Ναζίμ Χικμέτ: Τιμή σε έναν «ρομαντικό επαναστάτη»

Η περιπέτειά μου άρχισε / μια νύχτα που το χιόνι έφτανε ως τα γόνατα, / με τράβηξαν απ’ το τραπέζι του δείπνου, / με πέταξαν σ’ ένα περιπολικό, / με πακετάρισαν σ’ ένα τρένο / και μ’ έκλεισαν σ’ ένα δωμάτιο. / Εδώ και τρεις μέρες συμπληρώθηκαν εννιά χρόνια.

Από τις σημαντικότερες φωνές της τουρκικής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα, ο Ναζίμ Χικμέτ είναι γνωστός κυρίως για την αριστερή δράση και φυσικά το ποιητικό έργο του. Οπως φαίνεται και στο παραπάνω απόσπασμα του ποιήματός του «Στη φυλακή», ο Χικμέτ, εκτός από αγωνιστής, ήταν ένας δεξιοτέχνης στον χειρισμό της τουρκικής γλώσσας που εισήγαγε τον ελεύθερο στίχο και ένα ευρύ φάσμα νέων θεμάτων στην τουρκική ποίηση.

Αυτό που ενδεχομένως δεν είναι ευρέως γνωστό στην περίπτωση του Ν. Χικμέτ είναι το έργο του στον κινηματογράφο. Ο Χικμέτ, που γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1902 και πέθανε από καρδιακή προσβολή στη Μόσχα στις 3 Ιουνίου 1963, είχε εργαστεί ως σεναριογράφος αλλά και ως σκηνοθέτης, την ώρα που πολλά ποιήματά του, νουβέλες αλλά και θεατρικά έργα έγιναν ταινίες με ή χωρίς τη δική του συμβολή.

Ο κινηματογραφικός Ναζίμ Χικμέτ βρίσκεται αυτή την εποχή στην επικαιρότητα μέσω του μεγάλου αφιερώματος προς αυτόν στην Αλκυονίδα. Το αφιέρωμα δεν περιορίζεται στον κινηματογράφο.

Σε συνδυασμό με διάφορες εκδηλώσεις (ανέβασμα θεατρικών έργων, συναυλίες, έκθεση φωτογραφιών – αφισών και έργων ζωγραφικής που δημιούργησε στη φυλακή αλλά και παραστάσεις Καραγκιόζη εμπνευσμένες από την ποίηση του Χικμέτ), το αφιέρωμα θα διαρκέσει ως τον Ιούνιο, με 8 στο σύνολο ταινίες μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ που, με την εξαίρεση μιας, του ντοκιμαντέρ «Γαλανομάτης γίγαντας», προβάλλονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα.

Αρχικώς o Χικμέτ έγινε γνωστός από τη συγγραφή πατριωτικών ποιημάτων. Στη συνέχεια, όταν γνώρισε τον ρωσικό φουτουρισμό στη Μόσχα, εγκατέλειψε τις παραδοσιακές ποιητικές φόρμες και άρχισε να χρησιμοποιεί πληθωρικές ποιητικές εικόνες σε εντυπωσιακούς και απρόσμενους συσχετισμούς. Η κριτική τον έχει χαρακτηρίσει «ρομαντικό επαναστάτη».

Είναι άλλωστε γνωστό ότι στην Ελλάδα ποιήματα του Ναζίμ Χικμέτ μετέφρασε ο Γιάννης Ρίτσος, ενώ ορισμένα από αυτά μελοποίησαν ο Μάνος Λοΐζος και ο Θάνος Μικρούτσικος. «Ποίηση κοινωνική, βαθιά ανθρώπινη, θαυμαστά απέριττη, ανεξάντλητη πηγή συγκινήσεων γεμάτη από το ευγενικό δίδαγμα της ευθύνης του ποιητή μπροστά στην εποχή του και στον κόσμο» είχε πει για ο έργο του Χικμέτ ο Ρίτσος.

Η σκηνοθετική ματιά του Ναζίμ Χικμέτ φαίνεται σε τέσσερις ταινίες: «Cici berber» («Ο κουρέας», 1933), «Dügün gecesi» («Νύχτα γάμου», 1933), «Günese dogru» («Προς τον ήλιο», 1937) και η μικρού μήκους «Bursa senfonisi» (1934). Ανάμεσα στις ταινίες μυθοπλασίας που σχετίζονται με το έργο του Χικμέτ αλλά είναι γυρισμένες από άλλους θα βρούμε τη ρωσική «Δυο παιδιά της γειτονιάς» (1957) των Ιλια Γκούριν – Ασντάρ Ιμπραγκίμοφ, την «Αϊσέλ, το λασπωμένο κορίτσι του στάβλου» (1934) του Μουσίν Ερτουγκούλ, το «Η αγάπη και η λύπη μου» (1978) που στηρίζεται σε θεατρικό έργο του Χικμέτ και ο «Αξιωματικός Tosun Pasa» (1976) που διαδραματίζεται στην Αίγυπτο και στηρίζεται σε μυθιστόρημα του συγγραφέα. Επίσης θα προβληθεί η ταινία «Κόκκινο ποτάμι, μαύρο πρόβατο» (1967) του Λούτφι Ακάντ, ένα βουκολικό τουρκικό δράμα, στο οποίο μάλιστα πρωταγωνιστεί ο μετέπειτα πρεσβευτής του τουρκικού κινηματογράφου στο εξωτερικό, ο σκηνοθέτης Γιλμάζ Γκιουνέι.

Στα ντοκιμαντέρ που αφορούν τον Χικμέτ θα βρούμε το «Ταξίδι του Ναζίμ στην Κούβα», τον «Αφέντη Galip» του Γάλλου Μορίς Πιαλά, που μέσα σε 11 λεπτά εξερευνά τη ζωή ενός Τούρκου μέσα από τα ποιήματα του Χικμέτ, και το πιο σημαντικό όλων, «Ναζίμ Χικμέτ –Η ζωή δεν είναι παίξε-γέλασε» της Στέφανι Καπαρέλ, μια πληρέστατη βιογραφία του Χικμέτ που εκτός άλλων περιλαμβάνει σπάνια πλάνα του Χικμέτ στη Ρωσία.

Ιδιαίτερο χρώμα όμως προσθέτουν το «Ορατόριο για τον Ναζίμ», ένα ορατόριο για χορωδία, σολίστ, πιάνο, αφήγηση και ορχήστρα του πιανίστα Φαζίλ Σαΐ, μια κινηματογραφημένη παράσταση μπαλέτου Μπαλσόι στηριγμένη σε λιμπρέτο του ποιητή και μια ενιαία προβολή μικρού μήκους ταινιών κινουμένων σχεδίων εμπνευσμένων από την ποίησή του. Τέλος, θα παιχτεί και το «Γράμμα στον Ναζίμ Χικμέτ» που γύρισε ο Κώστας Αριστόπουλος ως φόρο τιμής προς τον ποιητή.