Η εισφοροδιαφυγή και οι στρεβλώσεις του Ασφαλιστικού

Στις καταγραφές για τις αιτίες των προβλημάτων και των αδιεξόδων του Ασφαλιστικού όλοι οι μελετητές συμφωνούν ότι σημαντικό ρόλο κατέχει η εισφοροδιαφυγή. Επί σειρά ετών η εισφοροδιαφυγή ξορκίζεται – «πατάσσεται» με διάφορες εξαγγελίες που πολύ σύντομα ξεχνιούνται αλλά δεν μειώθηκε ούτε μία μονάδα. Σε 30% την εκτιμούσαν εδώ και 40 χρόνια και ίδια παραμένει. Και πώς να μειωθεί όταν με μια σειρά διατάξεων που έρχονται από πολύ παλιά και ανακυκλώνονται πρακτικές που δυστυχώς δίνουν κίνητρα για τη διεύρυνση και τη διαιώνισή της;

Ως σήμερα δυστυχώς δεν έχουν φωτιστεί επαρκώς οι αθέατες πλευρές της εισφοροδιαφυγής και τα κίνητρα για τη συντήρησή της και αυτό γιατί αυτοί που παίρνουν τις αποφάσεις δεν εννοούν να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα, τις στρεβλώσεις, τις αδικίες που συντηρούν και αναπαράγουν τα προβλήματα στην κοινωνική ασφάλιση.

Το σημερινό σύστημα είναι κατακερματισμένο, πολύπλοκο, δεν διέπεται από ενιαίους κανόνες ασφάλισης και παροχών, διακρίνεται από σημαντικές ανισότητες – αδικίες. Η σύγχυση ανάμεσα στην κοινωνική ασφάλιση και στην πρόνοια είναι εμφανής και τελικά οδηγεί σε ένα αδιαφανές σύνολο που ουσιαστικά δεν εξυπηρετεί καμία από τις δύο.

Η μη ύπαρξη ενιαίων αρχών για τη χορήγηση παροχών – συντάξεων είναι η μεγάλη παθογένεια που κληρονόμησε η δημόσια κοινωνική ασφάλιση λόγω του υπέρμετρου κατακερματισμού των κύριων ταμείων ασφάλισης. Είναι εμφανές ότι αυτή η παθογένεια που ίσχυσε τις προηγούμενες δεκαετίες δεν μπορεί να συνεχιστεί.

Χρόνια και ημέρες

Στους ασφαλιστικούς οργανισμούς της χώρας μας (ΟΓΑ – ΟΑΕΕ κ.τ.λ.) μονάδες μέτρησης του χρόνου ασφάλισης είναι τα έτη ασφάλισης. Στο ΙΚΑ, αντίθετα και παρά τα ισχύοντα στα περισσότερα από τα ασφαλιστικά συστήματα της Ευρώπης, μονάδα μέτρησης είναι η ημέρα.

Ο προσδιορισμός αυτός, κατά την άποψή μου, είναι μία από τις κυριότερες αιτίες εισφοροδιαφυγής και των στρεβλώσεων του Ασφαλιστικού. Η ημέρα στο πλαίσιο των ελαστικών μορφών απασχόλησης… «τεμαχίζεται» και αποτελεί μέσο πίεσης και υποταγής για τον υποψήφιο απασχολούμενο σε βάρος πάντοτε των εσόδων του συστήματος ασφάλισης και όσων συνεισφέρουν στη χρηματοδότησή του με υψηλές αποδοχές και ασφάλιστρα.

Είναι χαρακτηριστικό ότι ασφαλισμένοι με διαφορετικούς χρόνους απασχόλησης, που καταβάλλουν διαφορετικά ποσά εισφορών, έχουν τις ίδιες σχεδόν προϋποθέσεις για τη συγκέντρωση των απαιτούμενων ημερών ασφάλισης για τη θεμελίωση παροχών ασθενείας και συντάξεων.

Ενδεικτικά σε εργαζόμενο με τετράωρη ημερήσια απασχόληση αναγνωρίζονται στο ΙΚΑ 22 ημέρες ασφάλισης όταν σε εργαζόμενο με οκτάωρη απασχόληση αναγνωρίζονται 25!

Ετσι ο μεν πρώτος συμπληρώνει σε 4,5 μήνες και ο δεύτερος σε 4 μήνες προϋποθέσεις για τη χορήγηση ασφαλιστικής ικανότητας και δικαιώματα λήψης παροχών σε είδος και σε χρήμα (100 ημέρες εργασίας).

Επισημαίνεται ότι ως το 2010 με 50 ημέρες εργασίας τον χρόνο θεμελιώνονταν δικαιώματα παροχών, έκτοτε θεσμοθετήθηκε να γίνεται θεμελίωση με 100, όμως εξαιτίας της αλματώδους ανεργίας και των καταστάσεων που διατρέχει η χώρα κατ’ έτος αλλάζουν οι προϋποθέσεις και ορίζονται σε 50 ημέρες απασχόλησης.

