Η καθηγήτρια ΑΕΙ που συνομιλεί με «Το Βήμα» θυμάται δύο χαρακτηριστικές στιγμές που περιγράφουν την αβυσσαλέα απόσταση στην κοινωνική και ακαδημαϊκή αντιμετώπιση μιας γυναίκας πανεπιστημιακού σε σχέση με αυτήν ενός άνδρα: η πρώτη αφορά την εμφάνιση της πρύτανη μεγάλου ελληνικού πανεπιστημίου σε διεθνές συνέδριο στις Βρυξέλλες (το πρόβλημα βέβαια δεν είναι μόνο ελληνικό), μαζί με έναν αντιπρύτανή της.
Εξω από τον χώρο του συνεδρίου, στην αυθόρμητη υποδοχή τους, άγγλος συνάδελφός τους σπεύδει να χαιρετίσει πρώτα τον άνδρα πανεπιστημιακό, θεωρώντας ότι λογικά αυτός θα ήταν ο πρύτανης, και όχι τη γυναίκα καθηγήτρια δίπλα του. Το λάθος ακολουθείται από αρκετή δόση αμηχανίας όταν ο έλληνας καθηγητής κάνει ένα βήμα πίσω για να φανεί ότι πρύτανης του πανεπιστημίου του είναι η καθηγήτρια δίπλα του που ωστόσο ατάραχη και – πιθανά συνηθισμένη από αντίστοιχες σκηνές – δίνει εγκάρδια το χέρι στον άγγλο συνάδελφό της.
Η δεύτερη σκηνή που διηγείται η συνομιλήτριά μας αφορά την ίδια και ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα στη Βιέννη, στο οποίο καλείται να διδάξει μαζί με συνάδελφό της από το Βέλγιο. Σε όλη τη διάρκεια του προγράμματος, οι νεαροί ερευνητές απευθύνονται στον άνδρα πανεπιστημιακό με την προσφώνηση «καθηγητή» και στην ίδια με το μικρό της όνομα, παρότι βρίσκεται σε ανώτερη βαθμίδα από αυτόν…
Χαριτολογώντας η ίδια αποδίδει την κακή εθιμοτυπία στην εικόνα που δημιουργεί το νεαρό της ηλικίας της, κάτι βέβαια που δεν ισχύει απολύτως την περίοδο του περιστατικού, ωστόσο δίνει μια ασφαλή μέθοδο απεμπλοκής και θυμίζει σε όλους τους παρισταμένους τα στερεότυπα που κατευθύνουν καθημερινά έως και τις καθημερινές επιλογές τους.
Οι γυναίκες πανεπιστημιακοί διηγούνται καθημερινά παραδείγματα σαν τα παραπάνω, σε όλες τις πλευρές της ακαδημαϊκής και κοινωνικής ζωής τους. Συχνά αναρωτιούνται, δε, πού πηγαίνουν όλα εκείνα τα κορίτσια που σε πολύ μεγαλύτερους αριθμούς από τα αγόρια αριστεύουν συχνά στη δευτεροβάθμια ή την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Και εκείνο το «κύριε καθηγητά» που ακούμε συνέχεια γύρω μας, αλλά σπάνια το «κυρία καθηγήτρια»;
Ειδική συνεδρίαση
Στην 109η Σύνοδο Πρυτάνεων ΑΕΙ που ξεκινάει τις επόμενες ημέρες στην Αθήνα με οικοδεσπότη το Πάντειο Πανεπιστήμιο, η εκπροσώπηση των γυναικών στην ηγεσία των ΑΕΙ μπαίνει στο κέντρο του ενδιαφέροντος με μια ειδική συνεδρίαση όλων των γυναικών σε θέσεις διοίκησης που θα γίνει παρουσία και της υπουργού Παιδείας.
Βέβαια, σε επίπεδο πρυτάνεων οι αριθμοί είναι σαφείς, καθώς στην Ελλάδα συναντάμε μόνο τρεις γυναίκες σε αυτή τη θέση: στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών.
