Η μοίρα των μεταναστών της Βουδαπέστης

Εκδόσεις Κριτική

σελ. 93, τιμή 11 ευρώ

Με τη συλλογή διηγημάτων Το άχτι (2011) και τη νουβέλα Ενα τριάρι για τον Οιδίποδα (2012), ο Νίκος Ξένιος τοποθετεί το άτομο όχι έξω αλλά απέναντι από την κοινωνία. Απόβλητοι και με ρημαγμένη κάθε προοπτική τους, οι ήρωές του μετατρέπονται γρήγορα σε εξαρτήματα ενός περιβάλλοντος το οποίο τούς παραγνωρίζει συστηματικά. Το αποτέλεσμα είναι να εγκλωβιστούν στις έμμονες ιδέες τους και να βυθιστούν σε μια προϊούσα κατάθλιψη που διαβρώνει την ύπαρξή τους χωρίς καμιά πιθανότητα μελλοντικής διάσωσης. Κι όταν, όμως, περνάμε από το άτομο στην οικογένεια, ο ίλιγγος του κενού παρασύρει δικαίους και αδίκους, με τους δικαίους να μην έχουν να ωφεληθούν το παραμικρό από την ηθική τους αρματωσιά, και να κατρακυλάνε πλέον στον πάτο του χάσματος το οποίο τούς χωρίζει από την κοινωνία.

Η στυφή αίσθηση του παραμερισμένου και του απόβλητου διακατέχει τους πρωταγωνιστές και της καινούργιας νουβέλας του Ξένιου, που προσπαθώντας να ξεφύγουν από το μένος του Ισλαμικού Κράτους στο Ιράκ (οι ίδιοι είναι Κούρδοι Γιαζίντι) περνούν βουνά και θάλασσες (από την Τουρκία, το Αιγαίο και τα Βαλκάνια) για να αναζητήσουν καταφύγιο στη Βουδαπέστη, έναν τόπο με αλλεργικές διαθέσεις απέναντι στον οποιονδήποτε μετανάστη. Ο συγγραφέας ωστόσο θα μιλήσει μόνον εμμέσως για τη μοίρα των μεταναστών στην Ουγγαρία και την Ευρώπη: καταφεύγοντας από τη μια πλευρά σε έναν ελληνοτουρκικό θρύλο και από την άλλη στην ιστορία του Ματθία Κορβίνου (ιταλικής καταγωγής καθολικού) που ήταν βασιλιάς της Ουγγαρίας, της Κροατίας και της Βοημίας και δούκας της Αυστρίας στα μέσα του 15ου αιώνα. Ο Ματθίας πολέμησε εναντίον των Τσέχων και των Οθωμανών στη Βοσνία, στράφηκε κατά της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, φορολόγησε επαίσχυντα τους υπηκόους του και ταυτοχρόνως υπήρξε μέγας υποστηρικτής των γραμμάτων, των τεχνών και των επιστημών: ένα πρόσωπο ανάμεσα στην Ιστορία και τον μύθο, που δικαίως κατέχει περίοπτη θέση στις αφηγήσεις της λαϊκής ουγγρικής παράδοσης.

Στη νουβέλα του Ξένιου και στο παραμύθι που διηγείται ο μεγαλύτερος από τους πέντε μετανάστες, ο Ματθίας είναι ο άνθρωπος που κυνηγάει εφ’ όρου ζωής τη Μερσούδα, την κόρη ενός βυζαντινού πρίγκιπα (ο θρύλος της Μερσούδας ξεκινάει από τα Επτάνησα και την Πελοπόννησο και φτάνει μέχρι τον Τσεσμέ και την Αρετσού) η οποία μάχεται για να ξεφύγει από τη βία του βασιλιά, καταλήγοντας να μεταμορφωθεί σε άπιαστο ελάφι. Με τη μορφή του ελεύθερου αυτού ελαφιού θα ταυτιστούν και οι μετανάστες της Βουδαπέστης οι οποίοι αγωνίζονται να δραπετεύσουν προς την ελευθερία σε μιαν Ευρώπη-Ματθία που δεν θα πάρει ποτέ το επίβουλο βλέμμα της από πάνω τους.

Οι ήρωες του Ξένιου μπορεί να έχουν στριμωχτεί στο κοινωνικό κράσπεδο, αλλά δεν έχουν χάσει (και δεν σκοπεύουν να χάσουν) ούτε την ατομικότητα ούτε την ελευθεροφροσύνη τους. Ισορροπημένα αισιόδοξο μήνυμα σε ένα βιβλίο που δεν θέλει να κάνει σημαία του καμία ιδεολογία και το οποίο, κινούμενο μεταξύ μύθου, θρύλου, Ιστορίας και ιπποτικού παραμυθιού, καταφέρνει να φωτίσει λοξά και συνάμα υποβλητικά ένα από τα πιο καυτά (ανησυχητικά άλυτα) ζητήματα του καιρού μας. Επαινος αξίζει στον Ξένιο και για τη λαγαρή και εκφραστική του γλώσσα που περιβάλλει τα πρόσωπά του (παραμυθένια και πραγματικά) με μια ξεχωριστή γοητεία.