Αντίστοιχα οι ίδιοι εργαζόμενοι κατοχυρώνουν συνταξιοδοτικά δικαιώματα, δηλαδή τις απαιτούμενες 4.500 ημέρες ασφάλισης, ο μεν πρώτος με τετράωρη απασχόληση με 17 χρόνια, ο δε δεύτερος με οκτάωρη απασχόληση με 15 χρόνια ασφάλισης!

Και στις δύο περιπτώσεις. είτε με μειωμένη είτε με πλήρη απασχόληση. καταβάλλεται η ίδια σύνταξη των 486 ευρώ!

Με βάση πρόσφατα στοιχεία του ΙΚΑ οι μισοί από τους συνταξιούχους (550.000 περίπου) έχουν συνταξιοδοτηθεί με λιγότερες από 6.000 ημέρες εργασίας, δηλαδή με λιγότερα από 20 χρόνια απασχόλησης! Επίσης από τη μελέτη των στοιχείων απασχόλησης που δημοσιοποιεί το υπουργείο Εργασίας (σύστημα ΕΡΓΑΝΗ) προκύπτει ότι συνεχώς διευρύνονται οι θέσεις εργασίας μειωμένης απασχόλησης!

Στον πίνακα φαίνεται ανάγλυφα πώς αποδίδονται οι συντάξεις μεταξύ απασχολούμενων με μειωμένη και με πλήρη απασχόληση.

Είναι εμφανές από την ανωτέρω παράθεση των στοιχείων ότι έχει καταστρατηγηθεί κάθε έννοια ανταποδοτικότητας του συστήματος και ότι όσοι πλήρωσαν περισσότερα και υπήρξαν οι αιμοδότες του ασφαλιστικού συστήματος είναι αδικημένοι αφού ουσιαστικά τιμωρήθηκαν για την ασφαλιστική τους συνέπεια με τις περισσότερες περικοπές.

Αντίθετα, ουσιαστικά επιδοκιμάζονται όσοι συνειδητά επέλεξαν τη «συναλλαγή», δηλαδή την εισφοροδιαφυγή και την απολαβή σε χρήμα της ασφάλισής τους. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι στο πλαίσιο κοινωνικών αυτοματισμών που επικρατούν ουσιαστικά έχουν… ενοχοποιηθεί όσοι έπαιρναν συντάξεις άνω των 1.000 ευρώ.

Με δεδομένη την οικονομική κατάσταση της χώρας και με ανεργία 25% και πλέον είναι εμφανές ότι καταστερούνται πόροι από τα έσοδα των ασφαλιστικών ταμείων. Πέραν λοιπόν των στοχευμένων πολιτικών που απαιτούνται για την ενίσχυση της απασχόλησης απαιτούνται εξορθολογισμοί για να εξυγιανθεί το σύστημα, να ενισχυθεί η ασφαλιστική συνείδηση και να δοθούν κίνητρα ασφάλισης ώστε να εξασφαλιστεί η δίκαιη καταβολή συντάξεων αναλογικά με τα χρόνια απασχόλησης και την καταβολή των εισφορών.

Θεωρώ ότι οι όποιες εύκολες και ισοπεδωτικές λογικές των περικοπών των συντάξεων που προ των μνημονιακών μειώσεων ήταν 1.000 ευρώ και άνω (μεικτά) θα ενθαρρύνουν περαιτέρω την εισφοροαποφυγή και εισφοροδιαφυγή και θα οδηγήσουν στη διαιώνιση στρεβλώσεων και αδικιών που ουσιαστικά συντηρούν – αναπαράγουν τα προβλήματα και τελικά απαξιώνουν πλήρως το ασφαλιστικό σύστημα.

Κατά την άποψή μου είναι υψίστης προτεραιότητας ζήτημα και αναγκαία η αλλαγή μέτρησης του χρόνου ασφάλισης από ημέρα σε μήνα γιατί απλοποιούνται οι διαδικασίες δήλωσης και ελέγχου της ασφάλισης, περιορίζονται οι ανισότητες και οι καταστρατηγήσεις, ενισχύεται η ασφαλιστική συνείδηση και οικοδομείται η εμπιστοσύνη μεταξύ ασφαλιστικού συστήματος και κοινωνικών εταίρων, ουσιαστικά δε ενδυναμώνεται ο θεσμός της κοινωνικής ασφάλισης.

Θεωρώ επίσης σκόπιμο να αναφέρω ότι η όποια τελική προσπάθεια για μεταρρύθμιση του Ασφαλιστικού και για την επίλυση των προβλημάτων της κοινωνικής ασφάλισης δεν μπορεί να γίνει με μονομερείς ενέργειες και με την ευθύνη μόνο της κυβέρνησης, απαιτεί ευρύτατες συναινέσεις και τη συμμετοχή των πολιτικών κομμάτων και των κοινωνικών φορέων.