Τον Δεκέμβριο του 1974 ο αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Χένρι Κίσινγκερ ετοιμαζόταν να αναμειχθεί ο ίδιος στις διαπραγματεύσεις για την επίλυση του Κυπριακού. Ο κ. Κίσινγκερ πίστευε, σύμφωνα με αμερικανικά έγγραφα της εποχής, πως η προσωπική του μεσολάβηση προτού ακόμη παγιωθεί το στάτους κβο στην Κύπρο θα μπορούσε να οδηγήσει σε γρήγορη λύση. Ο αμερικανός υπουργός θεωρούσε πως η φόρμουλα της διχοτόμησης ήταν ενδεχομένως η «πιο απλή». Για τον λόγο αυτόν έδωσε εντολή στην αμερικανική μυστική υπηρεσία, τη CIA, να ετοιμάσει μια απόρρητη έκθεση για τα σενάρια διχοτόμησης που θα μπορούσαν να μπουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Η έκθεση συντάχθηκε τον Δεκέμβριο του 1974 από το γραφείο Γεωγραφικής Ανάλυσης της CIA και περιέχει εννέα βασικά σενάρια, χάρτες που συνοδεύουν το καθένα από αυτά, πίνακες με τον καταμερισμό των πλουτοπαραγωγικών πηγών της χώρας βάσει καθεμιάς φόρμουλας καθώς και ένα σύντομο ιστορικό σημείωμα που είναι αρκούντως αποκαλυπτικό τού πώς αντιμετώπιζαν το Κυπριακό οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες στην ανάλυσή τους. Η έκθεση δόθηκε στον κ. Κίσινγκερ και συμπλήρωσε τον φάκελο για την προετοιμασία της προσωπικής του μεσολάβησης, η οποία δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ επειδή κατέρρευσε εν τω μεταξύ η κυβέρνηση του πάλαι ποτέ μαθητή του Μπουλέντ Ετζεβίτ. Η έκθεση δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη γραμμή «Αττίλα», στην οποία βασιζόταν η πρόταση διχοτόμησης που υπέβαλε ο κ. Ετζεβίτ στις διαπραγματεύσεις της Γενεύης πριν από τη δεύτερη τουρκική εισβολή τον Αύγουστο του 1974. Πρόκειται για σχέδιο που προβλέπει ότι η τουρκοκυπριακή πλευρά θα κατέχει το 36% του κυπριακού εδάφους. Εντυπωσιακές είναι άλλωστε οι προβλέψεις των αναλυτών τής CIA για τα σημαντικά οικονομικά προβλήματα που θα αντιμετώπιζε ο ελληνοκυπριακός πληθυσμός μετά την εισβολή. Η έκθεση προβλέπει μακροχρόνια «βαθιά οικονομική κρίση», «σημαντική μείωση του βιοτικού επιπέδου» και άλλες δυσάρεστες εξελίξεις οι οποίες έχουν διαψευσθεί πανηγυρικά μετά την εκπληκτική ανάπτυξη της Κύπρου τα τελευταία 27 χρόνια. * Οι χάρτες είναι φωτοτυπίες αυτών που περιλαμβάνονται στην έκθεση.
Ο ιστορικός πρόλογος της έκθεσης της CIA παρουσιάζει ενδιαφέρον μια και υιοθετεί σε μεγάλο βαθμό την τουρκική ανάλυση για τις εξελίξεις στην Κύπρο: «Οι τουρκικές διεκδικήσεις στην Κύπρο, και ειδικότερα αυτές που αναφέρονται στη βόρεια περιοχή γύρω από την Κυρήνεια, χρονολογούνται ήδη από τον 16ο αιώνα. Η Κύπρος, που κατοικείτο από ελληνικό πληθυσμό, κατακτήθηκε το 1571 από τους Τούρκους, οι οποίοι διοίκησαν το νησί ως το 1878, όταν περιήλθε σε βρετανική κατοχή και διακυβέρνηση. Το νησί παρέμεινε, από νομικής απόψεως, τουρκικό έδαφος και προσαρτήθηκε στη Βρετανική Αυτοκρατορία μόνο μετά τον πόλεμο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1914. Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η τουρκική δημοκρατία αποκήρυξε τις διεκδικήσεις της για την Κύπρο, η οποία έγινε αποικία του βρετανικού στέμματος.
