Ενώ οι Παριζιάνοι – και ο κόσμος ολόκληρος – ακόμη σχολιάζουν με δόσεις χιούμορ και δυσπιστίας το γεγονός ότι το Λούβρο πρόσφατα έπεσε θύμα μιας κινηματογραφικής ληστείας κοσμημάτων αξίας δεκάδων εκατομμυρίων ευρώ, το μουσείο επιστρέφει στο προσκήνιο με ένα θέμα που ρίχνει φως σε ένα άλλο, μεταφορικό «δράμα»: στην ένταση και το πάθος που συνυπάρχουν με τη διαχρονική ομορφιά.
Το εμβληματικό μουσείο τέχνης ανοίγει τις πύλες του στην έκθεση «Dessins des Carrache: La Fabrique de la Galerie Farnèse», που υπόσχεται να ταξιδέψει το κοινό έως τις αρχές του ερχόμενου Φεβρουαρίου στο μεγαλείο της ιταλικής Αναγέννησης. Και αυτό καθώς για πρώτη φορά η θρυλική Galleria Farnese του Palazzo Farnese στη Ρώμη «μεταφέρεται» στο Παρίσι.
Η «διακτίνιση» αυτή γίνεται μέσω μιας εντυπωσιακής εικαστικής ανασύστασης, που βασίζεται σε δεκάδες προπαρασκευαστικά σχέδια και σκίτσα των αδελφών που δημιούργησαν τις τοιχογραφίες και την οροφογραφία της, των Ανίμπαλε και Αγκοστίνο Καράτσι, αλλά και μαθητών τους.
Το έργο των Καράτσι αντλεί τη θεματολογία του από τις «Μεταμορφώσεις» του Οβίδιου και η ιδιαιτερότητά του οφείλεται στο ότι συνδυάζει μυθολογικές αφηγήσεις με μια δεξιοτεχνική σύνθεση ζωγραφικής, γλυπτικής και αρχιτεκτονικής ψευδαίσθησης.
Διότι η Galleria Farnese δεν υπήρξε απλώς ένας διακοσμημένος χώρος, αλλά ένα μανιφέστο αναγέννησης της τέχνης, που θεωρείται μάλιστα εκ των «ιδρυτικών πράξεων» του κινήματος του μπαρόκ. Μια αρμονική συνύπαρξη φωτός, χρώματος και κίνησης που υμνεί την ανθρώπινη φαντασία, τη θεϊκή έμπνευση και την αέναη δύναμη του έρωτα – εν προκειμένω –, όπως αυτή εκφράζεται μέσα από τους θεούς και τους ανθρώπους.
Μια ανασύσταση που θυμίζει παζλ
Η νέα έκθεση του Λούβρου φιλοξενείται στον ενδιάμεσο χώρο Mezzanine Napoléon, κάτω από τη γυάλινη πυραμίδα του Ι. Μ. Πέι, και επιχειρεί μια πλήρη αναδημιουργία της Galleria Farnese, σαν να πρόκειται για ένα τεράστιο εικαστικό παζλ. Για πρώτη φορά παρουσιάζεται η πληρέστερη συλλογή προπαρασκευαστικών σχεδίων που έχει διασωθεί ποτέ για μια ζωγραφισμένη αίθουσα.
Από τα πρώιμα σκίτσα, που αποτυπώνουν τις αρχικές ιδέες των καλλιτεχνών, έως τα μνημειακά σχέδια, η έκθεση σε επιμέλεια του Βικτόρ Αντσμπεκλέρ, επιμελητή του τμήματος Χαρακτικής και Σχεδίων του Λούβρου, ξεδιπλώνει όλη τη δημιουργική πορεία των Καράτσι.
Τα έργα αυτά, εκτελεσμένα με κάρβουνο και λευκή κιµωλία πάνω σε γκρι-γαλάζιο χαρτί, είναι εξαιρετικά εύθραυστα και δύσκολο να εκτεθούν. Οι μορφές που απεικονίζουν – ο Δίας και οι θεοί του Ολύμπου σε μυθολογικές και αλληγορικές σκηνές με έντονη προοπτική, φυσιοκρατικές μορφές και ζωντανή κίνηση – αποκαλύπτουν το πάθος των δημιουργών και τη δραματικότητα στο ύφος του νεότερου εκ των δύο αδελφών, Ανίμπαλε Καράτσι.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι οι πιο απαιτητικοί συλλέκτες της εποχής ανταγωνίζονταν για να τα αποκτήσουν, και έτσι τα σχέδια έγιναν σύμβολα κύρους και δύναμης. Tο Λούβρο, θεματοφύλακας της γαλλικής βασιλικής συλλογής, διαθέτει τώρα και τη σημαντικότερη στον κόσμο συλλογή αυτών των έργων – μαζί με τη βρετανική βασιλική συλλογή, από την οποία εκτίθενται 25 έργα που έχουν σταλεί από το Λονδίνο.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης τα αποκατεστημένα απομεινάρια του αντιγράφου της Galleria Farnese από το κατεδαφισμένο από τον 19ο αιώνα ανάκτορο του Κεραμεικού (Palais des Tuileries) στο Παρίσι.
Το αντίγραφο είχε παραγγείλει ο Λουδοβίκος ΙΔ’ για να φέρει την ιταλική τέχνη στη Γαλλία και να έχει ένα ανάλογο, εντυπωσιακό έργο στο παλάτι του. Το μεγαλεπήβολο αυτό εγχείρημα, που αποτυπώνεται στα τεράστια σχέδια των πρώτων καλλιτεχνών της Γαλλικής Ακαδημίας στη Ρώμη, μαρτυρά το δέος που ενέπνευσε η Galleria Farnese και τη βαθιά επιρροή της στη γαλλική καλλιτεχνική παιδεία.
