Είναι δύσκολο να ταξινομήσει κανείς τις φωνές στις όπερες του Βέρντι (και συνεπώς τους ερμηνευτές) με τρόπο αυστηρό και μεθοδικό. Εχουμε δει τενόρους να ερμηνεύουν ρόλους τόσο αντίθετους όσο ο Οθέλλος και ο Δούκας στον Ριγκολέτο και υψιφώνους να περνούν από την Αμπιγκαΐλε (Ναμπούκο) στην Αλίκη Φορντ (Φάλσταφ). Παρ’ όλα αυτά οι πέντε μεγάλες τεσιτούρες (σοπράνο, μετζοσοπράνο, τενόρος, βαρύτονος, βαθύφωνος) ορίζουν μια μουσικοδραματική τυπολογία της οποίας επιχειρήσαμε μια περιγραφή.
Δεν αναφερόμαστε παρά μόνο σε ερμηνευτές που έχουμε δει επί σκηνής ή σχετικά με τους οποίους έχουμε μαρτυρίες από πρώτο χέρι, αποφεύγοντας έτσι να βυθιστούμε σε ένα παρελθόν του οποίου δεν απομένουν παρά δίσκοι με αβέβαιους ήχους. Οσο μεγάλοι κι αν υπήρξαν και όσο σημαντικοί στην ιστορία της όπερας του Βέρντι οι Claudia Muzio, Maria Caniglia, Lina Pallughi, Rosa Ponselle, Enrico Caruso, Beniamino Gigli, Aureliano Pertile, Giovanni Martinelli, Lawrence Tibbett, Giuseppe De Luca ή ο Ezio Pinza, δεν μας άφησαν παρά μεγάλες άριες που αποκαλύπτουν λίγα όσον αφορά το ταλέντο τους ως λυρικών ηθοποιών. Αντίθετα, κάποιοι καλλιτέχνες, θαυμάσιοι επί σκηνής, δεν άφησαν αναγκαστικά αντίστοιχα εξαιρετικές δισκογραφικές μαρτυρίες. Μπορεί οι μεγάλες ερμηνείες να παραμένουν αναλλοίωτες στο πέρασμα του χρόνου και στην εξέλιξη του στυλ, το γεγονός αυτό όμως δεν θα μας εμποδίσει να επικεντρωθούμε σε έναν «σύγχρονο» Βέρντι. Επιλέγοντας τις μεγάλες ερμηνείες αποφασίσαμε να μην αναφέρουμε ούτε όλους τους ρόλους ούτε όλους τους ερμηνευτές. Μερικοί αναφέρονται συχνά, άλλοι καθόλου. Δεν συγκρατήσαμε παρά τις μεγάλες ερμηνείες. Ορισμένοι ρόλοι, κι ας ήταν σημαντικοί, δεν γνώρισαν τέτοιες.
Οι υψίφωνοι
Αμπιγκαΐλε (Ναμπούκο)
Μαρία Κάλλας (1923-1977)
Το 1949, όταν δεν ήταν ακόμη «Η» Κάλλας, η Θεϊκή (la Divina) ξανάδωσε λάμψη σε ένα έργο το οποίο ως τότε δεν ήταν γνωστό παρά μόνο για τα χορωδιακά του. Μάρτυρας του γεγονότος αυτού μια πολύτιμη «ζωντανή» ηχογράφηση.
Anita Cerquetti (γενν. 1931)
Με αυτόν τον υπεράνθρωπο ρόλο η αστραφτερή ιταλίδα Ντίβα κέρδισε τα γαλόνια της σταρ και αποχαιρέτησε πρόωρα το κοινό της. Εδειχνε μιαν απίστευτη φωνητική αυθάδεια.
Ελενα Σουλιώτη (γενν. 1943)
Και εκείνη, με τον ίδιο ρόλο, βρήκε τη φήμη και έχασε τη φωνή της. Αυτή που αποκαλούσαν «η νέα Κάλλας» ήταν πολύ τολμηρή και έπαιρνε ρίσκα που έφερναν το κοινό σε κατάσταση έκστασης.
Julia Varadi (γενν. 1941)
Βλέποντάς την στον ρόλο της Αμπιγκαΐλε στην Οπερα της Βαστίλλης οι Παριζιάνοι ανακάλυψαν ότι η πιο γνήσια ερμηνεύτρια του Μότσαρτ ήταν η πιο μεγάλη τραγουδίστρια του Βέρντι στην εποχή της. Μετά από αυτό αποχαιρέτησε την όπερα. Στην περίπτωσή της επρόκειτο για εκούσιο αποχαιρετισμό.
Τζιζέλντα (Οι Λομβαρδοί)
Renatta Scotto (γενν. 1933)
Με αυτόν τον ρόλο του μπελκάντο η ιταλίδα κολορατούρα ρίχτηκε το 1969 σε ένα ρεπερτόριο που όλοι φαντάζονταν πως ήταν πολύ βαρύ για εκείνη. Μέσα από αυτό όμως έφερε στο φως μια δραματική ορμή που την έκανε αργότερα να είναι μια μεγάλη Λαίδη Μάκβεθ.
Ελβίρα (Ερνάνης)
Anita Cerquetti
Υπό τη διεύθυνση του Δημήτρη Μητρόπουλου ξανάφερε στη ζωή αυτό το εγκαταλειμμένο έργο και επέδειξε μιαν εκπληκτική φωνητική ευλυγισία.
Leyla Gencer (γενν. 1927)
Εχοντας την εμπειρία ρόλων του Ντονιτσέτι η τουρκικής καταγωγής τραγουδίστρια απέδωσε στο έργο τα μπελκαντίστικα εύσημά του δίνοντάς του ταυτόχρονα δραματική δύναμη.
Λουκρητία (Ι Due Foscari)
Katia Ricciarelli (γενν. 1946)
Με τις ακροβατικές καμπαλέτες και το ελεγειακό τραγούδι ο ρόλος της δυστυχισμένης γυναίκας αξιοποίησε τα προτερήματα αυτής της σπάνιας τραγουδίστριας η οποία θα αναλώσει τη φωνή της σε ρόλους πολύ βαρείς για εκείνη.
Τζοβάνα (Giovanna d’ Arco)
Renata Tebaldi (γενν. 1922)
Από το San Carlo της Νάπολι στο Palais Garnier η αντίζηλος της Κάλλας κέρδισε χάρη στην τρυφερότητα της ηρωίδας αυτής, της Ιωάννας της Λωρραίννης, το προσωνύμιο της «αγγελικής φωνής».