Τα στοιχεία, δε, δείχνουν ότι παρά τη μεγάλη συμμετοχή των γυναικών στους κύκλους των προπτυχιακών σπουδών των ΑΕΙ η αναλογία τους μειώνεται δραστικά στα επόμενα επίπεδα και στον δρόμο προς την «κορυφή». Τις περισσότερες φορές μάλιστα στη γωνία καραδοκεί το φαινόμενο της λεγόμενης «γυάλινης οροφής», δηλαδή το αναπόφευκτο… όριο στις φιλοδοξίες μιας γυναίκας υποψηφίας για ανώτερες θέσεις.
Σήμερα στα 24 ΑΕΙ της Ελλάδας, στα πρυτανικά σχήματα διοίκησής τους βρίσκονται 342 άνδρες και 113 γυναίκες, δηλαδή τα πανεπιστήμιά μας διοικούνται κατά 75,16% από άνδρες και κατά 24,84% από γυναίκες.
«Αυτονόητα άνδρας»
«Μέχρι πολύ πρόσφατα ελάχιστες γυναίκες κατείχαν θέσεις ευθύνης στα πανεπιστήμια και στο μυαλό όλων ο πρύτανης ήταν σχεδόν αυτονόητα άνδρας» λέει στο «Βήμα» η πρύτανις του Παντείου Πανεπιστημίου Χριστίνα Κουλούρη.
Εξηγεί την πρωτοβουλία της λέγοντας ότι «είναι μια ευκαιρία να αναδείξουμε αφενός το πρόβλημα – το οποίο είναι κοινωνικό και πολιτικό ζήτημα – και αφετέρου να φανεί ο δυναμισμός των γυναικών που μέσα σε ένα ανδροκρατούμενο περιβάλλον τολμούν να αναλάβουν ηγετικές θέσεις. Με τη Σύνοδο αυτή σκοπεύουμε να κάνουμε “ορατή” τη γυναικεία ακαδημαϊκή ηγεσία και να επεξεργαστούμε πολιτικές που θα μειώσουν τις ανισότητες των φύλων ξεκινώντας από το πανεπιστήμιο».
Ηταν άλλωστε δική της επιλογή να εισαγάγει τον τίτλο «πρύτανις» αντί για το αρσενικό «πρύτανης», γιατί η κατάληξη «-ις» περιλαμβάνει και το αρσενικό και το θηλυκό και έτσι, όπως λέει η ίδια, «προάγει την ισοτιμία άνδρα και γυναίκας πρυτάνεως, κάτι που, κατά την άποψή μου, υπονομεύει ο όρος “πρυτάνισσα”».
«Επικριτικά σχόλια»
«Παρά τα συνθήματα περί ισότητας και συμπερίληψης, είναι συγκλονιστικό το γεγονός ότι άνδρες και γυναίκες εξακολουθούν να μην απολαμβάνουν ίσες ευκαιρίες στον ακαδημαϊκό χώρο» λέει η πρύτανις του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Αννα Μπατιστάτου.
«Οι γυναίκες αντιμετωπίζουμε ένα σκληρό κλίμα στον χώρο εργασίας, ηθική παρενόχληση, διακρίσεις, αδικίες. Για παράδειγμα, οι γυναίκες δέχονται πολύ συχνά σχόλια επικριτικά για την προσωπικότητά τους. Οι ίδιες συμπεριφορές, που σε άνδρες θεωρούνται ενδεικτικές “δυναμικού χαρακτήρα”, στις γυναίκες εκτιμώνται ως ενδείξεις ψυχικής ανισορροπίας ή κακής προσωπικής ζωής» λέει χαρακτηριστικά.
Άννα Μπατιστάτου. ΑΠΕ-ΜΠΕ/studyingreece/ΒΑΪΟΣ ΧΑΣΙΑΛΗΣ
Οι μπροστάρισσες
Η πρύτανις του Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών Ερατώ Χατζησάββα αναφέρει ότι «με δυσκολίες και εμπόδια μπήκαν οι πρώτες γυναίκες στα πανεπιστήμια. Η Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών ήταν ένα ανδροκρατούμενο ίδρυμα. Με δυσκολία ανέλαβαν εργαστήρια και ξεχώρισαν, αναφέρω τη Ρένα Παπασπύρου, την Αφροδίτη Λίτη και τη Βίκυ Τσαλαματά. Με την παρουσία και τη διδασκαλία τους έγραψαν ιστορία. Αν εκλέχθηκε γυναίκα στην πρυτανεία της σχολής, στα 190 περίπου χρόνια λειτουργίας της, αυτό οφείλεται πρώτα στο δικό τους πέρασμα».