Η Τουρκία ανανέωσε τις ιστορικές της διεκδικήσεις μετά τον Β´ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν άρχισε να ανησυχεί για την κατάσταση των 104.000 Τουρκοκυπρίων που ήταν διεσπαρμένοι σε όλο το νησί. Ο αγώνας υπέρ της Ενωσης με την Ελλάδα, η χρήση βίας και ο ανταρτοπόλεμος εναντίον των Βρετανών το 1955, η βία και οι συγκρούσεις ανάμεσα στις δύο κοινότητες μεταξύ 1958 και ’60 και, τέλος, η ίδρυση της ελληνοκεντρικής ανεξάρτητης δημοκρατίας υπό τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, τον Αύγουστο του 1960, κορύφωσαν την επιθυμία της Αγκυρας για την εδραίωση της παρουσίας της στο νησί.
Η άνιση κατανομή πλούτου και γης ανάμεσα στους Ελληνοκύπριους και τους Τουρκοκύπριους με τους Ελληνες να έχουν σαφώς καλύτερο βιοτικό επίπεδο καθώς και τον έλεγχο των πιο παραγωγικών γεωργικών περιοχών, κάθε επιχειρηματικής δραστηριότητας αλλά και των περισσότερων διοικητικών θέσεων ήταν πάντοτε πηγή εκνευρισμού στην ίδια την Τουρκία. Ο ρόλος της Τουρκίας στις κυπριακές υποθέσεις αυξήθηκε σημαντικά μετά τις αιματηρές συγκρούσεις κατά τα πρώτα χρόνια της διακυβέρνησης της χώρας από τον Μακάριο. Η θεσμοθέτηση τουρκοκυπριακών θυλάκων για καλύτερη προστασία του πληθυσμού από την ελληνική πλειοψηφία οδήγησε τους Τουρκοκύπριους σε οικονομική εξάρτηση από την Τουρκία με τη μορφή μιας μεγάλης ετήσιας επιδότησης. Τον Ιούλιο του 1974 δόθηκε από την Αθήνα η δικαιολογία που από πολύ καιρό περίμενε η Τουρκία για να εισβάλει στην Κύπρο, όταν η ελληνική χούντα σχεδίασε το πραξικόπημα ανατροπής του καθεστώτος του Μακάριου και επέβαλε μια κυβέρνηση που ήταν σαφώς υπέρ της ένωσης του νησιού με την Ελλάδας».
ΓΡΑΜΜΗ Α
Η έκθεση αναφέρει ότι «με βάση αυτή τη γραμμή διχοτόμησης οι Τουρκοκύπριοι θα πάρουν μεγαλύτερο κομμάτι του νησιού από αυτό που κατέλαβε η Τουρκία τον Αύγουστο του 1974. Πρόκειται για γραμμή που βρίσκεται ανάμεσα στο πιο προωθημένο σημείο ανάπτυξης των τουρκικών στρατευμάτων και της γραμμής «Αττίλα»». Με βάση αυτό το σενάριο η ελληνοκυπριακή πλευρά θα έπαιρνε πίσω ένα τμήμα της Αμμοχώστου, με τις ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις του, αλλά θα άφηνε το μεγαλύτερο τμήμα των πλουτοπαραγωγικών πηγών στα χέρια των Τούρκων. Γι’ αυτό δεν θα γινόταν δεκτό από την ελληνοκυπριακή ηγεσία.
ΓΡΑΜΜΗ Β
Πρόκειται για τη γραμμή «Αττίλα» που είχαν προτείνει οι Τούρκοι το 1964 και στις αρχές του Αυγούστου του 1974, πριν από τη δεύτερη εισβολή. Βασικό στοιχείο της πρότασης είναι η επιστροφή ενός μεγάλου τμήματος από την κοιλάδα της Μεσαορίας στην ελληνοκυπριακή κοινότητα. Η έκθεση αναφέρει ότι ο έλεγχος αυτής περιοχής θα έκρινε σε μεγάλο βαθμό την οικονομική επιβίωση καθεμιάς εκ των δύο κοινοτήτων. Κατά τη CIA η ελληνοκυπριακή πλευρά θεωρούσε διαπραγματεύσιμη τη γραμμή «Αττίλα» ενώ η τουρκοκυπριακή θα είχε σοβαρά οφέλη από την αποδοχή της καθώς θα κρατούσε πολύ περισσότερη γη στον Βορρά από ό,τι θα έδινε στον Νότο και θα διατηρούσε τον έλεγχο των σημαντικότερων οικονομικών κέντρων. Σύμφωνα με την ανάλυση της αμερικανικής υπηρεσίας, «η Τουρκία θα δεχόταν τη διχοτόμηση με βάση αυτή τη γραμμή, την οποία ούτως ή άλλως είχε προτείνει αρχικά».