Ονταμπέλα (Αττίλας)
Antonietta Stella (γενν. 1929)
Στον ρόλο της πολεμίστριας η ντίβα την οποία επεσκίασαν η Κάλλας και η Τεμπάλντι επέβαλε μια προσωπικότητα (αλλά και ένα παρουσιαστικό!) έξω από τα συνηθισμένα.
Λαίδη Μάκβεθ (Μάκβεθ)
Μαρία Κάλλας
Ο Βέρντι ήθελε η λαίδη του να έχει άσχημη και πνιχτή φωνή. Το 1952 στη Σκάλα η ντίβα του αιώνα θριάμβευσε με αυτό το «παραστρατημένο μπελκάντο».
Josephine Barstow (γενν. 1940)
Η βρετανή υψίφωνος τα είχε όλα για να γίνει μια μεγάλη λαίδη: την τεχνική, την πνιχτή φωνή και το φλογερό ταμπεραμέντο. Υπήρξε αξέχαστη στον ρόλο αυτόν.
Shirley Verett (γενν. 1931)
Ο Τζιόρτζιο Στρέλερ και ο Κλάουντιο Αμπάντο βρήκαν, το 1976 για τη Σκάλα του Μιλάνου, την ιδανική Λαίδη στο πρόσωπο αυτής της Αμερικανίδας με τις άγριες εκλάμψεις και την έμφυτη ευγένεια.
Renata Scotto
Με τη σκηνική της παρουσία, τη δραματική νοημοσύνη και τη μυθική φωνητική της γνώση ερμήνευσε την πλέον πολύπλοκη και την πλέον τρομερή σαιξπηρική ηρωίδα.
Αμάλια (Ι Masnadieri)
Ilva Ligabue (1932-1998)
Η γοητευτική αυτή υψίφωνος, ιδανική ως Αλίκη στον Φάλσταφ, διακρινόταν από αντοχή και φωνητική λάμψη που την κατέστησαν την ιδανική ερμηνεύτρια του Βέρντι των «δύσκολων χρόνων».
Ελένη (Jerusalem)
Leyla Gencer
Λατρεύοντας τα στοιχήματα η θερμή Τουρκάλα επέβαλε τη γαλλική απόδοση των Λομβαρδών με αυθεντικότητα και προσωπικότητα.
Γκουλνάρα (Ο Κουρσάρος)
Katia Ricciarelli
Πλατιά αναπνοή, τίμπρο με χρώμα, ανεξάντλητη ενέργεια… Με το τέλειο τραγούδι η νεαρή Ριτσαρέλι έδωσε σώμα και ψυχή σε μιαν αρκετά συμβατική ηρωίδα.
Λίντα (Η μάχη του Λενιάνο)
Antonietta Stella
Ακόμη ένας ρόλος που απαιτεί ευλυγισία και γενναιότητα. Οπως η Leyla Gencer, αλλά με τελείως διαφορετικά μέσα, η Stella έβγαλε μεγάλη τρυφερότητα κάτω από τη θωρακισμένη επιφάνεια.
Λουίζα (Luisa Miller)
Katia Ricciarelli
Οπως και η μελλοντική Τραβιάτα, η ηρωίδα αυτής της όπερας έχει ανάγκη από μια τραγουδίστρια με δύο πρόσωπα: ένα δεξιοτεχνικό και ένα δραματικό. Ενας ρόλος τέλειος για τη Ριτσαρέλι.
Renata Scotto
Ενας ρόλος που συμφιλιώνει τη νεαρή Σκότο του μπελκάντο με το τέρας της σκηνής στο οποίο εξελίχθηκε κατόπιν. Αλλά και τι στυλ!
Λίνα (Στιφέλιο)
Catherine Malfitano (γενν. 1948)
Για την πρώτη μοιχαλίδα ηρωίδα που τόλμησε να παρουσιάσει συνθέτης στην ιταλική σκηνή, ο Βέρντι έγραψε ένα τραγούδι δραματικό, με διακριτικές πινελιές μπελκάντο. Η θερμόαιμη Αμερικανίδα έδειξε με τον ρόλο αυτόν όλο το μέγεθος των ικανοτήτων της πάνω στη σκηνή.
Τζίλντα (Ριγκολέτο)
Renata Scotto
Οπως η Μαρία Κάλλας (η οποία τραγούδησε ελάχιστα τον ρόλο αυτόν στη σκηνή), σκιαγραφεί θαυμάσια την εξέλιξη της ηρωίδας από την αφελή έφηβη ως τη γυναίκα που πεθαίνει από αγάπη.
Λεονόρα (Τροβατόρε)
Zinka Milanov (1906-1989)
Με τη μεγάλη φωνή της και τους μεγαλοπρεπείς τρόπους της η ντίβα της Μητροπολιτικής έδωσε μιαν εκπληκτική διάσταση σ’ αυτό το πρόσωπο του μελοδράματος που φαίνεται ότι βγαίνει από τον κόσμο του μπελκάντο.
Montserrat Caballe (γενν. 1933)
Τη θυμόμαστε στην Οράγγη, το 1972, να αντιστέκεται στο μαϊστράλι και να δίνει ζωή σε ένα «τραγούδι σχολής» με μια θαυμαστή καθαρότητα.
Julia Varady
Μαζί της είμαστε στο θέατρο χωρίς ποτέ να αλλοιώνεται η ομορφιά του τραγουδιού. Ποιος θα το έλεγε ότι η γαλήνια Λεονόρα μπορούσε να κρύβει μέσα της τόσο σκοτεινό πάθος;
Βιολέτα (Τραβιάτα)
Μαρία Κάλλας
Με πολυάριθμες «ζωντανές» ηχογραφήσεις η «Παραστρατημένη« της Κάλλας εξέφρασε τη μοίρα όλων των λυρικών ηρωίδων που πεθαίνουν από αγάπη. Αποτελεί το σύμβολο της ιταλικής όπερας.
Renata Scotto
Οπως η Κάλλας, και αυτή συνέτριψε τις συμβάσεις του ιταλικού μελοδράματος και έφερε στο φως ένα πρόσωπο πλούσιο και αληθινό.
