Κινηματογραφική γιορτή

Κεραυνός εν αιθρία έπεσε τη δεύτερη κιόλας ημέρα του Φεστιβάλ. Παρασκευή βράδυ, μία μόλις ημέρα μετά το σήκωμα της αυλαίας στο Ολύμπιον, ο κ. Αριστείδης Μπαλτάς βρισκόταν στην Αποθήκη Γ του Λιμανιού στα εγκαίνια της έκθεσης φωτογραφίας «Ψίθυροι». Εκεί έμαθε ξαφνικά ότι η θητεία του ως υπουργού Πολιτισμού είχε λήξει και ότι είχε αντικατασταθεί από την ηθοποιό Λυδία Κονιόρδου. Δεν είναι η πρώτη φορά που στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης καθορίζονται οι τύχες υπουργών Πολιτισμού. Στον ανασχηματισμό που είχε αποφασίσει το 2000 ο τότε πρωθυπουργός κ. Κώστας Σημίτης το Φεστιβάλ είχε αρχίσει με υπουργό Πολιτισμού τον Θεόδωρο Πάγκαλο για να κλείσει με τον Ευάγγελο Βενιζέλο.

Οι πολιτικές εξελίξεις βέβαια ουδόλως απασχολούν το κοινό ενός κινηματογραφικού φεστιβάλ, οπότε στον κόσμο που ήθελε να δει ταινίες τίποτε δεν είχε αλλάξει. Και δεν έμεινε ανικανοποίητο. Διότι το 57ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης του οποίου η αυλαία πέφτει σήμερα –το πρώτο που διεξήχθη υπό τη νέα από εφέτος διοίκηση των Ελίζ Ζαλαντό (γενική διεύθυνση) και Ορέστη Ανδρεαδάκη (καλλιτεχνική διεύθυνση) –αποδείχθηκε μια επιτυχημένη διοργάνωση. Βοήθησε βέβαια πολύ και ο καιρός, που ήταν αρκετά ζεστός παρά τις μικρές εναλλαγές και τα αρκετά μποφόρ κάποιων ημερών που έφεραν τα νερά του Θερμαϊκού (και μαζί τους αρκετό σκουπίδι της θάλασσας) στα πεζοδρόμια της παραλιακής λεωφόρου στο Λιμάνι.

Για να μην παρεξηγηθώ όμως, επιτυχημένη φεστιβαλική διοργάνωση σε μια μικρή (και κινηματογραφικά) χώρα όπως η Ελλάδα δεν σημαίνει απαραιτήτως φανταχτερή διοργάνωση που να στηρίζεται στον εντυπωσιασμό. Δεν σημαίνει κομφετί με μπαλαρίνες στην τελετή έναρξης ούτε και σταρ που καλοπληρώνονται από το ελληνικό κράτος για να κάνουν τη βόλτα τους στη συμπρωτεύουσα εν μέσω Φεστιβάλ. Και ναι, εφέτος έλειπαν τα μεγάλα ονόματα που στις παλιές εποχές έρχονταν στη Θεσσαλονίκη επί πληρωμή, όπως η Φέι Ντάναγουεϊ και η Κατρίν Ντενέβ. Ευτυχώς όλα αυτά ήταν δείγματα ενός παρελθόντος που έχουν μείνει στην εποχή τους.

Αγορά και ονόματα

Οπως απέδειξε το εφετινό Φεστιβάλ, επιτυχημένη διοργάνωση μπορεί να σημαίνει καλός προγραμματισμός ταινιών, πληρότητα στις αίθουσες με πληρωμένα ως επί το πλείστον εισιτήρια και ελάχιστες προσκλήσεις, αλλά και μια πολύ καλή δουλειά στο παρασκήνιο, που λέγεται Αγορά Ταινιών· το Market. Με εξαίρεση την πρώην διευθύντρια Δέσποινα Μουζάκη, όλες οι διευθύνσεις του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης απαξίωναν την αγορά. Η νυν διεύθυνση την έχει αγκαλιάσει και την προσέχει σαν πολύτιμο φυλακτό. Γιατί το Φεστιβάλ ξέρει ότι μέσω της αγοράς και των συνεργασιών που προκύπτουν προασπίζει το δικό του συμφέρον επενδύοντας στο μέλλον, ανοίγοντας ακόμα περισσότερο τα φτερά του.

