Η πρόσφατη διακοπή ρεύματος που επηρέασε ολόκληρη την Ιβηρική χερσόνησο ήρθε να μας θυμίσει το πόσο πολύ έχει ψηφιοποιηθεί η ζωή μας ακόμα και στις πιο βασικές της εκφάνσεις αλλά και τη βαθιά εξάρτηση της κοινωνίας στο σύνολό της από τη λειτουργικότητα των ψηφιοποιημένων συστημάτων και δικτύων κάθε είδους. Εκείνη την ημέρα εκατομμύρια άνθρωποι απώλεσαν ξαφνικά τη δυνατότητα να αγοράσουν τρόφιμα ή ακόμα και νερό λόγω του ότι κατέρρευσαν τα πλήρως ψηφιοποιημένα συστήματα πληρωμών ενώ έπαψαν να λειτουργούν όλα τα δίκτυα μεταφορών και επικοινωνιών.
Μπλακ άουτ σαν και αυτά, κάθε φορά που συμβαίνουν, αποκαλύπτουν με τρόπο ανάγλυφο τα τρωτά σημεία ενός κόσμου που στηρίζει όλο και περισσότερες διαστάσεις της καθημερινότητάς του στον ψηφιακό κόσμο καθιστώντας το smartphone το βασικό παράθυρο προς τον έξω κόσμο.
Οταν ο εικονικός αυτός κόσμος «σβήσει», όπως πρόσφατα συνέβη σε Ισπανία και Πορτογαλία, ανακαλύπτουμε ότι ο αναλογικός μας κόσμος έχει συρρικνωθεί δραματικά στον βωμό μιας ψηφιοποίησης που συντελείται με εκθετικό τρόπο. Στο νέο ψηφιακό μωσαϊκό, που διαμορφώνεται ερήμην μας, στεκόμαστε μάλλον αμήχανοι: είτε γιατί βλέπουμε ότι η πρόσβαση σε υπηρεσίες (ακόμα και υγείας) και αγαθά γίνεται ολοένα και περισσότερο με τρόπο ψηφιακό είτε γιατί η εξάρτησή μας από τις νέες τεχνολογίες διογκώνεται σε βαθμό που καταλήγουμε δέσμιοι, εάν όχι όμηροι, των ίδιων των τεχνικών τους ικανοτήτων.
Επομένως, τέτοιου είδους σπάνια φαινόμενα μας υπενθυμίζουν την ανάγκη διατήρησης των επιλογών του φυσικού, αναλογικού κόσμου για λόγους ασφαλείας, ψυχικής υγείας και όχι μόνο. Από την ανάγκη πρόσβασης σε μετρητά και ATM μέχρι τις επικοινωνίες και την ενημέρωση (τα οποία έχουν και αυτά περάσει σε ψηφιακές πλατφόρμες), η οδυνηρή αυτή εμπειρία δημιουργεί μια σειρά επίμονων ερωτημάτων: Πόσο συνειδητή είναι η ραγδαία ψηφιοποίηση της καθημερινότητάς μας αλλά και η διαρκώς αυξανόμενη ψηφιοποίηση των ενεργειακών μας υποδομών αλλά και άλλων δικτύων; Πόσο συντεταγμένη είναι η συντελούμενη ψηφιοποίηση των δεδομένων μας; Είναι ο καλπάζων ψηφιακός μετασχηματισμός μονόδρομος που θα μας ωθεί, ολοένα και πιο έντονα, σε μια ψηφιακή διαχείριση της ζωής μας; Θα μπορούσε ένα τέτοιος μαύρος κύκνος να προκαλέσει μια θεμελιώδη επανεκτίμηση της φαινομενικά νομοτελειακής τάσης προς αποκλειστικά ψηφιακές συναλλαγές και προς μια αμιγώς αλγοριθμική διαχείριση ανθρώπων και δικτύων;
Φαινόμενα τέτοιου είδους θα πρέπει να μας ωθήσουν να επαναξιολογήσουμε τον τρόπο χρήσης της ψηφιακής τεχνολογίας καθώς και την ανθεκτικότητα των ψηφιακών μας συστημάτων. Μπορούμε να στοχεύσουμε σε μια πιο ισορροπημένη συνύπαρξη ψηφιακού – αναλογικού μακριά από τεχνολογικούς ντετερμινισμούς και μανιχαϊστικές προσεγγίσεις; Θα μπορέσουμε να πετύχουμε μια κάποιου είδους ψηφιακή απο-ανάπτυξη ή ακόμα και να προσφύγουμε σε πρακτικές ψηφιακού μινιμαλισμού; Ενας τέτοιου είδους επανακαθορισμός δεν είναι μια απλή έκκληση για μείωση της χρήσης των ψηφιακών τεχνολογιών αλλά ουσιαστικά μια υπενθύμιση της ανάγκης προώθησης εκείνων των ψηφιακών πρακτικών που μεγιστοποιούν τα κοινωνικά οφέλη και που θα μας βοηθήσουν να ανακτήσουμε την (χαμένη) αξία και ανθρωπιά του αναλογικού κόσμου.
*O δρ Μιχάλης Kρητικός είναι κύριος ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ, επίκουρος καθηγητής σε θέματα Τεχνητής Νοημοσύνης και Ψηφιακής Μετάβασης στη Σχολή Διακυβέρνησης του Πανεπιστημίου των Βρυξελλών.
