση αυτή μπορεί είναι τόσο έντονη ώστε κάποιος να φτάσει να επαναπροσδιορίσει τη συμπεριφορά του ή να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο βλέπει τα πράγματα σίγουρα εξαρτάται όχι μόνο από την επιτυχία τού εκάστοτε μαθήματος, αλλά και από την προσωπικότητα του συμμετέχοντος.

Το ραντεβού με τον Αλέν ντε Μποτόν είχε κλειστεί αρκετούς μήνες πριν. Αν και ο καιρός ήταν πολύ καλός, ήρθε φορώντας ένα λεπτό μάλλινο πουλόβερ. Ευγενικός, αλλά ταυτόχρονα απόμακρος, αφιέρωσε αρκετό χρόνο στη συζήτησή μας, αλλά έδειχνε αγχωμένος και βιαστικός – αργότερα μου εξήγησε ότι την επόμενη ημέρα έφευγε για διακοπές με την οικογένειά του.

Καθήσαμε στον χώρο διδασκαλίας του σχολείου και συζητήσαμε για τα επίπονα, απ’ ό,τι μας είπε, μαθητικά του χρόνια, τα μελλοντικά του σχέδια και την άποψή του για το τι χρειάζεται κανείς προκειμένου να ζήσει μια ευτυχισμένη και ολοκληρωμένη ζωή.

Κάποια χρόνια ως μαθητής τα περάσατε σε οικοτροφεία, στην Οξφόρδη και στο Λονδίνο. Πώς ήταν εκείνη η περίοδος; «Δεν μου άρεσε καθόλου! Η οικογένεια πρέπει να σου μαθαίνει πράγματα που δεν μπορεί να σου διδάξει το σχολείο, όπως το να είσαι ευγενικός. Αλλά σε ένα οικοτροφείο, μακριά από τους γονείς και το σπίτι τους, τα παιδιά μπορούν να γίνουν επιθετικά και αγενή».

Οι γονείς σας με ποιον τρόπο συνέβαλαν στην εκπαίδευσή σας; «Δεν θα έλεγα πως τους απασχολούσε ιδιαίτερα το θέμα. Ηταν αρκετά συντηρητικοί και κάπως σνομπ, τους ένοιαζαν κυρίως οι τίτλοι και οι βαθμοί. Αλλά έτσι είχαν ανατραφεί να σκέφτονται…».

{{{ moto }}}

Αυτό ήταν κάτι που σας δημιουργούσε πίεση; Πώς ήσασταν ως μαθητής; «Πολύ καλός και υπεύθυνος, αλλά παράλληλα βαριόμουν αφόρητα. Ηθελα απλώς να ευχαριστήσω τους γονείς μου, χωρίς πραγματικά να μαθαίνω. Η μελέτη ήταν πάντα καθήκον, ποτέ απόλαυση. Εμαθα να δίνω στους καθηγητές αυτό που ήθελαν να ακούσουν, και έτσι περνούσα πολύ εύκολα τις εξετάσεις. Ξέρω πως ήταν ένα ανειλικρινές παιχνίδι από μέρους μου, αλλά “έπιανε” πάντα. Οταν αργότερα άρχισα να ενδιαφέρομαι για τις ανθρωπιστικές σπουδές, πίστευα ότι θα με βοηθούσε να σπουδάσω Ιστορία και Φιλοσοφία. Τελικά ανακάλυψα ότι με τον τρόπο διδασκαλίας που χρησιμοποιείται δεν μαθαίνεις επί της ουσίας τίποτε».

Αρα, ένα πολύ μεγάλο κομμάτι της εκπαίδευσής σας ήταν επίπονο. Πώς καταφέρατε να χειριστείτε αυτά τα αρνητικά συναισθήματα; «Οι άνθρωποι υποφέρουν σε πολλές περιόδους της ζωής τους. Γιατί να υποφέρουν και στο σχολείο; Ενα μεγάλο κομμάτι της εκπαίδευσης θα έπρεπε να είναι χαρά, παιχνίδι και ανάπτυξη της σκέψης, αλλά δυστυχώς είναι περισσότερο γραφειοκρατία και κούραση. Αν πρόκειται να υποφέρεις όμως για να μάθεις κάτι, τουλάχιστον ας είναι για έναν καλό λόγο (για παράδειγμα, διότι θα σε βοηθήσει να βρεις μια δουλειά ή να βγάλεις πολλά χρήματα). Είναι λοιπόν σημαντικό το επίπονο κομμάτι της μάθησης να το συνδέουμε με κάτι θετικό για εμάς. Ξέρω ότι ο τρόπος που έχω καταλήξει να γράφω τα βιβλία μου είναι αποτέλεσμα συσσωρευμένης εμπειρίας μάθησης. Επομένως, μπορεί πολλά από όσα έμαθα στο παρελθόν να μου φαίνονταν άχρηστα και βαρετά, αλλά με εξόπλισαν με κάποια εφόδια που τώρα χρησιμοποιώ».