Η καλή διάθεση φάνηκε και από τα τρία διαφημιστικά σποτ του Φεστιβάλ που γύρισε ο Αργύρης Παπαδημητρόπουλος ο οποίος με εμπνευσμένο τρόπο παρωδεί κλασικές σκηνές σύγχρονων ταινιών («Pulp Fiction», «Τελευταία έξοδος: Ρίτα Χέιγουορθ», «Βασικό ένστικτο») προβάλλοντας το μήνυμα της ανάγκης νέων ιδεών.

Οχι βεβαίως ότι οι σταρ απείχαν εντελώς από το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Εντάξει, στο πλατύ κοινό το όνομα Ζεκί Ντεμιρκουμπούζ δεν λέει κάτι, ούτε του Φιλίπ Γκραντριέ. Δημιουργοί όπως οι παραπάνω είναι για να τους ανακαλύπτει το αμιγώς σινεφίλ κοινό και όντως τόσο ο Τούρκος Ντεμιρκουμπούζ όσο και ο Γάλλος Γκραντριέ βρήκαν για πρώτη φορά το κοινό τους στην Ελλάδα. Το πέρασμά τους όμως έκαναν δύο διάσημοι Ελληνες που ζουν στη Γαλλία, ο σκηνοθέτης Κώστας Γαβράς και ο ηθοποιός Γιώργος Χωραφάς, ο οποίος, μάλιστα, είχε διατελέσει πριν χρόνια πρόεδρος του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Ο πρώτος ήρθε για να στηρίξει την ταινία «Στην ηλικία μου ακόμα κρύβομαι για να καπνίσω», παραγωγή της συζύγου του, Μισέλ Γαβράς. Μέχρι την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές η εν λόγω ταινία βρισκόταν πρώτη στις προτιμήσεις των θεατών σύμφωνα με την ψηφοφορία που όπως κάθε χρόνο έτσι και εφέτος στηρίζει η μπίρα Fischer. Οσο για τον Χωραφά ήρθε στη Θεσσαλονίκη επειδή είχε ταινία στο Ελληνικό Φεστιβάλ, το «Ξα μου», ντεμπούτο της Κλειούς Φανουράκη. Ο γνωστός ηθοποιός ήταν ιδιαίτερα χαρούμενος με την ταινία, μια συμπαθητική ηθογραφία γύρω από έναν απολυμένο ξενοδοχειακό διευθυντή που αποφασίζει να αρχίσει νέα καριέρα κοντά στη φύση της Κρήτης, η οποία προβάλλεται ιδιαίτερα στην ταινία. Ατού του «Ξα μου» όμως είναι και η αισιόδοξη ματιά της σκηνοθέτριας απέναντι στο πρόβλημα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, ενώ ένας λόγος παραπάνω για τη χαρά του Χωραφά το ότι στην ίδια ταινία υποδύεται τον πατέρα της πραγματικής κόρης του, Ζωής Χωραφά, που ακολουθεί καριέρα ηθοποιού και ήταν μαζί του στη Θεσσαλονίκη.

