Τα εγχειρίδια της πολιτικής επιστήμης διδάσκουν ότι οι δημοκρατίες είναι αξιοσημείωτα σταθερές – υπονοώντας ότι η πιθανότητα κατάρρευσής τους είναι ελάχιστη. Ωστόσο, από τα μέσα της δεκαετίας του 2000 έχει σημειωθεί μια εντυπωσιακή αύξηση σε αυτό που οι μελετητές αποκαλούν «δημοκρατική οπισθοδρόμηση». Ο όρος δεν χρησιμοποιείται για να περιγράψει μόνο αυταρχικά καθεστώτα, αλλά και εκλεγμένους ηγέτες με αυταρχικές τάσεις οι οποίοι προκειμένου να εδραιωθούν στην εξουσία καταργούν θεμελιώδεις ελευθερίες.
Σύμφωνα με πλήθος δεδομένων, εφόσον η οπισθοδρόμηση ξεκινήσει, οι δημοκρατίες αποδεικνύονται δραματικά αναποτελεσματικές στο να τη σταματήσουν. Χαρακτηριστικά είναι τα ευρήματα μελέτης που διενήργησε το σουηδικό Ινστιτούτο V-Dem. Η μελέτη, η οποία αφορούσε 96 περιπτώσεις δημοκρατικής οπισθοδρόμησης που είχαν σημειωθεί από το 1900 μέχρι το 2019, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το 70% των χωρών κατέρρευσαν τελικά σε πλήρως αυταρχική διακυβέρνηση. Βεβαίως, οι περισσότερες χώρες που κατέληξαν σε αυταρχισμό επανέκαμψαν στη συνέχεια στο δημοκρατικό πολίτευμα, αλλά όπως διδάσκει και η ελληνική Ιστορία, με μεγάλο κόστος.
Πώς όμως αποκαθίσταται η δημοκρατία; Αυτό είναι το αντικείμενο μελέτης ινστιτούτων και εργαστηρίων όπως το Διεθνές Κέντρο για τις Μη Βίαιες Συγκρούσεις (International Center on Nonviolent Conflict, ICNC) – εδρεύει στην Ουάσιγκτον – και το Εργαστήριο Μη Βίαιης Δράσης (Nonviolent Action Lab) στη Σχολή Κένεντι του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ (Harvard Kennedy School, HKS) στη Βοστώνη των ΗΠΑ. Σύμφωνα με μελέτη του δεύτερου (η οποία χρονολογείται από το 2011) οι αυταρχικές κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο σχεδόν πάντα αναγκάζονταν να υποχωρήσουν όταν οι μαζικές εκστρατείες αντίστασης κατάφερναν να κινητοποιήσουν το 3,5% του πληθυσμού μιας χώρας κατά τη διάρκεια ενός «κορυφαίου γεγονότος».
Το συγκεκριμένο ποσοστό δεν είναι αμελητέο: για μια χώρα σαν την Ελλάδα θα σήμαινε ότι διαμαρτύρονται ενεργά 350.000 πολίτες. Οι ειδήμονες ωστόσο εκτιμούν ότι σήμερα αυτό το ποσοστό διαμαρτυρόμενων πολιτών δεν θα αρκούσε για την αποκατάσταση της δημοκρατίας σε μια χώρα η οποία έχει περιπέσει σε αυταρχισμό, καθώς τα τελευταία χρόνια έχουν υπεισέλθει παράγοντες – όπως η γιγάντωση των κοινωνικών δικτύων και η Τεχνητή Νοημοσύνη – που άλλαξαν τα δεδομένα.
Αυτό όμως που, σύμφωνα πάντοτε με τους μελετητές, παραμένει σε ισχύ είναι το εύρημα ότι οι ειρηνικές μορφές διαμαρτυρίας (δηλαδή η μη καταφυγή στη βία) είναι αποτελεσματικότερες (κατά 10 φορές!) των βίαιων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το κίνημα των cacerolazos, το οποίο άνθησε στη Λατινική Αμερική. Οι διαμαρτυρόμενοι πολίτες χτυπούσαν κατσαρόλες και τηγάνια στους δρόμους ή και από τα σπίτια τους δημιουργώντας μια κακοφωνία η οποία ήταν αδύνατον να αγνοηθεί, αλλά και δύσκολο να ποινικοποιηθεί.
Ευτυχώς, πριν από 51 χρόνια, η δημοκρατία επανήλθε στη χώρα που τη γέννησε. Αλλά οι δημοκρατίες είναι εύθραυστες και δεν βλάπτει να γνωρίζουμε τα «μαθηματικά τους»!