Ποιο ήταν το σκεπτικό πίσω από τη δημιουργία του «Σχολείου της ζωής»; «Πρώτος μας στόχος ήταν να βοηθήσουμε τον κόσμο να καταλάβει πως υπάρχουν πράγματα που μπορείς να μάθεις, όχι για να εντυπωσιάσεις τους φίλους σου ή για να περάσεις κάποιο διαγώνισμα, αλλά γιατί μπορούν να σε βοηθήσουν στη ζωή και στην καθημερινότητά σου. Οπως μου είπατε πριν, στα μαθήματα που παρακολουθήσατε δεν μάθατε κάτι πραγματικά καινούργιο, κάτι που δεν θα μπορούσατε να είχατε μάθει σε μια βιβλιοθήκη. Αλλά ίσως δεν θα είχατε πάει στη βιβλιοθήκη ή αυτά που θα είχατε διαβάσει εκεί δεν θα είχαν την ίδια επίδραση, όπως αν σας τα είχε μεταδώσει κάποιος λεκτικά, χρησιμοποιώντας το σώμα του, τη φωνή του κτλ. Πολύ συχνά δεν χρειάζεται να ανακαλύψουμε καινούργια πράγματα για τη ζωή μας, αλλά απλώς να τα υπενθυμίσουμε στον εαυτό μας. Αυτό προσπαθούμε να κάνουμε και εμείς. Πολλά από όσα διδάσκονται εδώ είναι προφανή, αλλά τα έχουμε ξεχάσει».

Ο κόσμος πώς ανταποκρίνεται; Πώς βλέπετε το μέλλον του σχολείου; «Το σχολείο είναι πολύ επιτυχημένο σε επίπεδο συμμετοχής και θέλουμε να ανοίξουμε παραρτήματα και σε άλλες χώρες. Η βασική ιδέα είναι να δώσουμε χρήσιμες ιδέες στον κόσμο, και αυτό μπορεί να πάρει πολλές μορφές – θα μπορούσαμε να ξεκινήσουμε ένα πρακτορείο ταξιδίων, να ανοίξουμε ένα ξενοδοχείο… Επίσης ετοιμάζουμε μια σειρά βιβλίων που επιμελούμαι, όπου συγγραφείς θα γράψουν για διάφορα θέματα – το χρήμα, την εργασία, την οικογένεια κ.ά. Εγώ γράφω ένα βιβλίο για το σεξ. Εξετάζει τις χαρές του σεξ, αλλά και τα προβλήματα που μπορούν να προκύψουν από μια κακή σεξουαλική ζωή, την απώλεια επιθυμίας για τον άλλον, την ανικανότητα, τη μοιχεία…».

Κάτι που με παραξένεψε κάπως στα μαθήματα, ειδικά στο μάθημα «Πώς να βρείτε τη δουλειά που σας αρέσει», ήταν πως δεν υπήρχε καμία αναφορά στην παγκόσμια κρίση και στο πόσο δύσκολο είναι πλέον να βρεις οποιαδήποτε δουλειά, πόσω μάλλον κάποια που να σου αρέσει. Μπορεί τα πράγματα στην Αγγλία να μην είναι τόσο άσχημα όσο στην Ελλάδα, αλλά και εδώ το ποσοστό ανεργίας είναι μεγάλο… «Χωρίς αμφιβολία, οι άνθρωποι που έρχονται στο σχολείο δεν είναι οι πλέον ασθενείς οικονομικά, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι εξαιρετικά προνομιούχοι. Επίσης δεν είναι απελπιστικά δυστυχείς. Προκειμένου να πας σε μια τάξη και να επικοινωνήσεις με άλλους ανθρώπους, δεν γίνεται να είσαι στα πρόθυρα της κατάθλιψης. Πρόκειται για σχολείο, όχι για κλινική, ούτε κέντρο ευρέσεως εργασίας. Καταλαβαίνω τι εννοείτε. Είναι μια ενδιαφέρουσα άποψη, αλλά, όπως είπατε και εσείς η ίδια, ίσως η κατάσταση στην Ελλάδα να έχει επηρεάσει κάπως τον τρόπο με τον οποίο βλέπετε τα πράγματα».