Sylvia Sass (γενν. 1951)
Μια «νέα Κάλλας» που δεν εξελίχθηκε όπως αναμενόταν, όπως πολλές άλλες. Αλλά η Βιολέτα της στο Φεστιβάλ της Aix-en-Provence το 1976 έκανε την αίθουσα να κλαίει. Πώς να μην τη θυμάται κανείς;
Angela Gheorghiu (γενν. 1965)
Η άρτι αφιχθείσα στις υψιφώνους του Βέρντι ήταν εκτεθειμένη σε συντριπτικές συγκρίσεις. Χάρη στην ομορφιά της, τη δραματική και φωνητική της αυθεντία, θριάμβευσε χωρίς δυσκολία.
Ελενα (Σικελικός Εσπερινός)
Μαρία Κάλλας
Δεν έχουμε εδώ την «ενδόμυχη» Κάλλας της Τραβιάτα, αλλά την ντίβα που είναι ικανή να δώσει σάρκα και οστά στα πιο στερεότυπα πρόσωπα. Το 1951 στη Φλωρεντία, υπό τη διεύθυνση του μεγαλειώδους Erich Kleiber, το τραγούδι της δεν είχε όμοιό του.
Αμέλια (Σιμόν Μποκανέγκρα)
Mirella Freni (γενν. 1935)
Η φυσική σκηνική παρουσία και το ανεπιτήδευτο τραγούδι της συγκινητικής αυτής καλλιτέχνιδας έκαναν θαύματα στη μυθική παραγωγή των Στρέλερ και Αμπάντο.
Katia Ricciarelli
Πιο θεληματική, πιο μαχητική, αλλ’ όχι λιγότερο ποιητική από τη Φρένι, ξαναβρήκε με τον δικό της τρόπο τη λεπτή γοητεία αυτής της ηρωίδας, του νεαρού κοριτσιού που παρασύρεται σε μια σκοτεινή περιπέτεια.
Kiri Te Kanawa (γενν. 1944)
Η κομψότητα, η ομορφιά, η φωνητική καθαρότητα. Με τα δικά της ατού, η πιο κομψή των τραγουδιστριών δημιούργησε ένα πρόσωπο λίγο απόμακρο αλλά εκπληκτικά συγκινητικό.
Αμέλια (Χορός Μεταμφιεσμένων)
Μαρία Κάλλας
Αντίο καντιλένες και καμπαλέτες. Η μεγάλη υψίφωνος του Βέρντι δεν χρειάζεται πλέον αυτές τις πατερίτσες. Στη Σκάλα το 1957 η Κάλλας έδωσε στη μοιχαλίδα μια διάσταση χωρίς όμοιά της.
Renata Scotto
Αποκτώντας όλο και περισσότερη δραματική διαίσθηση και έλεγχο η τραγουδίστρια του μπελκάντο έγινε τραγική στον ρόλο αυτόν, όπου αποτέλεσε έκπληξη.
Josephine Barstow
Μην εμπιστεύεστε την ηχογράφηση που έγινε πολύ καθυστερημένα, υπό τη διεύθυνση του Κάραγιαν. Στη σκηνή η αγγλίδα τραγωδός συγκέρασε την ευαισθησία με τη φωνητική γενναιότητα με μια γνώση που δεν ανήκει παρά μόνο σ’ αυτήν.
Οσκαρ (Χορός Μεταμφιεσμένων)
Kathleen Battle (γενν. 1948)
Ο Βέρντι ελάχιστα συνέθεσε για ελαφρές φωνές, αλλά αυτός ο αγγελιοφόρος της μοίρας είναι ένα αριστούργημα. Μη έχοντας καμία σχέση με τις σουμπρέτες που, δυστυχώς, συχνά «κελαηδούν» αυτόν τον ρόλο, η Kathleen Battle δημιούργησε έναν εκπληκτικό ρόλο που μοιάζει να βγαίνει από τον Μπουνιουέλ.
Λεονόρα (Η δύναμη του πεπρωμένου)
Renata Tebaldi
Στον ρόλον αυτό η αντίπαλος της Κάλλας ήταν σχεδόν χωρίς αντίπαλο.
Martina Arroyo (γενν. 1936)
Το δικό της «Pace, pace» τη δεκαετία του ’70 στο Palais Garnier έμεινε σαν κομμάτι ανθολογίας. Οπως η Τεμπάλντι, έτσι και η Αρόγιο είχε την αναπνοή, τα μεστό τίμπρο, την ήρεμη δύναμη που απαιτεί ο ρόλος.
Anna Tomowa-Sintow (γενν. 1941)
Ο Κάραγιαν πήρε αυτή τη βουλγάρα τραγουδίστρια και την έκανε γερμανίδα. Αν όμως μέναμε σ’ αυτό, θα σήμαινε ότι ξεχνάμε τις επιτυχίες της αστραφτερής αυτής φωνής στην όπερα του Βέρντι. Μαρτυρούν γι’ αυτό η Αΐντα της, η Αμέλιά της και φυσικά η Λεονόρα.
Ελισάβετ (Ντον Κάρλος)
Pilar Lorengar (1921-1995)
Ηταν όμορφη, είχε αέρα βασίλισσας και η μεγάλη της φωνή με το σφιχτό βιμπράτο είχε κι αυτή κάτι το βασιλικό.
Montserrat Caballe
Επί σκηνής αλλά και στην περίφημη ηχογράφηση του Τζουλίνι (ΕΜΙ) η φωνή της ντίβας από την Καταλωνία έκανε τη βασίλισσα αυτή που αντιμετωπίζει τόσες δυστυχίες να μοιάζει με θαυμάσιο πλάσμα που κατεβαίνει από βιτρό.
Julia Varady
Και όμως η σύζυγος του Ντίτριχ Φίσερ-Ντισκάου δεν θα ηχογραφούσε κανένα πλήρες έργο του Βέρντι! Στη σκηνή ήταν μια πληγωμένη βασίλισσα, εύθραυστη αλλά δυνατή, πάρα πολύ συγκινητική.
Αΐντα
Leontyne Price (γενν. 1927)
Στο Παρίσι το 1968 η αμερικανίδα ντίβα υπήρξε θύμα μιας παραγωγής που χρονολογείτο από το… 1932.
Δυσδεμόνα (Οθέλλος)
Teresa Zylis-Gara (γενν. 1935)
Ηταν η αγαπημένη Δυσδεμόνα του Βίκερς. Και καθώς ο Βίκερς ήταν ο μεγαλύτερος των Οθέλλων, μαζί του στη σκηνή της Οράγγης είχε αγγίξει το ανυπέρβλητο.
