ΖΑΚ ΜΠΟΥΒΡΕΣ

» Οι κύκλοι της διανόησης έκαναν δεξιά στροφή «

Ο γάλλος φιλόσοφος Ζακ Μπουβρές, καθηγητής της Φιλοσοφίας της Γλώσσας και της Γνωσιολογίας στο College de France, βρέθηκε στην Αθήνα αυτή την εβδομάδα για να συμμετάσχει στη συζήτηση στρογγυλής τραπέζης που συνδιοργανώθηκε από το Γαλλικό Ινστιτούτο, την εφημερίδα «Το Βήμα», το ΕΚΕΜΕΛ, το Πανεπιστήμιο Αθηνών και τους εκδοτικούς οίκους Πόλις και Πατάκη με θέμα «Τι ζητάει η φιλοσοφία και τι μπορούμε να ζητήσουμε από αυτή;». Καθώς το όνομα του Ζακ Μπουβρές βρέθηκε «αναμεμιγμένο» στη δημόσια συζήτηση για τους νεοαντιδραστικούς, εκμεταλλευθήκαμε την ευκαιρία για μια σχετική συζήτηση. Συναντηθήκαμε στον Εθνικό Κήπο, όπου και πραγματοποιήθηκε ο ακόλουθος διάλογος:

– Κύριε Μπουβρές, πώς αισθάνεστε με την καινούργια ταμπελίτσα που σας φόρεσαν, εκείνη του νεοαντιδραστικού;

«Α, αυτό είναι λάθος. Το έγραψε εσφαλμένα η «Liberation» και επανόρθωσε δύο ημέρες αργότερα. Εγραψα μάλιστα μια επιστολή στον δημοσιογράφο, ο οποίος μου απάντησε ότι με μπέρδεψε με κάποιον άλλο. Οταν το διάβασα πάντως σοκαρίστηκα γιατί οι νεοαντιδραστικοί προσδιορίζονται με χαρακτηριστικά, όπως το μίσος του Ισλάμ, το μίσος του φεμινισμού. Γι’ αυτό εξεπλάγην. Ξέρετε, είμαι μέλος της μαχητικής φεμινιστικής οργάνωσης Les chiennes de garde, που έχει κάνει δεκτούς και λίγους άνδρες. Οι νεοαντιδραστικοί ορίζονται επίσης από το μίσος τους για τη δημοκρατία. Ετσι λοιπόν απόρησα και θύμωσα αλλά απεδείχθη ότι με συμπεριέλαβαν κι εμένα κατά λάθος».

– Πώς σας φαίνεται όμως η ομαδοποίηση ετερόκλητων προσώπων με το πρόσχημα της «νέας αντίδρασης»;

«Είναι μια πρακτική αμφισβητήσιμη και αρκετά επικίνδυνη γιατί καταλήγουμε να χρησιμοποιούμε πολύ γενικό σκεπτικό. Είναι βλακώδες να βλέπεις τον Αλέν Μπαντιού, που είναι ακροαριστερός, να κατατάσσεται στους νεοαντιδραστικούς. Υπάρχει όμως ένα πολύ βαθύτερο ζήτημα που δεν τέθηκε. Πιστεύω πως εδώ και πολύ καιρό η γαλλική φιλοσοφία έχει πρόβλημα με τη δημοκρατία. Δείτε ποιοι θεωρήθηκαν σπουδαίοι στοχαστές στο πρόσφατο παρελθόν μας, ο Φουκό, ο Ντελέζ, ο Ντεριντά και άλλοι. Κανείς από αυτούς δεν ήταν υπερασπιστής της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου. Αντίθετα ο Ντελέζ μιλά για το κράτος δικαίου πολύ αρνητικά σαν να είναι κράτος βίας και αδικίας. Σε αυτή την περίοδο ούτε οι μαρξιστές ούτε οι χαϊντεγκεριστές είχαν κανέναν ενθουσιασμό για τη δυτική δημοκρατία, τουναντίον έδειξαν συμπάθεια για απολυταρχικές διακυβερνήσεις (regimes autoritaires). Κατά συνέπεια, υπάρχει ένα σοβαρό πρόβλημα στη σχέση μεταξύ δημοκρατίας και φιλοσοφίας. Τώρα κατά κάποιον τρόπο έχει αποκατασταθεί η σχέση – όσοι ασπάστηκαν την ιδέα της φιλελεύθερης δημοκρατίας άρχισαν να αναζητούν εχθρούς και μαύρα πρόβατα. Ετσι κατέληξαν σε όσους αναφέρονται στο βιβλίο του Ντανιέλ Λιντενμπέργκ, οι οποίοι μάλλον δεν έχουν τίποτε κοινό μεταξύ τους. Συγκαταλέγονται δεξιοί μαζί με αυτούς που είναι ασυζητητί αριστεροί. Στην Αριστερά όμως υπάρχει ένα πρόβλημα. Στην Ακρα Αριστερά θα βρούμε και αντιδημοκράτες, εκείνους που πιστεύουν ότι η λύση δεν δίνεται με τα δημοκρατικά μέσα.

