Μεσόγειος

Το πιο ζωηρό μέρος αλληλεπίδρασης ανάμεσα σε διαφορετικές κοινωνίες επί προσώπου γης, το οποίο έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού και έχει ξεπεράσει κατά πολύ εκείνον οποιασδήποτε άλλης θάλασσας, είναι η Μεσόγειος, στο βιβλίο του βρετανού ιστορικού Ντέιβιντ Αμπουλάφια Η Μεγάλη Θάλασσα, Οι περιπέτειες των λαών της Μεσογείου, που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ψυχογιός (μετάφραση Ελένη Χαλαζιά, πρόλογος στην ελληνική έκδοση Θάνος Βερέμης). Μολονότι στο υπόβαθρο αυτής της εκπληκτικής ολιστικής αφήγησης υπάρχουν οι μεγάλες αφηγήσεις για τη Μεσόγειο, όπως αυτή του γάλλου ιστορικού Φερνάν Μπροντέλ (στα ελληνικά από τις εκδόσεις του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας), ο Αμπουλάφια κάνει ένα βήμα πιο πέρα, για να παρουσιάσει μια διαχρονική ιστορία της Μεσογείου, κινούμενος στην υδάτινη επιφάνειά της, ανάμεσα στις πόλεις-λιμάνια. Διακρίνει τη μεσογειακή ιστορία σε πέντε περιόδους, δίνοντας στην καθεμία το ίδιο βάρος – και την ίδια έκταση στο βιβλίο. Η Πρώτη Μεσόγειος φθάνει ως το 1200 π.Χ., δηλαδή στην εποχή που έπεσε η Τροία. Η Δεύτερη ως το 500 μ.Χ. Η Τρίτη ως την εποχή της μεγάλης πανώλους (1347). Η Τέταρτη ως την εποχή της διάνοιξης της διώρυγας του Σουέζ και της ανταγωνιστικής πίεσης από τον Ατλαντικό. Η Πέμπτη Μεσόγειος είναι η σημερινή. Ο Αμπουλάφια ολοκληρώνει την αφήγησή του το 2010.

Σε όλες τις περιόδους η Μεσόγειος ήταν στο κέντρο αυτού που ονομάζουμε Δυτικός Κόσμος. Από το 1492, με την ανακάλυψη της Αμερικής, αρχίζει να χάνει τη θέση της ως κέντρου. Η δική μας Πέμπτη Μεσόγειος έχει περισσότερο τοπική σημασία αλλά δεν παύει να προσελκύει τον κόσμο γύρω της. Και αυτό οφείλεται, όπως μας λέει ο Αμπουλάφια, στο αεροπλάνο και στο… μπικίνι, δηλαδή στον τουρισμό, που μεταμόρφωσε τη θάλασσα για το καλύτερο αλλά και για το χειρότερο (επιδείνωση των περιβαλλοντικών συνθηκών, αλλοίωση του τοπίου κτλ.).

Σε αυτή τη μεγάλη ιστορία οι πόλεις-λιμάνια είναι οι κυρίως πρωταγωνιστές. Ακμάζουν, παρακμάζουν, καταστρέφονται και εξαφανίζονται, άλλες ξαναγεννιώνται, πάνω σε αυτές και γύρω από αυτές εγγράφονται οι ανταγωνισμοί. Οι χάρτες που συμπληρώνουν την αφήγηση παρουσιάζουν τις πόλεις-λιμάνια σε διάφορες εποχές, σημάδια σε μια κλειστή γεωγραφία που ήταν όμως όλος ο κόσμος.