Υπάρχουν πολλές εικόνες που μπορεί να ανακαλέσει κάποιος στο μυαλό του όταν επιχειρεί να φανταστεί ή να περιγράψει διαδικασίες εξουδετέρωσης της «ανεπιθύμητης» ή της «επικίνδυνης» γνώσης, τις οποίες βάζουν σε εφαρμογή αυταρχικά, ανελεύθερα ή αυταρχίζοντα καθεστώτα.
Η πιο αρχετυπική, ωστόσο, δεν είναι άλλη από την καύση των βιβλίων. Από τον κινέζο αυτοκράτορα Τσιν Σι Χουάνγκ, που το 213 π.Χ. έριξε στην πυρά όλα τα βιβλία της επικράτειάς του, μέχρι τις μαζικές καύσεις των «αντιγερμανικών συγγραφέων» από το χιτλερικό καθεστώς, η προσέγγιση της θερμοκρασίας των 451 βαθμών Φαρενάιτ αποτελεί μια διαχρονική σταθερά της δυστοπίας.
Παρεμβάσεις σε sites και data sets
Τι συμβαίνει όμως όταν η γνώση και τα κρίσιμα δεδομένα που επιτρέπουν την ανάπτυξή της δεν βρίσκονται πλέον στις σελίδες ενός βιβλίου αλλά στον ψηφιακό κόσμο; Η απάντηση του αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ είναι απλή: «Πατήστε το κουμπί της διαγραφής! Αλλιώς, αλλάξτε τα». Και τα δύο έχουν συμβεί κατά κόρον από τον Ιανουάριο του 2025. Μετά την έκδοση σχετικών εκτελεστικών διαταγμάτων, η διοίκηση των ΗΠΑ έχει προχωρήσει σε σειρά παρεμβάσεων σε περίπου 8.000 ιστοσελίδες και 3.000 σύνολα δεδομένων (data set) των αμερικανικών ομοσπονδιακών υπηρεσιών.
Αρχικά το στοχοποιημένο περιεχόμενο σχετιζόταν με τις πρωτοβουλίες ΔΙΣ (ακρωνύμιο των λέξεων «Διαφορετικότητα, Ισότητα και Συμπερίληψη»), σύντομα όμως επεκτάθηκε σε κρίσιμα δεδομένα που αφορούν την κλιματική αλλαγή, τη δημόσια υγεία ή ακόμη και την ίδια την αμερικανική ιστορία, όπως μαρτυρά το πρόσφατο μένος του αμερικανού προέδρου απέναντι στο μεγαλύτερο συγκρότημα μουσείων και ερευνητικών κέντρων στον κόσμο, το Ιδρυμα Smithsonian.
Ξαναγράφουν την αμερικανική Ιστορία
Προσπαθεί, άραγε, ο ίδιος και η ομάδα του να αναθεωρήσουν την Ιστορία και τα δεδομένα της πραγματικότητας σύμφωνα με την κοσμοθεωρία του MAGA; «Απολύτως» αναφέρει στο «Βήμα» ο ιστορικός και ερευνητής στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας Σεμπάστιαν Μαστόροβιτς.
«Το λένε άλλωστε και οι ίδιοι. Για παράδειγμα, το τελευταίο εκτελεστικό διάταγμα για τα μουσεία του Smithsonian μιλά για το πώς θα ξαναγίνει “σπουδαία” η αμερικανική Ιστορία. Ο στόχος είναι να ξαναγραφτεί η αμερικανική Ιστορία και να μη μιλάμε για άβολες αλήθειες, όπως για παράδειγμα για τον τρόμο της δουλείας. Στη δε περίπτωση των δεδομένων που αφορούν την κλιματική αλλαγή, η επιδίωξή τους είναι η άρνηση της ύπαρξής της. Το να διαγράψεις τα σχετικά δεδομένα ισοδυναμεί με το να διαγράψεις το ίδιο το γεγονός της κλιματικής αλλαγής» προσθέτει.
Η ενασχόληση με την Ιστορία δεν είναι όμως ούτε η μοναδική ούτε ίσως η πιο ενδιαφέρουσα πτυχή της προσωπικότητας του 34χρονου ιστορικού από την Κολωνία. Διότι στον ελεύθερό του χρόνο ο Μαστόροβιτς είναι αυτό που θα μπορούσε κανείς να αποκαλέσει «διασώστης δεδομένων».
