Τώρα που ηρέμησαν τα πνεύματα και εκλέχθηκε ομοφώνως ως νέος Ηγούμενος στη Μονή Σινά ο Αρχιμανδρίτης Συμεών Παπαδόπουλος, είναι η ώρα να επιχειρηθεί μια πρώτη αποτίμηση των συνεπειών που αφήνει η πολυεπίπεδη αυτή κρίση, η οποία απασχόλησε την επικαιρότητα το τελευταίο διάστημα και δεν έχει ακόμη οριστικώς επιλυθεί.
Η αποτίμηση αυτή θα διαρθρωθεί σε τρεις ενότητες. Η πρώτη θα αφορά στην ίδια τη Μονή Σινά, η δεύτερη στον ρόλο της ελληνικής πολιτείας και η τρίτη στις συνέπειες της κρίσης στις σχέσεις μεταξύ των Ορθόδοξων Εκκλησιών.
1. Η Ι. Μονή της Αγίας Αικατερίνης του Θεοβάδιστου Ορους Σινά είναι το αρχαιότερο εν λειτουργία μοναστήρι της Ορθόδοξης Εκκλησίας με αδιάκοπη βιοτή 15 αιώνων, προφυλαγμένο μέσα στο φρουριακό συγκρότημα που το περιβάλλει από την εποχή του Ιουστινιανού. Η ανεύρεση του λειψάνου της Αγ. Αικατερίνης, περί τον 10ο αιώνα, και η μεταφορά του στη Μονή, την κατέστησε ευρύτερα γνωστή και στη Δύση. Ανά τους αιώνες γνώρισε τον σεβασμό όλων των κατακτητών, καθώς ήδη από το 633 μ.Χ. το Σινά ζει υπό μουσουλμανική κατοχή. Οι Σιναΐτες πατέρες κατόρθωσαν να εξασφαλίσουν την προστασία του Μωάμεθ, με τον περίφημο Αχτιναμέ του, των Αράβων, των Τούρκων και των Αιγυπτίων.
Αυτοδέσποτη και αυτοδιοίκητη, με τον Ηγούμενό της, Αρχιεπίσκοπο Σινά, Φαράν και Ραϊθώ, διατηρούσε πάντοτε στενούς εκκλησιαστικούς και εθνικούς δεσμούς με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, είχε δε μια χαλαρή εξάρτηση από το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων που συνίστατο στη χειροτονία του Ηγουμένου της σε Επίσκοπο από τον Πατριάρχη της Αγίας Πόλης.
Οι καιροί αυτοί παρήλθαν ανεπιστρεπτί και, όπως και στα Πρεσβυγενή Πατριαρχεία της Ανατολής, η λειψανδρία κτύπησε την πόρτα της Μονής. Το πρόβλημα δεν είναι εύκολα διαχειρίσιμο και ο επί δεκαετίες Ηγούμενός της, Αρχιεπίσκοπος Σινά, Φαράν και Ραϊθώ Δαμιανός [Σαμαρτζής] δεν είχε πλέον τις δυνάμεις να διαμένει στη Μονή, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Οπως συχνά συμβαίνει, δεν εκτίμησε εγκαίρως την αδυναμία του και κατέβαλε μεγάλο και ίσως άδικο τίμημα.
Η πρόσφατη εξέγερση ομάδας μοναχών κατά του Ηγουμένου συνοδεύτηκε από την προσφυγή τους στον Πατριάρχη Ιεροσολύμων, προς τον οποίο, όλως εσφαλμένως κατά την άποψή μου, απευθύνθηκε και ο απειλούμενος Ηγούμενος για να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Ετσι «νομιμοποιήθηκε» ο Ιεροσολύμων να αναμειχθεί, να στείλει στη μονή αντιπροσωπεία του για μεσολάβηση, να καλέσει τον Αρχιεπίσκοπο Δαμιανό σε «απολογία» και να προχωρήσει τελικώς στην έκπτωσή του από τον Θρόνο, παρότι ο τελευταίος είχε ήδη αναγγείλει την παραίτησή του!
Η εκλογή του νέου Ηγουμένου δεν έλυσε ασφαλώς τα προβλήματα της Μονής. Εκκρεμούν σειρά ρυθμίσεων, στις οποίες εμπλέκεται κυρίως η αιγυπτιακή κυβέρνηση, η οποία πρέπει να του χορηγήσει υπηκοότητα, να προχωρήσει στην εξασφάλιση νομικής προσωπικότητας στη Μονή και να διασφαλίσει τις ιδιοκτησίες της. Η ευρύτερη περιοχή, όμως, έχει ήδη αποκτήσει τουριστική αξία και το δημόσιο συμφέρον ίσως υπερτερεί της προστασίας των δικαίων της Αγίας Αικατερίνης…
2. Η ελληνική πολιτεία βρέθηκε απαράσκευη στην κρίση της Μονής Σινά. Παρότι βρίσκεται σε διαρκείς συνομιλίες με την Αίγυπτο, δεν είχαν επιλυθεί τα σχετικά ζητήματα. Αυτό δεν εκπλήσσει. Και τούτο διότι οι αρμοδιότητες για την αντιμετώπιση των όλως ειδικών και περίπλοκων εκκλησιαστικών ζητημάτων δεν είναι συγκεντρωμένες σε μια υπηρεσία, όπως επανειλημμένως, αλλά εις μάτην, έχω επισημάνει, και από το βήμα αυτό.
