«Μέσα στον μήνα θα μπει στον λογαριασμό σου το δώρο των Χριστουγέννων» δήλωσε εμφατικά ο υπεύθυνος ενός καταστήματος εστίασης στην Πετρούπολη στον 20χρονο Δημήτρη, και πριν ο ίδιος προλάβει να χαρεί, το υπόλοιπο της φράσης ακούστηκε ψυχρά: «Μη σκεφτείς να τα κρατήσεις, τα έχουμε πει αυτά από την αρχή εξάλλου».
Ο Δημήτρης δουλεύει στο συγκεκριμένο κατάστημα από τον Απρίλιο του 2025, και πράγματι γνώριζε ότι θα χρειαστεί να επιστρέψει τα χρήματα του χριστουγεννιάτικου δώρου αμέσως μόλις τα πάρει. «Μόλις είχα ξεκινήσει τη δουλειά μου είχα κάνει μια συζήτηση με τον εργοδότη και μου είχε πει πως σε αυτό το μαγαζί δεν παίρνουμε δώρο Χριστουγέννων ούτε επίδομα αδείας» λέει ο ίδιος χαρακτηριστικά στο «Βήμα».
«Ωστόσο, τα χρήματα μπαίνουν στον λογαριασμό μου όταν είναι η ώρα και απλά εγώ τα επιστρέφω σε μετρητά». Η περίπτωση του Δημήτρη δεν είναι η μοναδική. Ολο και περισσότεροι νέοι, θύματα ενός εργασιακού Μεσαίωνα που ανασύρεται από τις σκιές ή κρύβεται ξανά πίσω τους σε περιόδους ελέγχων ή αυστηρότητας του νομικού πλαισίου, αντιμετωπίσουν καθημερινά αντίστοιχες απειλές ή εκφοβισμούς στον εργασιακό τους χώρο.
Συνήθως το δίλημμα βαραίνει υπερβολικά προς τη μια πλευρά: οι επιλογές που τους δίνονται είναι λίγες και εάν δεν έχουν τη στήριξη μιας οικογένειας στην πρωτεύουσα ή φίλων για να τους στηρίξουν οικονομικά, αναγκάζονται να δεχτούν να κάνουν σκληρές παραχωρήσεις στα εργασιακά τους δικαιώματα.
«Θα τα πάρω “μαύρα”»
Με την έναρξη της φετινής εορταστικής περιόδου και καθώς η ζήτηση για παραπάνω εργαζομένους σε εμπορικά μαγαζιά αλλά και εστίασης αυξάνεται, οι εργοδότες προκειμένου να ανταποκριθούν στη ζήτηση της αγοράς επιζητούν περισσότερες ημέρες δουλειάς από τους εργαζομένους. «Κανονικά είμαι δηλωμένος πενθήμερο, αλλά όλο τον Δεκέμβρη λόγω Χριστουγέννων θα δουλεύω έξι ημέρες την εβδομάδα, όπως και τα υπόλοιπα παιδιά» λέει ο Σταμάτης, 28 χρόνων, ο οποίος δουλεύει σε μαγαζί με ρούχα στο κέντρο της Αθήνας και μέσα στον Δεκέμβρη θα δουλέψει παραπάνω χωρίς να πάρει τα ένσημα που του αναλογούν, καθώς, όπως δηλώνει, «τα χρήματα θα τα πάρω, απλά θα είναι “μαύρα” και ίσως καθυστερήσουν λίγο παραπάνω».
Οι εργοδοτικές παραβάσεις στην εργατική νομοθεσία καταγράφονται συχνά και επίσημα όπως επιβεβαιώνουν τα στοιχεία της Επιθεώρησης Εργασίας. Συγκεκριμένα, από τις αρχές του 2025 μέχρι τις 31 Οκτωβρίου έγιναν συνολικά 67.942 έλεγχοι και επιβλήθηκαν 14.350 κυρώσεις σε εργοδότες που δεν τηρούν τη νομοθεσία. Αποτέλεσμα αυτών ήταν ποσά προστίμων αξίας συνολικά 42.362.415 ευρώ.
Αδήλωτη ή και… υποδηλωμένη εργασία
Τι αποκαλύπτει το ρεπορτάζ του «Βήματος»; Το μεγαλύτερο πρόβλημα των τελευταίων ετών επικεντρώνεται στην αδήλωτη εργασία αλλά και την… υποδηλωμένη εργασία κατά την οποία ο εργοδότης πληρώνει το δηλωμένο μέρος του μισθού επίσημα και τα υπόλοιπα χρήματα «μαύρα» απευθείας στον εργαζόμενο.
Μόνο τον τελευταίο μήνα σημειώθηκαν 1.079 παραβάσεις με ποσά προστίμων αξίας 12.526.500 ευρώ, ποσό σχεδόν ισάξιο με τους προηγούμενους μήνες. Ο μεγαλύτερος αριθμός αδήλωτων εργαζομένων καταγράφεται στον κλάδο της εστίασης, ενώ ακολουθεί το λιανικό εμπόριο.