Θεωρώ λοιπόν ατυχή τον συσχετισμό όλων αυτών των ατόμων σε μια ομάδα που ονομάζεται νεοαντιδραστική. Δεν μπορείς να βάζεις ό,τι να ‘ναι στο ίδιο τσουβάλι. Οπως εμένα, έστω κατά λάθος, έστω και για λίγο…».

– Παρά τον ατυχή συσχετισμό, δεν σας προβληματίζει η αύξηση των αντιδραστικών απόψεων στον δημόσιο διάλογο;

«Με προβληματίζει κάτι και είναι το εξής: οι κύκλοι της διανόησης έκαναν στροφή προς τα δεξιά. Αυτό είναι το μόνο σίγουρο. Ταυτόχρονα έχουν αλλάξει στάση και οι πολιτικοί. Πάρτε για παράδειγμα τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Παλαιότερα δεν ενδιαφερόταν καθόλου για τους φιλοσόφους και τις δραστηριότητές τους. Τώρα θέλει να έχει γύρω του διάφορους εκπροσώπους της διανόησης. Εκείνοι από την πλευρά τους κολακεύονται. Οι διανοούμενοι λατρεύουν να γίνονται σύμβουλοι του πρίγκιπα. Ολα αυτά αποτελούν μια πραγματικότητα. Τα διαπιστώνουμε. Αν όμως πρέπει να ανησυχήσουμε για κάτι είναι το πού βρίσκονται οι διανοούμενοι της Αριστεράς. Η κατάσταση περιπλέκεται ακόμη περισσότερο επειδή η Αριστερά έχει φτάσει στον πάτο, έχει εξαφανιστεί. Δεν έχει σαφή προγράμματα και επιπλέον πολλοί αριστεροί θεώρησαν ότι η πολιτική του Ζοσπέν δεν ήταν διόλου αριστερή παρά υπηρετούσε τις επιταγές της παγκόσμιας κοινωνίας του εμπορίου. Είδα λοιπόν αριστερούς να πιστεύουν ή να παριστάνουν ότι πιστεύουν πως η Δεξιά μπορεί να ασκήσει αριστερή πολιτική. Η Δεξιά υποκρίνεται σήμερα πως υπερασπίζεται τους αδυνάμους, αναλαμβάνει δηλαδή τον παραδοσιακό ρόλο της Αριστεράς. Προσωπικά πιστεύω ότι η Δεξιά πάντοτε θα υπηρετεί τους προνομιούχους. Παρ’ ότι δεν υπήρξα οπαδός του μαρξισμού, νομίζω ότι πρέπει να τον επαναπροσεγγίσουμε καθώς ο καπιταλισμός διαρκώς εξελίσσεται».

– Και ο τρίτος δρόμος;

«Ακριβώς αυτό είναι το πρόβλημα, ότι δεν υπάρχει. Δεν μπορώ να σας απαντήσω. Η θέση μου είναι πολύ απλή. Ο καπιταλισμός δημιουργεί τόσες ανισότητες και αδικίες που ένας διανοούμενος πρέπει να αντιτίθεται κάθε μέρα. Δεν μπορείς να διαπιστώνεις άνοδο του βιοτικού επιπέδου όταν υπάρχει πείνα στον πλανήτη. Υπάρχουν 800 εκατομμύρια άνθρωποι που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας. Πώς μπορούν τα ευμαρή κράτη να καμαρώνουν για την οικονομική επιτυχία τους όταν δεν μπορούν να λύσουν τα προβλήματα της ανθρωπότητας;».

– Ποιος είναι ο ρόλος της φιλοσοφίας στον κόσμο που περιγράφετε;

«Ελπίζω ότι ο φιλόσοφος διαθέτει τα κατάλληλα εργαλεία για να αναλύσει λίγο καλύτερα από τους υπόλοιπους την κατάσταση. Νομίζω ότι διαθέτει λίγο μεγαλύτερη ευαισθησία. Αν ένας φιλόσοφος δεν είναι πιο ευαίσθητος από τους άλλους ανθρώπους δεν τον θεωρώ φιλόσοφο. Στο ερώτημα «τι μπορούμε να κάνουμε; » θα απαντήσω ότι είμαστε εντελώς αδύναμοι. Οι πολιτικοί παριστάνουν ότι μας ακούνε αλλά στην πραγματικότητα αδιαφορούν για όσα τους λέμε. Υπάρχει ένα παράδοξο. Υποτίθεται πως η κοινωνία μας τιμά τη φιλοσοφία, και μάλιστα θα δείτε κάποια φιλοσοφικά βιβλία να πωλούνται σε 250.000 αντίτυπα, όμως στην πραγματικότητα δεν μας παίρνουν στα σοβαρά. Μιλάμε στην έρημο αλλά δεν έχουμε επιλογή. Επειδή αρχίσαμε τη κουβέντα μας από τα ζητήματα που προβάλλουν οι νεοαντιδραστικοί: σήμερα είμαστε υποχρεωμένοι να δηλώνουμε αισιόδοξοι. Πρέπει να είμαστε πεπεισμένοι ότι προοδεύουμε. Πρέπει να πιστεύουμε ότι ο φιλελευθερισμός θα λύσει όλα τα προβλήματα. Οι νεοαντιδραστικοί λοιπόν εμφανίζονται σκεπτικιστές απέναντι σε αυτή την υπέρμετρη αισιοδοξία».