Η αντιμετώπιση των ζητημάτων των εκτός Ελλάδας Εκκλησιών, άρα και των παλαίφατων πρεσβυγενών Πατριαρχείων, ανήκει στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Εξωτερικών και ασκείται συνήθως από έναν υφυπουργό. Αναμειγνύεται, όμως, και το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων με αποτέλεσμα σύγχυση και περιττές επιπλοκές. Αυτά διαπιστώθηκαν πανηγυρικά και στην παρούσα κρίση…
Η πρότασή μου για τη σύσταση μιας Υπηρεσίας για τα Θρησκεύματα συνολικώς, που θα υπάγεται στον Πρωθυπουργό, θα διευκόλυνε την ενιαία αντιμετώπιση των ζητημάτων, τη χάραξη στρατηγικής και τη λήψη αποφάσεων σε κεντρικό επίπεδο. Η πρόταση αυτή δεν είναι κατασκευή in vitro, αλλά απόσταγμα εμπειριών από την πολυετή θητεία μου και στα δύο Υπουργεία. Είχα την ευκαιρία να ζήσω από κοντά δύο εκλογές Πατριαρχών (του Αλεξανδρείας Θεόδωρου και του Ιεροσολύμων Ειρηναίου) και να μετάσχω στην αντιμετώπιση της κρίσης στα Ιεροσόλυμα, που οδήγησε στην εκλογή του Πατριάρχη Θεόφιλου.
3. Η κρίση της Μονής Σινά αποδείχθηκε, τέλος, άκρως βλαπτική και στο θέμα της ενότητας των Ορθόδοξων Εκκλησιών και φοβούμαι ότι δεν αποκλείεται να αποτελέσει τη θρυαλλίδα δυσάρεστων εξελίξεων.
Είναι γνωστό, τουλάχιστον σε όσους παρακολουθούν τα εκκλησιαστικά δρώμενα, ότι η ενότητα της Ορθοδοξίας έχει υποστεί βαρύ πλήγμα τα τελευταία χρόνια εξαιτίας της άρνησης του Πατριαρχείου Μόσχας και πολλών άλλων Ορθόδοξων Εκκλησιών να αναγνωρίσουν την απόδοση της Αυτοκεφαλίας στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας, που παραχώρησε, ως μόνο αρμόδιο, το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Η υπόθεση με το Σινά έφερε στο προσκήνιο το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, που συμμερίζεται τη θέση της Εκκλησίας της Ρωσίας, το οποίο, όπως ήδη τονίστηκε, εκμεταλλεύθηκε την ευκαιρία να εμφανιστεί ότι έχει ουσιαστική δικαιοδοσία επί της αυτόνομης Μονής Σινά.
Η ανάμειξη του Ιεροσολύμων στο θέμα και η απόφασή του να καταδικάσει, αναπολόγητο, σε έκπτωση από τον Θρόνο τον παραιτηθέντα ήδη Αρχιεπίσκοπο Σινά Δαμιανό φρόντισαν για τη συσσώρευση εύφλεκτης ύλης. Ηδη, όλως αιφνιδίως, ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων συναντήθηκε και είχε μια ουσιαστική συζήτηση, στις 13.9, με τον Πρόεδρο της Τουρκίας Ερντογάν στο ανάκτορο Ντολμάμπαχτσε στην Κωνσταντινούπολη, χωρίς να επισκεφθεί το Πατριαρχείο και τον Οικουμενικό Πατριάρχη, ο οποίος ήταν επίσημα γνωστό ότι θα απουσιάζει εκτός Τουρκίας. Ακολούθησε και συνάντησή του με τον Πατριάρχη Μόσχας Κύριλλο, στις 17.9, στην Αστάνα του Καζακστάν στο πλαίσιο συνεδρίου θρησκευτικών ηγετών…
Η συγκυρία της επίσκεψης του Προκαθήμενου της Ορθόδοξης Εκκλησίας, αμέσως μετά τη Λετονία, στις ΗΠΑ, όπου συζήτησε ήδη με τον Πρόεδρο Τραμπ, με τη συνάντηση του Ιεροσολύμων με τον Ερντογάν, παρουσία μάλιστα του Υπουργού Εξωτερικών της Τουρκίας, είναι αφ’ εαυτής περίεργη. Αδηλο παραμένει αν ο Ιεροσολύμων είχε ζητήσει την άδεια του Οικουμενικού Πατριάρχη, ως όφειλε κατά την εκκλησιαστική τάξη, για την επίσκεψή του στην Πόλη. Είθε!…
* Ο κ. Ιωάννης Μ. Κονιδάρης είναι ομότιμος καθηγητής Εκκλησιαστικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, πρ. σύμβουλος για εκκλησιαστικά ζητήματα του υπουργού Εξωτερικών, πρ. γενικός γραμματέας Θρησκευμάτων.
