Οι ουρανοί της Ουκρανίας άνοιξαν την παραμονή των Χριστουγέννων αλλά δεν πραγματοποιήθηκε η ευχή του προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι για την εξόντωση του Βλαντίμιρ Πούτιν από τη Θεία Πρόνοια. Αντίθετα, εκείνη τη νύχτα, καθώς και τις επόμενες, έβρεξε ατσάλι στην Οδησσό και σε άλλες πόλεις που χτυπήθηκαν από ρωσικούς πυραύλους και drones, ενώ εντάθηκαν οι διαπραγματεύσεις για μια κατάπαυση του πυρός που ίσως αποδώσουν καρπούς τις προσεχείς ημέρες. «Δεν χάνουμε ούτε μια ημέρα. Συμφωνήσαμε για μια συνάντηση στο υψηλότερο επίπεδο – με τον αμερικανό πρόεδρο στο εγγύς μέλλον. Πολλά μπορούν να αποφασιστούν πριν από την Πρωτοχρονιά» δήλωσε την Παρασκευή ο Ζελένσκι, ο οποίος αναμένεται σήμερα Κυριακή στη Φλόριντα, στο θέρετρο Μαρ-α-Λάγκο του Ντόναλντ Τραμπ.
Ανελέητο σφυροκόπημα
Οι μεταφυσικού χαρακτήρα προσδοκίες του Κιέβου διαψεύσθηκαν από τις εξελίξεις στο μέτωπο και στη διαπραγμάτευση. Οι Ρώσοι σφυροκοπούν τις υποδομές της χώρας ενώ σφίγγουν τον κλοιό στα οχυρά της Ανατολικής Ουκρανίας, κυρίως στις περιφέρειες του Ντονέτσκ και της Ζαπορίζια, επιχειρώντας να καταλάβουν περισσότερο έδαφος ώστε να βρεθούν σε όσο το δυνατόν πλεονεκτικότερη θέση εν όψει μιας συμφωνίας για κατάπαυση του πυρός. Η κλιμάκωση της ρωσικής επίθεσης σε συνδυασμό με τις αμερικανικές πιέσεις εξηγεί σε κάποιον βαθμό την υπαναχώρηση του προέδρου Ζελένσκι στο εδαφικό με την ενδεχόμενη αποδοχή της δημιουργίας μιας αποστρατιωτικοποιημένης ζώνης (Demilitarized Zone – DMZ) ή μιας «ελεύθερης οικονομικής ζώνης» σε εδάφη που δεν έχει καταλάβει ο ρωσικός στρατός, ίσως και σε μέρος κατεχόμενων εδαφών από τα οποία θα πρέπει να αποσυρθούν οι Ρώσοι.
Η αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη
Ο Ζελένσκι αναφέρθηκε για πρώτη φορά στην αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη όταν παρουσίασε ο ίδιος, την παραμονή των Χριστουγέννων, το σχέδιο των 20 σημείων στο οποίο είχε καταλήξει με τους Αμερικανούς, που ανέλαβαν να το μεταφέρουν στη Μόσχα. Μόλις την προηγούμενη ημέρα, στις 23 Δεκεμβρίου, ο ουκρανικός στρατός είχε επιβεβαιώσει την απόσυρσή του από τη στρατηγικής σημασίας πόλη Σιβέρσκ, στο Βορειοανατολικό Ντονέτσκ, τη στιγμή που ο ρωσικός στρατός κλιμάκωνε την επίθεση για την κατάληψη και της πόλης Λιμάν. Νοτιότερα, οι ρωσικές δυνάμεις έφτασαν στα περίχωρα της Κονσταντίνοφκα, περικύκλωσαν από τρεις κατευθύνσεις το Μίρνοχραντ, ενώ κέρδισαν έδαφος και στην περιφέρεια της Ζαπορίζια.
Την ημέρα των Χριστουγέννων οι Ουκρανοί έπληξαν με βρετανικούς πυραύλους Storm Shadow ένα διυλιστήριο μέσα στη ρωσική επικράτεια, στην περιφέρεια του Ροστόφ.
Το σχέδιο των 20 σημείων είναι ευνοϊκότερο για τους Ουκρανούς σε σχέση με τo προηγούμενο, των 28 σημείων, το οποίο ήταν αμερικανορωσικής έμπνευσης και ισοδυναμούσε με ταπεινωτική συνθηκολόγηση του Κιέβου. Προβλέπει, μεταξύ άλλων, εγγυήσεις ασφαλείας στην Ουκρανία «βασισμένες» στη ρήτρα συλλογικής άμυνας του άρθρου 5 του ΝΑΤΟ, περιορισμό των ουκρανικών δυνάμεων σε 800.000 στρατιώτες, καθεστώς μη πυρηνικής δύναμης για την Ουκρανία, δημιουργία ταμείων για την ανοικοδόμηση μέχρι 800 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Προβλέπεται η διεξαγωγή εκλογών «σύντομα» μετά την υπογραφή της συμφωνίας, η εφαρμογή της οποίας θα παρακολουθείται από Συμβούλιο Ειρήνης υπό την προεδρία του αμερικανού προέδρου. Γίνεται ειδική αναφορά στην ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΕ σε μεταγενέστερο στάδιο (το Κίεβο επιμένει ότι θα πρέπει να οριστεί ημερομηνία, κάτι που είναι εξαιρετικά δύσκολο καθώς απαιτείται ενταξιακή διαδικασία πολλών σταδίων).