Ως μέλος της ομάδας Data Rescue Project, μιας πρωτοβουλίας περίπου 800 εθελοντών από κάθε μέρος του κόσμου (μεταξύ αυτών βιβλιοθηκονόμοι, αρκετοί με ειδίκευση στην οργάνωση δεδομένων, τεχνολόγοι, επιστήμονες δεδομένων και πολλοί άλλοι), επιχειρεί να αποθηκεύσει σε ασφαλή χώρο δημόσια ψηφιακά δεδομένα πριν τα εξαφανίσει η αμερικανική διοίκηση. «Κατά βάση οργανωνόμαστε μέσα από μια πλατφόρμα επικοινωνίας, όπου συζητούμε και παρακολουθούμε τις ειδήσεις και τα εκτελεστικά διατάγματα του Λευκού Οίκου που σχετίζονται με τη διαγραφή ή τροποποίηση δεδομένων.
Για παράδειγμα, όταν άρχισαν οι αναθεωρήσεις του ΔΙΣ, μελετήσαμε τις σχετικές ανακοινώσεις, τι επρόκειτο να αλλάξει, τι να διαγραφεί και ούτω καθεξής. Οπότε κοιτάζουμε τι ανοιχτά δεδομένα (open data) διατηρεί το κάθε ίδρυμα και κάνουμε ένα είδος διαλογής (triage). Αξιολογούμε πόσο αποθηκευτικό χώρο έχουμε, τι μπορούμε να σώσουμε, ποιο σύνολο δεδομένων είναι πιο αναγκαίο ή βρίσκεται σε μεγαλύτερο κίνδυνο και απαιτεί άμεση διάσωση».
«Είναι αδύνατο να κάνεις back-up σε όλα»
Οπως μας εξηγεί επίμονα ο Μαστόροβιτς, αυτό που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό στο ευρύ κοινό είναι ότι πριν από τον Τραμπ η αμερικανική ομοσπονδιακή κυβέρνηση έδινε στη δημοσιότητα μια τεράστια ποσότητα ανοιχτών δεδομένων (από νούμερα για την ανεργία, μέχρι ανεπεξέργαστα δεδομένα ή δορυφορικές φωτογραφίες και μετρήσεις της NASA), δημιουργώντας μια σημαντική κουλτούρα ανοιχτών δεδομένων και ένα αντίστοιχο οικοσύστημα ερευνητών, επιστημόνων, στατιστικολόγων, εταιρειών, οργανισμών που δούλευαν πάνω σε αυτά, αναπτύσσοντας την επιστημονική γνώση και προωθώντας την έρευνα.
Επρόκειτο, όπως μας λέει, για «ένα δημόσιο αγαθό». Το βασικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν πλέον εκείνος και η ομάδα του είναι η πεπερασμένη δυνατότητα αποθήκευσης. «Είναι αδύνατο να κάνεις back-up σε όλα. Για παράδειγμα, αν δούμε τα ανοιχτά δεδομένα της NASA, μιλάμε για 143.000 terabyte! Εμείς είμαστε άλλωστε μια πρωτοβουλία έκτακτης διάσωσης δεδομένων, δεν μπορούμε να προσφέρουμε μακροπρόθεσμη αποθήκευση. Αυτό είναι κάτι που πρέπει να κάνουν τα ιδρύματα και οι θεσμοί. Εμείς βλέπουμε τους εαυτούς μας ως “σωσίβια δεδομένων”».
Το σύστημα «χτυπά» συνήθως Παρασκευές
«Το πρώτο σύνολο δεδομένων που κατέβηκε την επομένη της ορκωμοσίας, αν όχι την ίδια ημέρα, αφορούσε την περιβαλλοντική δικαιοσύνη» τονίζει στο «Βήμα» η Κάθι Ρίτσαρντς, μέλος μιας άλλης ομάδας «διασωστών δεδομένων» με έδρα τη Νέα Υόρκη, του Open Environmental Data Project.