Ελληνικό σινεμά

Μιλώντας για ταινίες, αξίζει να σταθεί κανείς λίγο παραπάνω στην αυξημένη ελληνική παραγωγή ενός φεστιβάλ που είχε υποσχεθεί ιδιαίτερη έμφαση στον εγχώριο κινηματογράφο, θεσπίζοντας ένα μη διαγωνιστικό φεστιβάλ αποκλειστικά για ελληνικές ταινίες. Αν και η πρώτη ελληνική ταινία που παρακολούθησα (ελληνοτουρκική, για την ακρίβεια), το «Istanbul Story» της Φωτεινής Σισκοπούλου, ήταν μια πραγματική ψυχρολουσία ανίας και μεγάλης διάρκειας από μια σκηνοθέτρια που προφανώς δεν γνωρίζει τι σημαίνει μοντάζ, σε γενικές γραμμές έβρισκες καλά στοιχεία στις περισσότερες ελληνικές ταινίες. Εντιμη για παράδειγμα ήταν η δουλειά του Πέτρου Χαραλάμπους στο «Αγόρι στη γέφυρα», μια ιστορία ενηλικίωσης στην Κύπρο, όπου κεντρικός ήρωας είναι ένα αγόρι που ζει θαυμάζοντας τον αγωνιστή της ΕΟΚΑ παππού του και μπλέκει σε μια υπόθεση δολοφονίας. Ο «The boy» ή αλλιώς ο Αλέξανδρος Βούλγαρης υπέγραψε την καλύτερη ταινία του, το «Νήμα», μια ιδιαίτερη πολιτική αλληγορία εμπνευσμένη από τη δράση της μητέρας του, συγγραφέως Ιωάννας Καρυστιάνη στη δικτατορία. Στην «Αγάπη, αγάπη, αγάπη», μια καταραμένη οικογενειακή ιστορία τοποθετημένη σε μια Αθήνα που βουλιάζει, ο πάντα προκλητικός Κώστας Ζάπας έβαλε για πρώτη φορά λίγο νερό στο κρασί του υποχωρώντας σε μια αφήγηση που μπορεί να σε συνεπάρει. Η Ελλάδα της κρίσης είναι παρούσα και στο «Park» της Σοφίας Εξάρχου που εικονογραφεί μαεστρικά τη ζωή στο πουθενά περιθωριακών παιδιών της αθηναϊκής κοινωνίας, χωρίς όμως να έχει αναπτύξει επαρκώς την ιστορία της. Δυστυχώς μέχρι που γράφονταν αυτές οι γραμμές δεν είχα προλάβει να δω τους δύο άσους (στα χαρτιά) των ελληνικών ταινιών, την «Πλατεία Αμερικής» του Γιάννη Σακαρίδη και το «Αφτερλωβ» του Στέργιου Πάσχου.

Ο Τραμπ παρών

Η μόνη βαριά σκιά της εφετινής διοργάνωσης έπεσε στη μέση της περίπου, όταν ο κόσμος πάγωσε από την εκλογή του Ρεπουμπλικανού Ντόναλντ Τραμπ ως προέδρου των ΗΠΑ. Ο ανοιχτά ομοφυλόφιλος αμερικανός σκηνοθέτης Αϊρα Σακς που βρέθηκε για μία ακόμη φορά στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης για να παρουσιάσει ταινία του, το «Little men», είδε τους φόβους που είχε εκφράσει δημοσίως να πραγματοποιούνται. Γιατί περισσότερο από την ταινία του συζητήθηκε το κείμενο-καταπέλτης που είχε γράψει για το περιοδικό του Φεστιβάλ «Πρώτο Πλάνο». «Το κίνημα Τραμπ και το ενδεχόμενο εκλογής του ως προέδρου των ΗΠΑ» γράφει μεταξύ άλλων ο Σακς «έχει δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα φόβου και κατάπληξης. Είναι ο φόβος που απορρέει από το γεγονός του πόσο εύκολα ένας δημαγωγός μπορεί να κερδίσει τις καρδιές και τα μυαλά μιας πληθυσμιακής ομάδας».

Με την πρόβλεψή του ότι η νίκη θα είναι της Χίλαρι Κλίντον, ο Σακς, όπως και πολύς κόσμος, έπεσε τραγικά έξω.