ΓΡΑΜΜΗ C
Οι αναλυτές τής CIA την χαρακτηρίζουν πιθανότερη καθώς θα μπορούσε να γίνει αποδεκτή από την Τουρκία ενώ θα έδινε στους Ελληνοκύπριους μεγαλύτερο τμήμα της ελαφράς βιομηχανίας και μεγαλύτερο κομμάτι καλλιεργήσιμης γης. Η γραμμή C προβλέπει ποσοστό 32% για την τουρκοκυπριακή πλευρά, που είναι πολύ κοντά στις προτάσεις που έχει υποβάλει κατά καιρούς ο ΟΗΕ.
ΓΡΑΜΜΗ D
Η βασική διαφορά της είναι ο ελληνοκυπριακός έλεγχος των ορυχείων χαλκού της Λεύκας, στα οποία η έκθεση μοιάζει να αποδίδει ιδιαίτερη σημασία. Το στοιχείο αυτό κάνει την πρόταση περισσότερο ελκυστική για την ελληνοκυπριακή ηγεσία.
ΓΡΑΜΜΗ Ε
Προβλέπει την επιστροφή και της πόλης Μόρφου εκτός από τη γύρω καλλιεργήσιμη περιοχή. Οι αναλυτές τής CIA εκτιμούσαν το 1974 ότι, «παρά τις περί του αντιθέτου διαβεβαιώσεις των Τούρκων, είναι μάλλον βέβαιο πως θα αντιδράσουν και δεν θα θελήσουν να επιστρέψουν την πόλη αυτή στην άλλη πλευρά».
ΓΡΑΜΜΗ F
ΑΦΟΡΑ ελληνοκυπριακή πρόταση που προβλέπει επιστροφή όλης της περιοχής της Μόρφου.
ΓΡΑΜΜΗ G
Η τουρκοκυπριακή πλευρά θα κατέχει το 24% του συνολικού εδάφους, γεγονός που θα έκανε την αποδοχή του σχεδίου αδύνατη.
ΓΡΑΜΜΗ Η
Η κλασική ελληνοκυπριακή πρόταση που στηρίζεται στην άποψη ότι το ποσοστό του εδάφους υπό τουρκικό έλεγχο θα έπρεπε να είναι ανάλογο με το ποσοστό του τουρκοκυπριακού πληθυσμού.
ΓΡΑΜΜΗ Ι
Η φόρμουλα της καντονοποίησης η οποία επίσης υποβλήθηκε από την τουρκική κυβέρνηση κατά τις διαπραγματεύσεις της Γενεύης. Προέβλεπε τον σχηματισμό πέντε τουρκικών καντονιών, ένα εκ των οποίων θα περιείχε το μεγαλύτερο κομμάτι του βορειοανατολικού τμήματος του νησιού και τα υπόλοιπα θα βρίσκονταν στις περιοχές της Λάρνακας, της Πάφου, της Λεύκας και της Πόλης. Το σχέδιο περιείχε, κατά τη CIA, σοβαρά εγγενή προβλήματα καθώς θα προκαλούσε συνεχώς εντάσεις ανάμεσα στις δύο πλευρές, με τα τουρκικά καντόνια να βρίσκονται περικυκλωμένα από εχθρικό ελληνοκυπριακό πληθυσμό. Ενδιαφέρον είναι ότι, με βάση αυτό το σενάριο, οι Τούρκοι θα ήλεγχαν όλα τα βασικά λιμάνια της Κύπρου, συμπεριλαμβανομένου και του λιμανιού της Πάφου.
ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ Η λογική των διαπραγματεύσεων
«Σε περίπτωση που διεξαχθούν διαπραγματεύσεις για την επίλυση του Κυπριακού με τη μέθοδο της διχοτόμησης, ο ορισμός της γραμμής διχοτόμησης θα αποτελέσει το βασικό αντικείμενο στις συνομιλίες.
Αυτή η έκθεση αναλύει τον αντίκτυπο της διχοτόμησης στην οικονομία και στη δημογραφική σύνθεση της Κύπρου. Πρώτα αναλύεται το σενάριο της ντε φάκτο διχοτόμησης μετά την τουρκική εισβολή και κατόπιν εννέα διαφορετικά σενάρια τα οποία αφορούν διάφορες διαχωριστικές γραμμές. Ορισμένα από τα σενάρια επελέγησαν γιατί αντιπροσωπεύουν τις διαπραγματευτικές θέσεις των ελληνοκυπρίων ή των τουρκοκυπρίων επισήμων. Αλλα πάλι απεικονίζουν συγκεκριμένα ανταλλάγματα που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ένα πάρε-δώσε με βάση περιοχές μεγάλης τουριστικής σημασίας, αγροτικού η ορυκτού πλούτου καθώς και βιομηχανικής δραστηριότητας. Πρόκειται για ανταλλάγματα που μπορεί να είναι κρίσιμα για το μέλλον των Ελληνοκυπρίων ή των Τουρκοκυπρίων».