Παράλληλα, σε αρκετές περιπτώσεις οι έλεγχοι έδειξαν ότι αρκετοί εργαζόμενοι δηλώνονται ως μερικής απασχόλησης, ενώ στην πραγματικότητα εργάζονται με πλήρες ωράριο. Οπως εξομολογείται η Μελίνα «φέτος μπήκα στο τρίτο έτος των σπουδών μου και παράλληλα δουλεύω σε μια καφετέρια για να μπορώ να καλύπτω τα έξοδά μου». «Είναι η μόνη επιλογή γιατί μπορώ να δουλεύω και βραδινό ωράριο και έτσι να παρακολουθώ τουλάχιστον τα εργαστήρια που είναι υποχρεωτικά στη Σχολή. Για αυτόν τον λόγο έχουμε κάνει συμφωνία με τον λογιστή του καταστήματος ώστε να παίρνω κάποια παραπάνω χρήματα και να δηλώνομαι λιγότερες ώρες από αυτές που δουλεύω. Τα είχα ανάγκη τα χρήματα, οπότε δέχτηκα, αν και οι γονείς μου θεώρησαν πως είναι απαράδεκτο να μην παίρνω ολόκληρα ένσημα».
«Αυτό που θα μπορούσα να πω ότι με ενοχλεί περισσότερο από όλα είναι ότι έπρεπε να φτάσω 28 χρόνων για να πληρωθώ ανάλογα τις Κυριακές και τις αργίες» λέει από την πλευρά του ο Σταμάτης. «Δουλεύω από 18 χρόνων και φέτος πρώτη φορά πληρώθηκα όσο πραγματικά δικαιούμαι βάσει νόμου, και αυτό επειδή το ζήτησα αφήνοντας να εννοηθεί ότι δεν θα συνεχίσω στο ίδιο μαγαζί αν δεν δεχτούν το αίτημά μου. Αλλά ένα παιδί 18 χρόνων δεν θα το απαιτήσει γιατί δεν έχει ακόμα το θάρρος. Είναι απαράδεκτο να εκμεταλλεύονται παιδιά που προσπαθούν να σταθούν στα πόδια τους όταν παράλληλα τους βγάζουν μια πολύ απαιτητική δουλειά».
«Απλά το έχουμε αποδεχτεί» δηλώνει η Βάσια, 23 χρόνων, που δουλεύει σε εστιατόριο στον Αλιμο, και στην προηγούμενη δουλειά της ο εργοδότης της κράταγε το φιλοδώρημα που συγκέντρωνε κάθε μέρα για να το μοιράσει μαζί με των υπολοίπων στο τέλος του μήνα. «Ηταν η πρώτη μου δουλειά και ντρεπόμουν να το συζητήσω, το έκαναν να φαίνεται τόσο φυσιολογικό, όμως στο τέλος του μήνα το ποσό που μας μοίραζε σε καμία περίπτωση δεν αντιστοιχούσε στο πραγματικό ποσό που είχαμε συγκεντρώσει» συμπληρώνει.
«Πρόκειται για μια αναπόφευκτη κατάσταση» λέει από την πλευρά του ο 22χρονος Δημήτρης. «Γνωρίζουμε ότι τουλάχιστον μέχρι να πάρουμε το πτυχίο μας και να ξεκινήσουμε να δουλεύουμε πάνω σε αυτό που μας ενδιαφέρει πραγματικά, θα χρειαστεί να προσαρμοστούμε σε αυτές τις συνθήκες, να κάνουμε τα στραβά μάτια για ένα διάστημα γιατί δεν υπάρχει άλλη λύση. Πριν ξεκινήσω δουλειά στην εστίαση, μόλις είχα μπει στη σχολή, είχα στείλει θυμάμαι βιογραφικό σε κάποιες εταιρείες για θέσεις junior, αλλά παντού μου έλεγαν πως χρειάζεται πτυχίο ή προϋπηρεσία πάνω στο αντικείμενο. Στην εστίαση μπήκα πολύ πιο εύκολα, με πρότεινε ένας φίλος μου και μέσα στις επόμενες 2-3 ημέρες είχα ήδη ξεκινήσει».
Οι καταγγελίες ελέγχονται
Οπως αναφέρει ο κ. Χαράλαμπος Βούρτσης, αναπληρωτής διοικητής της Επιθεώρησης Εργασίας, «τέτοιες καταχρηστικές πρακτικές, γνωστές από παλιά, πέρα από προφανή και απαράδεκτη παραβίαση εργασιακών δικαιωμάτων, συνιστούν πλήγμα για την ίδια την αξιοπρέπεια ιδίως των νέων εργαζομένων. Εμείς, ως Ανεξάρτητη Αρχή και στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων μας για τον έλεγχο της νομιμότητας στην αγορά εργασίας και ιδίως την προάσπιση των δικαιωμάτων των εργαζομένων, είμαστε αποφασισμένοι να εντείνουμε περαιτέρω τους στοχευμένους ελέγχους κάνοντας αποτελεσματική χρήση των νέων εργαλείων που έχουμε πλέον στη διάθεσή μας».
Οπως συμπληρώνει ο κ. Βούρτσης, «το έμπειρο προσωπικό της Αρχής ανταποκρίνεται άμεσα σε οποιαδήποτε καταγγελία, ακόμη και ανώνυμη, που υποβάλλεται στην Επιθεώρηση Εργασίας και οι έλεγχοι για την τήρηση της νομοθεσίας θα ενταθούν εν όψει των εορτών».