Margaret Price (γενν. 1941)
Είχε αγαπηθεί σε ρόλους Μότσαρτ, και έπειτα, το 1976, στην Οπερα του Παρισιού, αποκαλύφθηκε ιδανική σ’ αυτόν τον ρόλο του Βέρντι.
Mirella Freni
Ως γυναίκα-παιδί η Φρένι ήταν ακαταμάχητη.
Renata Scotto
Από τα χείλη της το «τραγούδι της ιτιάς» δημιουργούσε μια συγκινητική αίσθηση θανάτου. Ποια άλλη από την Κάλλας, αν είχε τραγουδήσει τον ρόλο αυτόν, θα μπορούσε να φθάσει σε μια τέτοια τραγική διάσταση;
Αλίτσια (Φάλσταφ)
Ilva Ligabue
Ζωντάνια, γοητεία, άρθρωση τέλεια, καλοπροαίρετη πονηριά: η ιταλίδα τραγουδίστρια τα είχε όλα αυτά. Ο Βισκόντι, στη Βιέννη, με τον Φίσερ-Ντισκάου στον ρόλο του Παντσιόνε, μεγέθυνε όλες τις αρετές της.
Adriana Maliponte (γενν. 1938)
Ποιος θυμάται την αστραφτερή αυτή φωνή που σχεδόν αγνοήθηκε από τις ηχογραφήσεις (μια ωραία Μικαέλα στην Κάρμεν του Μπερνστάιν); Ως Αλίτσια ήταν απολαυστικά κωμική.
Νανέτα (Φάλσταφ)
Mirella Freni
Στις πιο ελαφρές από τις υψιφώνους του Βέρντι η Φρένι αισθανόταν κάτι παραπάνω από άνετα και, κάτω από τη νεαρή Νανέτα, διαφαινόταν ήδη η Αΐντα.
Οι μετζοσοπράνο και οι κοντράλτο
Ατζουτσένα (Τροβατόρε)
Irina Arkhipova (γενν. 1925)
Στο αρχαίο θέατρο της Οράγγης, το 1972, η πιο μεγάλη ρωσίδα μέτζο της εποχής της έδινε ένα μάθημα τραγουδιού Βέρντι. Στην τραγική τσιγγάνα της διοχέτευε όλη την ανθρωπιά μιας ρωσίδας αγρότισας.
Shirley Verrett
Μια μάγισσα με άγριο τίμπρο. Τόσο διαφορετική από τις άλλες τραγουδίστριες.
Ούλρικα (Χορός Μεταμφιεσμένων)
Christa Ludwig (γενν. 1935)
Η μεγάλη γερμανίδα μέτζο με τους αβυσσαλέους χαμηλούς τόνους έδωσε μια τραγική ευγένεια στον ρόλο αυτόν.
Πρετσιοσίλα (Η δύναμη του πεπρωμένου)
Fiorenza Cossotto (γενν. 1935)
Τη βλέπουμε ακόμη, καβαλημένη σε ένα κανόνι, να φωνάζει «Rataplan-plan-plan» στο Palais Garnier. Η θερμόαιμη Ιταλίδα, από την οποία έλειπε κάπως η classe για να είναι μια μεγάλη μέτζο του Βέρντι, ήταν σ’ αυτόν τον ρόλο πιο αληθινή και από την πραγματικότητα.
Πριγκίπισσα Εμπολι (Ντον Κάρλος)
Shirley Verrett
Μέτζο με άνεση στους υψηλούς τόνους η Βέρετ δεν ονειρευόταν τίποτε άλλο από το να γίνει υψίφωνος. Ο ρόλος αυτός γραμμένος για μέτζο με δυνατότητες να τραγουδάει και σε υψηλότερες περιοχές τής πήγαινε γάντι. Το μείγμα αγριότητας και κομψότητας του οποίου κατείχε το μυστικό την καθιστούσε απλώς ακαταμάχητη.
Αμνερις (Αΐντα)
Grace Bumbry (γενν. 1937)
Αυτή την απογοητευμένη, ερωτευμένη ηρωίδα η μεγάλη αμερικανίδα μέτζο την ανεδείκνυε κύριο πρόσωπο του έργου. Οι θρήνοι της στον τάφο όπου πεθαίνουν η αντίζηλός της και ο εραστής της παραμένουν αξέχαστοι.
Κυρία Κουίκλι (Φάλσταφ)
Lucia Valentini-Terrani (1946-1998)
«Reveranza» καμαρώνει η φαιδρή οικοδέσποινα του Ουίνδσορ, η πιο βαριά, μαζί με την Ούλρικα στον Χορό Μεταμφιεσμένων, από τις γυναικείες φωνές που φαντάστηκε ο Βέρντι. Στον ρόλο αυτόν η Βαλεντίνι-Τεράνι, θαυμάσια ερμηνεύτρια του Ροσίνι, κατάφερνε να είναι αστή και ταυτόχρονα ευγενής.
Οι τενόροι
Ορόντης (Οι Λομβαρδοί)
Luciano Pavarotti (γενν. 1935)
Τι το καλύτερο από το φωτεινό τίμπρο, τις αυθάδεις υψηλές νότες, την ατέλειωτη αναπνοή του νεαρού Παβαρότι για να δικαιωθεί αυτός ο πρώιμος ήρωας του Βέρντι;
Ερνάνης
Mario Del Monaco (1915-1982)
Ο φημισμένος ιταλός τενόρος δεν ήταν, σίγουρα, ένας εκλεπτυσμένος καλλιτέχνης και η χροιά piano δεν του ήταν οικεία. Αλλά σ’ αυτόν τον τόσο ρομαντικό ρόλο, πόσο μπρίο και θάρρος είχε!
Carlo Bergonzi (γενν. 1924)
Ο μεγαλύτερος τενόρος της βερντικής όπερας στη μεταπολεμική εποχή δεν είχε το παρουσιαστικό του Ερολ Φλιν, αλλά η λάμψη της φωνής του, το απαλλαγμένο από τα «εφέ του τενόρου» στυλ του (εξάλλου είχε ξεκινήσει ως βαρύτονος) τον καθιστούσαν έναν πολύ πειστικό ήρωα της όπερας. Ως Ερνάνης του Βέρντι και του Ουγκό έβαζε φωτιά στη σκηνή.