* Τι υπάρχει στα Κατεχόμενα
«Οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις έχουν καταλάβει περίπου του 40% της Κύπρου και ελέγχουν το μεγαλύτερο κομμάτι των αγροτικών περιοχών, του ορυκτού πλούτου, της βιομηχανίας και των τουριστικών εγκαταστάσεων. Η περιοχή που έχουν καταλάβει οι Τούρκοι εκτείνεται από τα Κόκκινα, μέσω της Λευκωσίας, δίπλα από τη βρετανική βάση της Δεκέλειας, ως το σημαντικότερο λιμάνι του νησιού, την Αμμόχωστο.
Οι εξής πολύ σημαντικές από οικονομική άποψη περιοχές βρίσκονται μέσα στην τουρκική ζώνη κατοχής και θέτουν σε κίνδυνο την οικονομική επιβίωση των Ελληνοκυπρίων:
* Μια σημαντική περιοχή παραγωγής χαλκού κοντά στη Λεύκα, η οποία συμπεριλαμβάνει τις εγκαταστάσεις της μεγαλύτερης εταιρείας παραγωγής χαλκού, της αμερικανικής Cyprus Mines Corporation. Τα ορυχεία στην Απλίκη, στη Σκουριώτισσα και στο Μαυροβούνι παράγουν πάνω από 18.000 τόνους χαλκού τον χρόνο.
* Περισσότερο από το μισό των καλύτερων αγροτικών περιοχών της χώρας. Μεταξύ άλλων η τουρκική ζώνη κατοχής συμπεριλαμβάνει την πολύ εύφορη περιοχή της Μόρφου, τη Μεσαορία, με τις πιο ανεπτυγμένες καλλιέργειες εσπεριδοειδών και άλλες σημαντικές εκτάσεις. Οι Τούρκοι κατέχουν τις μισές περίπου καλλιέργειες των πιο σημαντικών γεωργικών προϊόντων.
*Τις πολύ δημοφιλείς τουριστικές περιοχές της Κυρήνειας και της Αμμοχώστου με την ανθούσα ξενοδοχειακή υποδομή τους.
* Ιδιωτικά και δημόσια δάση που παράγουν το ένα τρίτο της ξυλείας για την Κύπρο.
* Μικρά βιομηχανικά συγκροτήματα στη Λευκωσία και στην Αμμόχωστο, τα οποία παράγουν προϊόντα για εξαγωγές αλλά και εντόπια κατανάλωση, όπως κρασί, προϊόντα μετάλλου και ξυλεία».
* Οι εσφαλμένες προβλέψεις
«Τα αποτελέσματα αυτής της διχοτόμησης μπορεί να είναι καταστροφικά για την ελληνοκυπριακή κοινότητα. Το μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής υπό ελληνικό έλεγχο αποτελείται από βουνά (Τρόοδος κ.ά.). Οι γεωργικές εκτάσεις που απέμειναν στους Ελληνοκυπρίους περιορίζονται στην ανατολική πεδιάδα της Μεσαορίας; και στενές εκτάσεις κοντά στις ακτές, οι οποίες δεν μπορούν να καλύψουν τις μισές ανάγκες του νησιού σε αγροτικά προϊόντα. Η αγροτική παραγωγή από τις εκτάσεις αυτές είναι μάλλον απίθανο να μπορέσει να εκπληρώσει τις ανάγκες 356.000 Ελληνοκυπρίων καθώς και των 147.000 προσφύγων που μπορεί να εγκατασταθούν στον ελληνοκυπριακό τομέα.
Η συνέχιση της κατοχής από την Τουρκία της μισής κυπριακής καλλιεργημένης γης, των βιομηχανικών, τουριστικών και άλλων εγκαταστάσεων θα οδηγήσει τον ελληνοκυπριακό πληθυσμό σε βαθιά οικονομική κρίση με μειωμένη παραγωγή, μεγάλη ανεργία, σαφώς μειωμένο εξωτερικό εμπόριο, ελλείψεις τροφίμων και γενικότερα μεγάλη μείωση στο βιοτικό επίπεδο του μέσου πολίτη».