«Συχνά συμβαίνει τις Παρασκευές. Οπότε υπάρχουν πολλές Παρασκευές που απλά τρέχουμε για να κατεβάσουμε όσα περισσότερα δεδομένα μπορούμε. Κάποιες φορές θα είναι απλά ένα μικρό σύνολο δεδομένων, ένα αρχείο Excel, άλλες θα είναι ένα κλιματικό μοντέλο ή ένα καιρικό μοντέλο, οπότε το πράγμα δυσκολεύει. Μαθαίνουμε καθώς προχωράμε. Και έχουμε πλέον δημιουργήσει πρωτόκολλα για το πού αποθηκεύουμε τα σύνολα δεδομένων ανάλογα με το μέγεθός τους. Στην πορεία, αναπτύξαμε επίσης συνέργειες με πανεπιστήμια που είχαν servers και ήταν πρόθυμα να μας τους δανείσουν ή μας άφησαν να τους χρησιμοποιήσουμε, ενώ δεχθήκαμε κατά καιρούς και τηλεφωνήματα από κόσμο στο εξωτερικό, που προσφέρθηκε να μας παραχωρήσει ψηφιακό αποθηκευτικό χώρο».
Οπως αναφέρει η Ρίτσαρντς, η ομάδα της ξεκίνησε να σώζει δεδομένα σχεδόν αμέσως μετά την εκλογή Τραμπ: «Επικοινωνήσαμε με ερευνητές σε πανεπιστήμια, με ανθρώπους που δούλευαν με δεδομένα, και τους ρωτήσαμε ποια σύνολα δεδομένων ήταν τα πιο σημαντικά για αυτούς. Και έτσι κάναμε μια λίστα με περίπου 200 και πιάσαμε δουλειά».
Μια μορφή ψηφιακής καύσης βιβλίων
«Αισθάνεστε κάπως σαν να σώζετε ένα βιβλίο από την πυρά;» τη ρωτάμε διστακτικά. «Εντελώς. Αυτήν ακριβώς την αναλογία έχω επικαλεστεί και σε άλλες συνεντεύξεις μου. Θέλω όμως να πω και κάτι ακόμη. Μπορεί να σώζουμε δεδομένα που έχουν ήδη συλλεχθεί, αλλά αυτή τη στιγμή δεν συλλέγονται και δεν δημοσιοποιούνται πλέον νέα δεδομένα» σημειώνει.
«Ο όρος που εγώ χρησιμοποιώ για να περιγράψω αυτό που συμβαίνει σήμερα είναι “ψηφιακή καύση βιβλίων”. Νομίζω ότι πρόκειται για μια αρμόζουσα αναλογία. Δεν είμαι άλλωστε ο μόνος που τη χρησιμοποιεί» υπογραμμίζει από τη μεριά του ο Μαστόροβιτς.
Και προσθέτει: «Για παράδειγμα, ο επικεφαλής της βιβλιοθήκης της Οξφόρδης Ρίτσαρντ Οβεντεν έγραψε πριν από μερικά χρόνια ένα σημαντικό βιβλίο για τις καύσεις συγγραμμάτων και την επίθεση ενάντια στη γνώση κατά τη διάρκεια της ιστορίας. Με πολύ σοφό τρόπο ξεκινά από την καταστροφή της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, περνά από τις καύσεις βιβλίων των ναζί ή το κάψιμο της Εθνικής Βιβλιοθήκης του Σαράγεβο και φθάνει μέχρι τη σύγχρονη ψηφιακή απώλεια μνήμης».
«Το Data Rescue Project», καταλήγει ο ίδιος, «δεν είναι βεβαίως η πρώτη πρωτοβουλία διάσωσης δεδομένων στην οποία συμμετέχω. Το 2022 συμμετείχα σε μια αντίστοιχη πρωτοβουλία για τη διάσωση της ουκρανικής πολιτιστικής κληρονομιάς, σώσαμε ψηφιοποιημένα ιστορικά βιβλία, 3D tours, αρχεία, οτιδήποτε είχαν βάλει στις ιστοσελίδες τους τα ουκρανικά μουσεία, διότι δεν κινδύνευαν μόνο τα κτίρια των μουσείων, αλλά και οι servers στους οποίους ήταν αποθηκευμένο αυτό το υλικό. Οπότε, ναι, στις ΗΠΑ λαμβάνει χώρα μια μορφή “ψηφιακής καύσης βιβλίων”, δεν είναι όμως η μόνη περίπτωση».