Κάρλο (Giovanna d’ Arco)
Carlo Bergonzi
Αυτός ο Carlo δεν είναι άλλος από τον Κάρολο Ζ’ με τον οποίο η Ιωάννα της Λωρραίννης είναι τρελά ερωτευμένη! Χωρίς προβλήματα, ο Μπεργκόντσι ερμήνευε αυτόν τον πολύ αρσενικό ήρωα με βασιλική κομψότητα.
Γκαστόν (Jerusalem)
Giacomo Aragall (γενν. 1939)
Με την αστραφτερή φωνή και το παρουσιαστικό του σαν σταρ του κινηματογράφου, ο καταλανός τενόρος θα άξιζε να είχε αποκτήσει τη φήμη των «τριών τενόρων». Σ’ αυτή την (έντονα επεξεργασμένη) γαλλική απόδοση των Λομβαρδών προσφέρει γνήσιο τραγούδι και δραματικότητα.
Αρίγκο (Η μάχη του Λενιάνο)
Franco Corelli (γενν. 1921)
Είχε ονειρεμένη μορφή και σπινθηροβόλα φωνή. Καταπονούσε όμως το τραγούδι του με τα χειρότερα «τικ των τενόρων»! Παρ’ όλα αυτά στον ρόλο του Αρίγκο ηλέκτριζε την ατμόσφαιρα.
Ροντόλφο (Λουίζα Μίλερ)
Jose Carreras (γενν. 1946)
Τι θα γινόταν αν αυτός ο γοητευτικός Ισπανός δεν εφθείρετο με το να τραγουδά ρόλους πολύ βαρείς γι’ αυτόν (Ρανταμές)! Ως ήρωας της πρώτης εσωστρεφούς όπερας του Βέρντι είχε ποιότητα και κλάση. Και τι τίμπρο!
Στιφέλιο
Jose Carreras
Και πάλι εδώ ο ισπανός τενόρος βρίσκεται στον χώρο του. Αυτόν τον ρόλο του πάστορα που βρίσκεται αντιμέτωπος με τη μοιχεία τον ερμηνεύει με έναν σπάνιο ψυχολογικό πλούτο και άλλο τόσο σπάνια φωνητική φαντασία.
Δούκας της Μάντοβας (Ριγκολέτο)
Alfredo Krauss (1927-1999)
Με νεανικό τίμπρο, αυθάδεις υψηλές νότες, αλαζονεία και δηκτικότητα: ο κομψότερος των τενόρων «ήταν» ο Δούκας όπως η Κάλλας ήταν η Τραβιάτα.
Roberto Alagna (γενν. 1963)
Αυτόν τον ακαταμάχητο και χωρίς ηθικούς ενδοιασμούς ήρωα ο νεαρός γαλλοϊταλός τενόρος τον μεταμορφώνει σε αντι-ήρωα εκπληκτικά σύγχρονο.
Μανρίκο (Τροβατόρε)
Franco Corelli
Με το σπαθί μπροστά και με το χέρι στην καρδιά ο σταρ Κορέλι ήταν σε αυτόν τον ρόλο ο tenorissimo.
Jussi Bjorling (1911-1960)
Λιγότερο σέξι από τον Κορέλι, αλλά τραγουδώντας πολύ καλύτερα (και αυτός με ακαταμάχητο τίμπρο), ο Σουηδός που λατρεύτηκε από το αμερικανικό κοινό αναβιώνει τον ρομαντικό ήρωα που είχε πλάσει η φαντασία του Βέρντι. Αξέχαστος!
Carlo Bergonzi
Στην αυτοπεποίθηση ο στυλίστας Μπεργκόντσι προσθέτει μιαν υπερβατική μουσικότητα που απελευθερώνει τον ρόλο από πομπώδη στοιχεία. Οι διάδοχοί του ας τον άκουγαν καλύτερα!
Αλφρέδος (Τραβιάτα)
Alfredo Krauss
Με την Κάλλας στην αρχή της καριέρας του (το μαρτυρεί μια «ζωντανή» ηχογράφηση), με τη Σκότο 30 χρόνια αργότερα, ο αναλλοίωτος Κράους υπήρξε ο πιο περήφανος και ο πιο νεανικός των ερωτευμένων.
Nicolai Gedda (γενν. 1925)
Ανετος σε όλα τα ρεπερτόρια ο ρωσοσουηδός τενόρος τραγουδούσε Βέρντι με όσο στυλ και κομψότητα τραγουδούσε Μότσαρτ. Ως Αλφρέδος ήταν εξαιρετικά συγκινητικός.
Neil Schicoff (γενν. 1949)
Τέλειος Βέρθερος στο ξεκίνημά του, τέλειος Πίτερ Γκράιμς σήμερα, ο Σίκοφ προικίζει όλους τους ήρωες που ενσαρκώνει με έναν εκπληκτικό ψυχολογικό πλούτο. Μπόρεσε όσο κανείς άλλος να εκφράσει την αγωνία και τις χαμένες ελπίδες του Αλφρέδου.
Ρικάρντο (Χορός Μεταμφιεσμένων)
Carlo Bergonzi
Σε αυτόν τον ρόλο του ερωτευμένου μονάρχη υπήρξε τόσο αξέχαστος όσο αξέχαστη είναι η Κάλλας στην Τόσκα και ο Βίκερς στον Οθέλλο. Με απαράμιλλη κομψότητα και μουσική ακρίβεια περνούσε όπως κανένας άλλος από την ανεμελιά στο πάθος.
Alain Vanzo (γενν. 1928)
Με το τέλειο τραγούδι του και το άψογο στυλ του ο γάλλος τενόρος υπήρξε ένας υποδειγματικός Ρικάρντο, παρ’ όλο που υστερούσε σε δραματικό τάλαντο. Αλλά μήπως και ο Μπερκόντσι ήταν καλός ηθοποιός;
Nicolai Gedda
Είναι ο μόνος που τόλμησε να τονίσει τον (ιστορικά) αμφίβολο χαρακτήρα του βασιλιά Γουσταύου Γ’ της Σουηδίας, από τον οποίο είναι εμπνευσμένος ο ήρωας. Επιπλέον, τραγουδούσε με την αριστοκρατικότητα του Μπεργκόντσι.
Luciano Pavarotti
Στη λάμψη της ωριμότητάς του ο τενορίσιμο υπήρξε ο ιδανικός Ρικάρντο, παθιασμένος αλλά και διακριτικά κυνικός.