Οι εγγυήσεις ασφαλείας
Το κείμενο των 20 σημείων συνοδεύεται από τρία έγγραφα τα οποία τελούν επίσης υπό επεξεργασία: μια τριμερή συμφωνία εγγυήσεων ασφαλείας (Ουκρανία, ΗΠΑ και Ευρώπη), μια ξεχωριστή, διμερή συμφωνία εγγυήσεων ασφαλείας με τις ΗΠΑ, καθώς και έναν «οδικό χάρτη ευημερίας» για την ανάπτυξη της Ουκρανίας έως το 2040. Ο Ζελένσκι τόνισε ότι η νέα εκδοχή του σχεδίου δεν απαιτεί να εγκαταλείψει επισήμως η Ουκρανία την προοπτική να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, όπως αξίωνε η Μόσχα. Εφόσον η Ρωσία αποδεχθεί τη μη αναθεώρηση της σχετικής πρόνοιας του ουκρανικού Συντάγματος, θα επαφίεται στη σημερινή άρνηση/διαβεβαίωση των ΗΠΑ και άλλων χωρών-μελών ότι δεν σκοπεύουν να εγκρίνουν την ένταξη της Ουκρανίας στη Βορειοατλαντική Συμμαχία. Υπάρχουν πάντως αρκετά σημεία με ασάφειες που θα πρέπει να διευκρινιστούν το προσεχές διάστημα.
Η δημιουργία μιας αποστρατιωτικοποιημένης ζώνης κατά μήκος της παρούσας γραμμής του μετώπου πιθανότατα θα σημάνει την αποχώρηση του ουκρανικού στρατού από ορισμένες περιοχές που υπερασπίστηκε με μεγάλες θυσίες απέναντι στους ρώσους εισβολείς. Τα ιστορικά προηγούμενα τέτοιων ζωνών σηματοδότησαν πάγωμα συγκρούσεων και τετελεσμένα καθώς στις περισσότερες περιπτώσεις δεν οδήγησαν σε λύσεις. Χαρακτηριστικά είναι τα προηγούμενα της Κορέας (από το 1953), όπου ο Βορράς και ο Νότος παραμένουν τεχνικά σε εμπόλεμη κατάσταση, των Υψιπέδων του Γκολάν (από το 1973), που έχει καταστρατηγηθεί από το Ισραήλ με προσάρτηση της περιοχής και πρόσφατα με νέα εισβολή, της Πράσινης Γραμμής στην Κύπρο (από το 1974), όπου είναι συχνές οι τουρκικές προκλήσεις, της Χερσονήσου του Σινά (από το 1979) με τέσσερις ζώνες ελεγχόμενης στρατιωτικής παρουσίας Αιγύπτου και Ισραήλ που άντεξαν στον πόλεμο της Γάζας.
Ο πυρηνικός σταθμός της Σαπορίζια
Το εδαφικό θα είναι ίσως το πιο καθοριστικό ζήτημα που θα συζητήσουν ο Ζελένσκι και ο Τραμπ. Το εύρος της αποστρατιωτικοποιημένης ζώνης, οι όροι της επίβλεψής της καθώς και η οικονομική εκμετάλλευση της περιοχής αποτελούν τις σημαντικότερες παραμέτρους, μαζί με εκείνη που αφορά το πυρηνικό εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας της Ζαπορίζια. Ο πυρηνικός σταθμός, που διαθέτει έξι αντιδραστήρες και είναι ο μεγαλύτερος στην Ευρώπη, βρίσκεται από το 2022 στα χέρια των Ρώσων. Η αμερικανική πλευρά διεκδίκησε μερίδιο προτείνοντας τον έλεγχο και την εκμετάλλευση του πυρηνικού εργοστασίου από κοινού, δηλαδή από την Ουκρανία, τις ΗΠΑ και τη Ρωσία. Μετά την άρνηση του Κιέβου η Ουάσιγκτον επανήλθε με μια «συμβιβαστική πρόταση» που προβλέπει τον έλεγχο του εργοστασίου από αμερικανο-ουκρανική κοινοπραξία. Σύμφωνα με την εφημερίδα «New York Times», η λύση της κοινοπραξίας θα επέτρεπε στους Αμερικανούς να κάνουν ό,τι θέλουν με το μερίδιό τους, ακόμα και μια χωριστή συμφωνία με τη Ρωσία.
Ανήμερα Χριστούγεννα το ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών έκανε λόγο για «αργή αλλά σταθερή πρόοδο» υποστηρίζοντας ταυτόχρονα ότι δυτικοευρωπαϊκές χώρες επιχειρούν να τορπιλίσουν τη διαπραγμάτευση. Είναι πολύ πιθανό, όταν ο Τραμπ υποδεχτεί σήμερα τον Ζελένσκι στην έπαυλή του στη Φλόριντα, να έχει λάβει απαντήσεις από τους Ρώσους για το σχέδιο των 20 σημείων και να θέσει τον ουκρανό πρόεδρο ενώπιον νέου τελεσιγράφου.