«Στα προγράμματά μας οι φοιτήτριες υπερτερούν αριθμητικά, οπότε η παρουσία μιας γυναίκας στην πρυτανεία είναι μια ελπίδα για τη δική τους μελλοντική πορεία» αναφέρει, για να καταλήξει λέγοντας πως «είναι λυπηρό ότι κάποιες γυναίκες πανεπιστημιακοί, ενώ υποστηρίζουν την ανάγκη για ισότητα των δύο φύλων, στην πράξη στηρίζουν τα αντίθετα».
Ερατώ Χατζησάββα
Η αλήθεια των αριθμών
Σήμερα στα ελληνικά ΑΕΙ όσο προχωράμε στις διδακτικές και ερευνητικές βαθμίδες τόσο αντιστρέφονται τα ποσοστά. Συνήθως στην πρώτη καθηγητική βαθμίδα η απόκλιση μεταξύ των δύο φύλων είναι μεγάλη, αλλά πλέον αναδιαμορφώνεται, καθώς στην εισαγωγική βαθμίδα του λέκτορα σε πολλά ΑΕΙ η ψαλίδα μοιάζει αριθμητικά να κλείνει.
Στο Πανεπιστήμιο Αθηνών στην πρώτη καθηγητική βαθμίδα υπηρετούν σήμερα 269 γυναίκες και 541 άνδρες, ενώ στην εισαγωγική βαθμίδα των επίκουρων καθηγητών και καθηγητριών υπηρετούν 200 γυναίκες και 291 άνδρες, κάτι που δείχνει ότι η ισορροπία μεταξύ των φύλων στις κατώτερες βαθμίδες αλλάζει.
Στις πρυτανικές αρχές του Ιδρύματος υπάρχει μία γυναίκα, σε θέση κοσμήτορα επίσης μία γυναίκα και σε θέσεις προέδρων τμημάτων 14 γυναίκες. Στο Πάντειο, οι καθηγητές και οι καθηγήτριες σχεδόν μισοί μισοί. Στους δε κοσμήτορες οι τρεις από τους τέσσερις είναι γυναίκες.
Στο Πανεπιστήμιο Πατρών στην πρώτη βαθμίδα του καθηγητή ή καθηγήτριας υπάρχουν 266 άνδρες και 64 γυναίκες. Στην κατηγορία των επίκουρων καθηγητών ή καθηγητριών 144 άνδρες και 84 γυναίκες. Μία γυναίκα είναι αντιπρύτανης, μία ακόμα κοσμήτορας και επτά πρόεδροι τμήματος.
Στο Πανεπιστήμιο Κρήτης (Ηράκλειο) υπηρετούν 124 άνδρες και μόνο 28 γυναίκες σε θέσεις ΔΕΠ. Αντιπρυτάνεις ωστόσο βρίσκουμε και εδώ τρεις γυναίκες (από τις συνολικά τέσσερις θέσεις του σχήματος) και μία σε θέση κοσμήτορα. Στα τμήματα του Ρεθύμνου βρίσκουμε στην πρώτη βαθμίδα 30 γυναίκες και 46 άνδρες.
Στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων οι πρωτοβάθμιοι καθηγητές είναι 187 άνδρες και 53 γυναίκες, ενώ στους επίκουρους καθηγητές 70 είναι γυναίκες και 109 άνδρες. Στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας στην πρώτη βαθμίδα των μελών ΔΕΠ υπηρετούν 74 γυναίκες έναντι 247 ανδρών και 97 γυναίκες έναντι 121 ανδρών στη βαθμίδα του επίκουρου. Στο Ιδρυμα βρίσκουμε δύο γυναίκες σε θέσεις κοσμητόρων και έξι σε θέσεις προέδρων τμημάτων.