Αλβάρο (Η δύναμη του πεπρωμένου)
Mario Del Monaco
Περηφάνια, αυτοπεποίθηση και φωνητικό μέταλλο! Τι να ζητήσει κανείς περισσότερο από αυτόν τον συμβατικό ήρωα που τραγουδά ακαταμάχητες μελωδίες;
Carlo Cossutta (1932-2000)
Το καθαρό και ακτινοβόλο τίμπρο του, η φωνητική του σταθερότητα τον ανέδειξαν σε έναν καλό Τροβατόρε και έναν θαυμάσιο Οθέλλο. Αλλά η φωτεινότητα του Αλβάρο ταίριαζε ιδιαίτερα σ’ αυτόν τον ρωμαλέο τραγουδιστή.
Jose Cura (γενν. 1962)
Δεν πέθανε λοιπόν o τενόρος lyrico spinto; Ο ανερχόμενος αργεντινός τραγουδιστής το αποδεικνύει ερμηνεύοντας αυτόν τον ήρωα.
Ντον Κάρλος
Jon Vickers (γενν. 1926)
Στο Λονδίνο το 1958 σε σκηνοθεσία Βισκόντι και υπό τη διεύθυνση του Τζουλίνι, ο μεγαλειώδης Βίκερς έδινε στον Ντον Κάρλος βάρος και πολυπλοκότητα. Και τι λυρισμός!
Giacomo Aragall
Με ένα τίμπρο ονειρικό και μιαν ανεπαίσθητη αγωνία ο Αραγκάλ υπήρξε απλούστατα ο ιδανικός Ντον Κάρλος.
Neil Schicoff
Οπως ο Αραγκάλ, ο Σίκοφ είναι πλάσμα ανήσυχο, βασανισμένο. Ο Κάρλος του δεν διαθέτει τις σίγουρες υψηλές νότες αλλά έχει την τραγικότητα κάποιου που τον θυσίασε η ιστορία.
Ρανταμές (Αΐντα)
Richard Tucker (1913-1975)
Προικισμένος με μια πανίσχυρη υψηλή πέμπτη ο τενόρος σταρ της Μητροπολιτικής Οπερας της Νέας Υόρκης ήταν ταυτόχρονα γενναίος, λιτός και με στυλ. Τραγουδούσε τον Ρανταμές με την κομψότητα του μπελκάντο.
Jon Vickers
Σ’ αυτόν τον στιβαρό ρόλο που ξεκινά «εν ψυχρώ» με μια φοβερή άρια όπου σχεδόν όλοι οι τενόροι αποτυγχάνουν, o Μπεργκόντσι και ο Μπιέρλνιγκ υπήρξαν παραδειγματικοί και ο Ντομίνγκο συγκινητικός. Ο Κορέλι και ο Βίκερς προσέθεσαν τη λαμπερή φωνή που ηλεκτρίζει.
Οθέλλος
Mario Del Monaco
Σίγουρα ο Βίκερς, ακόμη και ο Ντομίνγκο είναι πιο ενδιαφέροντες από δραματικής απόψεως, αλλά το ιταλικό τίμπρο, η λαμπρή εκφορά του Ντελ Μόνακο γέμιζαν ασφυκτικά τις αίθουσες. Τι σημασία έχει, σ’ αυτή την περίπτωση, η ψυχολογία;
Jon Vickers
Οχι μόνο τραγουδούσε τέλεια τη μουσική του Βέρντι, αλλά ο καναδός τενόρος ήταν επιπλέον και σαιξπηρικός ηθοποιός αντάξιος του Λόρενς Ολίβιε. Οι εκρήξεις του που θύμιζαν πληγωμένο άγριο ζώο αποτελούν για πάντα μέρος της ιστορίας της λυρικής τέχνης.
Placido Domingo (γενν. 1941)
Με ελάχιστη άνεση στους μπελκάντο ρόλους του Βέρντι ο Ντομίνγκο είναι ένας Οθέλλος μεγάλων διαστάσεων, εκλεπτυσμένος και άγριος, τερατώδης και συγκινητικός. Από το ξεκίνημα του στον ρόλο αυτόν, το 1975 στο Αμβούργο, δεν σταμάτησε να τελειοποιεί τον υπέροχο ήρωα.
Φέντον (Φάλσταφ)
Alfredo Krauss
Ο ρόλος του Φέντον, με τη μοναδική παραδοσιακή άρια που υπάρχει σε όλη την όπερα, προορίζεται για τέλειους στυλίστες. Ο Αλφρέδο Κράους είναι σ’ αυτόν το ρόλο τόσο ιδανικός όσο και στον Δούκα του Ριγκολέτο.
Οι βαρύτονοι
Ναμπούκο
Tito Gobbi (1913-1984)
Συμφωνούμε, ο Τίτο Γκόμπι είχε μια τάση να τραβά προς τον βερισμό τους ρόλους του μπελκάντο. Αυτό όμως δεν εμπόδισε τον άγριο και παρανοϊκό του Ναμπούκο να είναι απαράμιλλος.
Renato Bruson (γενν. 1936)
Ο γνήσιος αυτός τραγουδιστής, ο οποίος μερικές φορές ήταν πολύ εκλεπτυσμένος ώστε να εκφράσει πειστικά τον πολεμικό χαρακτήρα ορισμένων ηρώων του Βέρντι, είναι κατά παράδοξο τρόπο ένας μεγαλομανής Ναμπούκο μεγάλων διαστάσεων. Και τι στυλ!
Κάρλο (Ερνάνης)
Leonard Warren (1911-1960)
Πλούσιο τίμπρο, άψογη γραμμή, πειστικό πάθος: πρότυπο βαρύτονου Βέρντι, ήταν ιδανικός για να δώσει λάμψη στον μέλλοντα Κάρολο Ε’.
Φραντσέσκο (Ι Due Foscari)
Piero Cappuccilli (γενν. 1930)
Φωνητικά τέλειος, του καταλόγιζαν την έλλειψη δραματικής φαντασίας. Στον ρόλο του Φραντσέσκο Φόσκαρι έδωσε όμως απαράμιλλη ευγένεια και ένταση.
Μάκβεθ
Piero Cappuccilli
Σε σκηνοθεσία του Τζιόρτζιο Στρέλερ και υπό τη διεύθυνση του Κλάουντιο Αμπάντο, το 1976 στη Σκάλα του Μιλάνου, ο Καπουτσίλι αποδείχθηκε άξιος σαιξπηρικός ήρωας.