Η πατρότητα και το γεγονός ότι βάζει τον γονέα στον ρόλο ενός πρώτου «δασκάλου», κατά μία έννοια, τι θα λέγατε ότι σας έμαθε; «Με έμαθε πολλά για το πώς είναι και πώς συμπεριφέρονται οι άνθρωποι. Οι ενήλικοι είναι πολύ καλοί στο να κρύβουν και να ελέγχουν πράγματα και συμπεριφορές. Τα παιδιά, αντιθέτως, είναι γλυκά, αλλά και “παλαβά” πλάσματα. “Παλαβά”, γιατί δεν μπορούν να ελέγξουν κάποιες αρνητικές πλευρές της προσωπικότητάς τους, και γλυκά, γιατί διατηρούν στοιχεία που εμείς έχουμε χάσει, όπως τον ενθουσιασμό ή την έλλειψη του αισθήματος της ντροπής. Μεγαλώνοντας αναπτύσσουμε έντονο αίσθημα ντροπής, που είναι απαραίτητο, αλλά παράλληλα θλιβερό. Είναι ωραίο πού και πού να μπορείς να προσποιείσαι ότι είσαι ένα κουνέλι».

Στο σχολείο έχετε και κάποια μαθήματα για την αγάπη. Πιστεύετε ότι μπορεί κανείς να μάθει πώς να συμπεριφέρεται σε μια σχέση, έτσι ώστε να είναι μια πιο υγιής και γεμάτη εμπειρία για αυτόν; «Ναι, σίγουρα υπάρχουν πράγματα που μπορείς να μάθεις. Ενα από τα πιο βασικά είναι το πώς να ερμηνεύεις αυτά που νιώθεις. Επίσης μπορούμε να μάθουμε ότι η αγάπη θέλει προσπάθεια. Χωρίς προσπάθεια, οι σχέσεις δεν μπορούν να επιβιώσουν».

Στο πωλητήριο του σχολείου υπάρχει μια ενδιαφέρουσα επιλογή βιβλίων, πολλά από τα οποία δεν είναι βιβλία αυτοβοήθειας, όπως θα περίμενε κανείς. «Ο περισσότερος κόσμος πιστεύει ότι ένα βιβλίο αυτοβοήθειας είναι γραμμένο από αμερικανό συγγραφέα, έχει ροζ εξώφυλλο και είναι κάπως χαζοχαρούμενο. Για μένα όμως κάθε βιβλίο που είναι καλό μπορεί να θεωρηθεί βιβλίο αυτοβοήθειας. Σημασία έχει ο τρόπος που διαβάζει κανείς. Για παράδειγμα, μπορείς να διαβάσεις ένα βιβλίο απλώς ως μυθιστόρημα, αλλά μπορείς να το διαβάσεις και ως εγχειρίδιο».

Αν θεωρήσουμε πως τα ταξίδια είναι ένα μεγάλο κομμάτι της παιδείας κάποιου, τι θα λέγατε πως σας έχει μάθει το να ταξιδεύετε; «Δυστυχώς είμαι πολύ κακός ταξιδιώτης. Νοσταλγώ πολύ γρήγορα το σπίτι μου, αισθάνομαι μοναξιά, εκνευρίζομαι εύκολα από μικροπράγματα… Οπως όλοι, έχω φυσικά στο μυαλό μου την ιδέα του τέλειου ταξιδιού, όπου θα ζήσω συγκλονιστικές εμπειρίες, σαν να ήμουν χαρακτήρας σε βιβλίο του Ερμαν Εσσε. Αλλά, φυσικά, σπάνια συμβαίνει κάτι τέτοιο. Η βασική απόλαυση που αποκομίζει κανείς από το να ταξιδεύει είναι η υπενθύμιση ότι ο κόσμος είναι πολύ πιο μυστηριώδης απ’ όσο νομίζουμε. Οταν είσαι σπίτι σου, όλα μοιάζουν οικεία και κατανοητά. Γι’ αυτό είναι πάντα αναζωογονητικό να ταξιδεύεις».

Στην ιστοσελίδα του «Σχολείου της ζωής» αναφέρετε πως ένας από τους στόχους σας είναι να βοηθήσετε τον κόσμο να ζήσει μια πιο ολοκληρωμένη ζωή. Εσείς τι χρειάζεστε για να συμβεί αυτό; «Νομίζω κάποια πράγματα που είναι βασικά για όλους. Χρειάζεται να έχεις καλές διαπροσωπικές σχέσεις, ώστε να μην αισθάνεσαι μόνος. Επίσης χρειάζεσαι μια δουλειά που να σου αρέσει και να σου δίνει status και χρήματα. Η αγάπη και η εργασία είναι τα δύο πιο σημαντικά συστατικά ενός ευτυχισμένου βίου. Νομίζω πως σε όλη μας τη ζωή πάντα θα αγωνιζόμαστε για αυτά».

Αυτή η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στο ΒΗΜagazino στις 11 Σεπτεμβρίου 2011.