Η «Σιστίνα του 17ου αιώνα»
Το Palazzo Farnese θεωρήθηκε ένα από τα «τέσσερα θαύματα της Ρώμης» και αποτελεί κόσμημα της ύστερης Αναγέννησης. Ανατέθηκε το 1513 από τον Αλεσάντρο Φαρνέζε – τον μετέπειτα Πάπα Παύλο Γ’ – σε μερικούς από τους επιφανέστερους αρχιτέκτονες της εποχής: τον Αντόνιο ντα Σανγκάλο τον νεότερο, τον Τζάκομο Μπαρότσι ντα Βινιόλα, τον Τζάκομο ντέλα Πόρτα και φυσικά τον γνωστό και μη εξαιρετέο Μιχαήλ Αγγελο.
Στα τέλη του 16ου αιώνα, ο εγγονός του Πάπα, καδινάλιος Οντοάρντο Φαρνέζε, εμπιστεύτηκε στους αδελφούς Ανίμπαλε και Αγκοστίνο Καράτσι από την Μπολόνια τη διακόσμηση της κεντρικής αίθουσας του παλατιού.
Το αποτέλεσμα, που χρειάστηκε 11 χρόνια σκληρής εργασίας (1597-1608), ήταν ένα θαύμα οπτικής ψευδαίσθησης και συμβολισμού. Η οροφή, μήκους περίπου 20 μέτρων, απεικονίζει ερωτικές ιστορίες των θεών – έναν ύμνο στην επιθυμία, την απόλαυση και το πάθος μέσα από μια σύνθεση όπου ζωγραφική, γλυπτική και αρχιτεκτονική συνυπάρχουν σε ιδανική ισορροπία.
Η Galleria Farnese ολοκληρώθηκε στις αρχές του 17ου αιώνα και αποτέλεσε μια καλλιτεχνική επανάσταση στο εσωτερικό του Palazzo Farnese, του αναγεννησιακού μεγάρου που σήμερα στεγάζει τη γαλλική πρεσβεία στη Ρώμη. Θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της δυτικής ζωγραφικής, ένα έργο τόσο εντυπωσιακό ώστε έχει χαρακτηριστεί από τους ιστορικούς τέχνης ως η «Καπέλα Σιστίνα του 17ου αιώνα».
Για αιώνες υπήρξε πηγή έμπνευσης και πρότυπο για αμέτρητες ζωγραφισμένες οροφές και διακοσμήσεις σε ολόκληρη την Ευρώπη, όπως η Αίθουσα των Κατόπτρων στο Παλάτι των Βερσαλλιών και το Μεγάλο Φουαγέ της Οπερας Γκαρνιέ.
Οι αφοί Καράτσι
Τα δύο αδέλφια, ο Ανίμπαλε (1560-1609) και ο Αγκοστίνο (1557-1602), μαζί με τον εξάδελφό τους Λουδοβίκο (1555-1619), υπήρξαν μία από τις πιο σημαντικές οικογένειες καλλιτεχνών της ιταλικής Αναγέννησης. Μάλιστα, ιδρύοντας την Accademia degli Incamminati στην Μπολόνια το 1582, αντιτάχθηκαν στον επιτηδευμένο μανιερισμό και προώθησαν μια νέα τάση στην τέχνη, με κύρια χαρακτηριστικά της τη φυσικότητα, την ισορροπία και την εκφραστική δύναμη, ανοίγοντας τον δρόμο για το μεγαλείο του μπαρόκ.
Η συνεργασία των αδελφών στο Palazzo Farnese ήταν ένα ορόσημο στην πορεία τους, από το οποίο δεν έλειψε το δράμα. Αυτή τη φορά το κυριολεκτικό, καθώς οι καλλιτεχνικές διαφορές και οι εντάσεις ανάμεσά τους τους οδήγησαν σε ρήξη, με τον Ανίμπαλε να ολοκληρώνει τελικά μόνος του το έργο.
Μάλιστα, η έκθεση στοχεύει να φέρει το κοινό πιο κοντά στην καθηλωτική προσωπικότητα αυτού του κύριου δημιουργού του έργου. Ο βιωματικός σχεδιασμός της έκθεσης, που αναπαράγει την οροφή της Galleria Farnese, περιλαμβάνει και μια άλλη οροφή, αυτή του Camerino, ενός μικρού δωματίου που είχε δοθεί στον Ανίμπαλε για να δοκιμάζει τα σχέδιά του.
Ωστόσο, ουδείς προφήτης στον τόπο του. Παρά τη θριαμβευτική επιτυχία του αποτελέσματος, δεν έλαβε ποτέ την αμοιβή και την αναγνώριση που περίμενε από τους Φαρνέζε. Καταπονημένος και απογοητευμένος, υπέστη ψυχική κατάρρευση και σταμάτησε να ζωγραφίζει. Πέθανε λίγο καιρό αργότερα, το 1609, αφήνοντας πίσω του ένα έργο που ακόμα και σήμερα προκαλεί δέος και θαυμασμό.
INFO
«Dessins des Carrache:
La Fabrique de la Galerie Farnèse»: Μουσείο του Λούβρου,
έως τις 2 Φεβρουαρίου 2026.