Leo Nucci (γενν. 1942)
Λιγότερο γενναιόδωρος από άποψη ντεσιμπέλ σε σχέση με τον Καπουτσίλι, αλλά με περισσότερη φαντασία, πιο «σύγχρονος», ο Νούτσι επέβαλε έναν Μάκβεθ νωθρό και επικίνδυνο.
Σεΐντ (Il Corsaro)
Renato Bruson
Παραδειγματικός ερμηνευτής του Ντονιτσέτι, o Μπρουζόν ερμηνεύει τον Βέρντι με όλους τους κανόνες του ρομαντικού τραγουδιού. Στον Κουρσάρο το αποτέλεσμα είναι υπερβατικό.
Ρολάντο (Η μάχη του Λενιάνο)
Ettore Bastianini (1922-1976)
Ευγενής τραγουδιστής, θαυμάσια φωνή, αλλά δραματικά επίπεδος, ο Ετορε Μπαστιανίνι υπερέβαινε μερικές φορές τον εαυτό του. Εδώ είναι εντυπωσιακός.
Μίλερ (Luisa Miller)
Leo Nucci
Αυταρχικός και όμως εύθραυστος, φωνητικά λαμπερός αλλά και ικανός για παράδοξα παραστρατήματα, ο Νούτσι κλέβει την παράσταση στο δράμα δωματίου Λουίζα Μίλερ.
Ριγκολέτο
Tito Gobbi
Το «παράκανε», αλλά με τόση ορθότητα, τόσο πόνο, τόση ανθρωπιά τού συγχωρούνται τα βεριστικά του παραστρατήματα. Μία από τις μεγάλες μεταπολεμικές ερμηνείες σε αυτή την όπερα του Βέρντι.
Κώστας Πασχάλης (γενν. 1929)
Κατά άδικο τρόπο ξεχασμένος, αυτός ο έμπειρος τραγουδιστής του Βέρντι υπήρξε ένας Ριγκολέτο λιτός, εκφραστικός, φωνητικά άψογος. Μας παρηγόρησε από τον θεατρινισμό πολλών από τους συναδέλφους του.
Leo Nucci
Επειδή δεν κάνει παραχωρήσεις στα μελοδραματικά εφέ, είναι ιδιαίτερα συγκινητικός σε αυτόν τον ρόλο που προσφέρεται για όλες τις υπερβολές.
Ο κόμης Λούνα (Τροβατόρε)
Leonard Warren
Για να δώσει κανείς ζωή και αληθοφάνεια σε αυτόν τον «κακό» του μελοδράματος πρέπει, πριν απ’ όλα, να είναι τέλειος τραγουδιστής. Ο αμερικανός βαρύτονος τον απέδιδε ως φοβερά εντυπωσιακό μονολιθικό πρόσωπο.
Sherill Milnes (γενν. 1935)
Φυσική και φωνητική παρουσία, πραγματικός βαρύτονος Βέρντι, ο Μάιλνς ηλέκτριζε ιδιαίτερα στους ρόλους των «κακών».
Τζιόρτζιο Ζερμόν (Τραβιάτα)
Leo Nucci
Στον ρόλο του απαίσιου πατέρα Ζερμόν, ενσάρκωση των αστικών αρετών(;), ο Νούτσι αποφεύγει να γίνεται δογματικός ενώ διατηρεί μια τρομακτική ακαμψία. Προκαλεί ανατριχίλα.
Σιμόν Μποκανέγκρα
Tito Gobbi
Την εποχή όπου αυτό το «μπάσταρδο» αριστούργημα δεν προκαλούσε παρά την περιφρόνηση, ο Γκόμπι έδειξε ότι ο Δόγης ήταν, χωρίς να το θέλει, ένας από τους μεγάλους ήρωες της όπερας του Βέρντι.
Piero Cappuccilli
Οπως και στον Μάκβεθ, έτσι κι εδώ οι Στρέλερ και Αμπάντο τον έκαναν να βγει από τον εαυτό του. Ο θάνατός του έφερνε δάκρυα.
Ρενάτο (Χορός Μεταμφιεσμένων)
Tito Gobbi
Τι άχαρη φωνή αυτή του Γκόμπι! Υπάρχει όμως άλλος τραγουδιστής που να στοιχειώνει έτσι τους ρόλους; Ο Ρενάτο του, προδομένος από τη σύζυγο και τον καλύτερο φίλο του, ήταν σπαρακτικός.
Κάρλο (Η δύναμη του πεπρωμένου)
Leonard Warren
Ηταν ένας από τους μεγάλους ρόλους του. Τραγουδώντας αυτόν τον ρόλο τον βρήκε ο θάνατος στη σκηνή της Μητροπολιτικής Οπερας της Νέας Υόρκης το 1960. Το απαράμιλλο στυλ του ταίριαζε θαυμάσια με τον ήρωα.
Ροντρίγκο ντε Πόζα (Ντον Κάρλος)
Tito Gobbi
Ηρωικός και εξαιρετικά συγκινητικός, ο Γκόμπι πέθαινε όπως κανένας άλλος στην αγκαλιά του φίλου του, Κάρλος. Αλλά σε τι δεν ήταν συγκινητικός;
Robert Massard (γενν. 1925)
Ο γάλλος βαρύτονος υπήρξε ένας μεγάλος Πόζα, με διαπεραστική φωνή, με ακαταμάχητη ορμητικότητα και ειλικρίνεια.
Αμονάσρο (Αΐντα)
Leo Nucci
Ναι, και πάλι ο Νούτσι! Ως ταπεινωμένος πατέρας που προτρέπει την κόρη του να εκδικηθεί είναι τρομακτικός χωρίς ποτέ να κάνει παραχωρήσεις στα εύκολα εφέ. Ενα κατόρθωμα!
Ιάγος (Οθέλλος)
Tito Gobbi
Ο μεγάλος ρόλος του Βέρντι για τον Γκόμπι. Ως μεταφυσικός προδότης ήταν γεμάτος υπονοούμενα, ψιθύρους, τρομακτικός, παράδοξα γοητευτικός. Μία από τις μεγάλες λυρικές ενσαρκώσεις του τελευταίου μισού του 20ού αιώνα.
Gabriel Bacquier (γενν. 1924)
Το 1976 στην Οπερα του Παρισιού ο γάλλος βαρύτονος είχε γιουχαϊστεί. Δεν έπαυε όμως να συναρπάζει ακόμη και αν η φωνή του δεν ήταν πάντα άψογη.
Φάλσταφ
Tito Gobbi
Και εδώ ήταν συγκινητικός, αλλά με ένα χαμόγελο στη φωνή, μια γενναιοδωρία στην κίνηση, μια συγκινητική ανθρωπιά.
Alain Fondary (γενν. 1932)
Εχοντας γίνει καθυστερημένα σταρ, ο γάλλος βαρύτονος με το πλούσιο τίμπρο και τις εύκολες υψηλές νότες υπήρξε ένας Ριγκολέτο, ένας Πόζα εξαιρετικά συγκινητικός. Ο πληθωρικός Φάλσταφ του βάδιζε στα ίχνη του γλαφυρού Γκαμπριέλ Μπακιέ.
Bryn Terfel (γενν. 1965)
Στα 34 χρόνια του ο γοητευτικός αυτός τραγουδιστής με το εντυπωσιακό παρουσιαστικό ενσαρκώνει τον Φάλσταφ με θαυμαστή ακρίβεια και ανθρωπιά. Ηδη από τώρα ο «Παντσιόνε» του έχει μπει στην Ιστορία.
Φορντ (Φάλσταφ)
Rolando Panerai (γενν. 1924)
Αυτός ο μεγάλος ερμηνευτής του Μότσαρτ βρήκε με αυτόν τον ρόλο τον… Βέρντι του. Τον έχει ηχογραφήσει τέσσερις φορές. Επί σκηνής ήταν ακαταμάχητος.
Οι βαθύφωνοι
Ζαχαρίας (Ναμπούκο)
Cesare Siepi (γενν. 1923)
Ο αθάνατος Ντον Τζιοβάνι υπήρξε και ένας φημισμένος Φίλιππος Β’. Αλλά θυμάται κανείς ότι αυτός ο μεγάλος ιταλός μπάσος ήταν καταπληκτικός ως προφήτης Ζαχαρίας;
Παγκάνο (Οι Λομβαρδοί)
Ruggero Raimondi (γενν. 1941)
Συχνά κατηγορούσαν αυτόν τον ηθοποιό – τραγουδιστή που προερχόταν από τον κινηματογράφο ότι δεν ήταν ένας «αληθινός» μπάσος του Βέρντι. Αλλά η φυσική παρουσία του, το τίμπρο του έδιναν συχνά την απάντηση. Στον ρόλο αυτό, που απαιτεί εφέ, είναι τέλειος.
Samuel Ramey (γενν. 1942)
Πολύ περισσότερο από τους ρόλους του Φιλίππου ή του Ζαχαρία, αυτός ο τραγουδιστής με τη μοναδική «κολαρατούρα» φωνή σημάδεψε τους ρόλους τού μπελκάντο. Οι Λομβαρδοί συνέβαλαν πολύ στη δημιουργία της φήμης του.
Αττίλας
Nicolai Ghiaurov (γενν. 1929)
Οταν ο μεγάλος βαθύφωνος ανέβαζε τη φωνή του, το χορτάρι δεν ξαναφύτρωνε! Το τίμπρο, το ανάστημα: ο Γκιαούροφ τα είχε όλα για να είναι ένας εξαιρετικός Αττίλας.
Samuel Ramey
Ο αμερικανός τραγουδιστής διαθέτει μέσα λιγότερο εντυπωσιακά από τον Γκιαούροφ, είναι όμως ο κληρονόμος της μεγάλης σχολής του μπελκάντο από όπου προέρχεται ο ήρωας. Αλλά και τι ανάστημα!
Πρότσιντα (Σικελικός Εσπερινός)
Boris Christoff (1914-1993)
Η πασίγνωστη άρια «Ο tu Palermo» στερέωσε τη δόξα του ιστορικού αυτού ήρωα, τόσο αγαπητού στους Ιταλούς. Ο πληθωρικός Μπορίς Κριστόφ, τον οποίο θα ξανασυναντήσουμε ως Φίλιππο Β’ στην όπερα Ντον Κάρλος, έδωσε μιαν ερμηνεία όλο παλμό, το 1949, στη Νάπολι, υπό τη διεύθυνση του Erich Kleiber, με παρτενέρ τη Μαρία Κάλλας.
Φιέσκο (Σιμόν Μποκανέγκρα)
Nicolai Ghiaurov
Απέναντι στον Καπουτσίλι ως Μποκανέγκρα στο ιστορικό ανέβασμα των Στρέλερ και Αμπάντο, ο Γκιαούροφ ήταν ο ευγενής πατέρας με μιαν αυθεντία και ένα φωνητικό μεγαλείο που δεν ξανασυναντήσαμε ποτέ. Μια μεγάλη ανάμνηση!
Ο αδελφός Μελίτων (Η δύναμη του πεπρωμένου)
Gabriel Bacquier
Ως ακόλαστος μοναχός που δίνει σούπα στους φτωχούς, στο Palais Garnier το 1975, ο μεγάλος γάλλος ηθοποιός – τραγουδιστής έκανε την αίθουσα να κυλιέται από τα γέλια. Κομμάτι ανθολογίας.
Φίλιππος Β´ (Ντον Κάρλος)
Boris Christoff
Ενα αβυσσαλέο τίμπρο, ένα προφίλ προτομής: όταν ο Κριστόφ ερμήνευε τον Φίλιππο Β’, ο κρύος άνεμος του Εσκουριάλ σάρωνε την αίθουσα.
Nicolai Ghiaurov
Εξίσου εντυπωσιακός με τον Κριστόφ, ήταν πιο ανθρώπινος, πιο τρωτός, αλλά οι εκρήξεις του ήταν τρομερές. Το «Ella gammai m’ amo» θα έκανε ακόμη και τις πέτρες να κλάψουν.
Ο μεγάλος ιεροεξεταστής (Ντον Κάρλος)
Giulio Neri (1909-1958)
Στη μέχρι θανάτου πάλη τους, ο φοβερός ιεροεξεταστής και ο Φίλιππος Β’ ανταλλάσσουν βροντώδεις απειλές. Στην κάθοδό του στην άβυσσο, ο Τζούλιο Νέρι προσέδιδε ατσάλινη πνοή και συντριπτικό τίμπρο. Δεν είχε παρά μόνο μία σκηνή αλλά ήταν αξέχαστος σ’ αυτήν.
