Ενα από τα δημοφιλέστερα βιβλία του καλοκαιριού ήταν η νουβέλα Ζωντανά πλάσματα, του νέου ισπανού συγγραφέα Μουνίρ Ατσέμι (εκδ. Αντίποδες). Οχι τυχαία. Στο κίτρινο εξώφυλλο δυο στοίβες πλαστικές καρέκλες – το κλασικό αξεσουάρ του ελληνικού καλοκαιριού – σε προϊδέαζε ότι αυτό το βιβλίο σε αφορά, κι ας ήταν το θέμα του τέσσερις ισπανοί φίλοι που πηγαίνουν να δουλέψουν στις φάρμες της Νότιας Γαλλίας. Οι τέσσερις φίλοι μπαίνουν από την πρώτη μέρα σε συνθήκες εργασίας εξωπραγματικές, αδιανόητα καταπονητικές και, καθώς η αφήγηση παρατηρεί και την αστεία πλευρά των γεγονότων, γενικώς σουρεαλιστικές. Εκτροφεία πουλερικών – όπου τα ζωντανά πλάσματα που εκτρέφονται εκεί έχουν πάψει να μοιάζουν σε αυτό που κάποτε υπήρξε το είδος τους – και γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες γίνονται το σκηνικό για τον εργασιακό πανικό της παρέας των ηρώων. Αρχίζουν να χάνουν την αίσθηση του χρόνου και της πραγματικότητας, μαζί με την αρχική αηδία για τα μαζικά εκτροφεία και τα σάιμποργκ φυτά. Γίνονται κι αυτοί μέρος μιας τεράστιας μηχανής.
Τα Ζωντανά πλάσματα είναι ένα πειραγμένο οικολογικό αφήγημα που κάνει θέμα του τη σύγχρονη διαχείριση πληθυσμών. Των ζώων, των καρπών, των μεταναστών που δουλεύουν στη συγκομιδή, των ίδιων των τεσσάρων φίλων που έχουν έρθει να δουλέψουν σεζόν. Γι’ αυτό ακριβώς, αν με ρωτάς, δεν διάβασα φέτος αφήγημα που να ανατέμνει ευστοχότερα, έστω και δι’ αλληγορίας, το σύγχρονο ελληνικό καλοκαίρι και την τουριστική του βιομηχανία.
Συζητήθηκε και φέτος ο «υπερτουρισμός» – γενικευμένη η αίσθηση ότι τα όρια έχουν ξεπεραστεί, ότι δεν αντέχουν πια ούτε οι φυσικοί πόροι ούτε το τοπίο ούτε οι εργαζόμενοι. Αυτό που συζητούμε λιγότερο όμως είναι πόσο αυτή η εντατικοποίηση εντάσσεται στην ευρύτερη διαχείριση πληθυσμών που ορίζει όλες τις πλευρές της καθημερινότητάς μας: από το τι θα φάμε ως το πώς θα φωτογραφηθούμε, από το πώς θα μετακινηθούμε ως το πώς θα μεταφερθούν (και θα μεταλλαχθούν) οι φυσικοί και βιο-τεχνολογικοί πόροι που χρειαζόμαστε, από το πώς θα συγκινηθούμε, θα φλερτάρουμε και θα καταναλώσουμε, ως το πώς θα βρεθούμε σε πολλών μορφών καταστολή.
Καθώς ομάδες τουριστών τρέχουν με τις μεγάλες βαλίτσες τους πάνω-κάτω τα καραβάκια («γιατί τόσο μεγάλες βαλίτσες;», ρώτησα ο αφελής, «αφού πηγαίνετε μόνο για τόσο λίγες μέρες;». «Μα για τις φωτογραφίες στο ίνστα…»), μεταμορφώνονται σιγά-σιγά τα νησιά, τηρουμένων των αναλογιών, σε μεγάλες φάρμες. Το βλέμμα κατευθύνεται από προ-κυκλοφορημένες φωτογραφίες, ώστε να βγάλει ίδιες και να αναπαραγάγει με καταιγιστικούς ρυθμούς την επιθυμία για αυτές, το μάτι μένει όσο το δυνατόν περισσότερο ανοιχτό, συχνότερα με βοηθήματα. Η γεύση προσδιορίζεται κι αυτή οπτικά, από παρόμοια «stories», το φαγητό είναι προκατασκευασμένο, το νερό είναι σε μπουκάλια, που στοιβάζονται μετά, παραλία σημαίνει σειρές ξαπλώστρες, το κολύμπι συχνότερα πλέον γίνεται σε γουρνίτσες, κάποτε μαζί με σεξ. Εντατικά, τα σώματα αυτά παράγουν καλοκαίρι.
Σε αυτές τις συνθήκες, έρχονται μετά οι αναλύσεις για το «πώς θα σωθεί το αυθεντικό ελληνικό καλοκαίρι». Και συνειδητοποιείς διαβάζοντάς τες ότι αυτό που εννοούν, αυτό που θέλουν, είναι, όχι αλλαγή παραδείγματος, αλλά εντατικότερη διαχείριση πληθυσμών, πιο εκμοντερνισμένες φάρμες. Διάβασα κάπου ότι θα πρέπει να δίνονται κίνητρα και βοηθήματα σε Ελληνες για να πηγαίνουν περισσότερο σε δημοφιλείς προορισμούς ώστε να έχει και ο τουρίστας, όσο να ‘ναι, μια πιο «αυθεντική» εμπειρία. Λες και δεν βρίσκονται Ελληνες παντού στους δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς. Ολα αυτά τα παιδιά που «βγάζουν τη σεζόν», η τεράστια εργατική τάξη πάνω στην οποία στηρίζεται τούτο το μοντέλο τουρισμού, όσο κι αν δεν θέλει να το δείχνει. Αυτά τα παιδιά, που παρατηρούν όλη την ακρότητα και την κρίνουν με κοφτερή ειρωνεία, αυτά ίσως έχουν, ως δυνάμει πολιτικό υποκείμενο, στο μέλλον την απάντηση.
Ο κ. Δημήτρης Παπανικολάου είναι καθηγητής Νεοελληνικών
και Πολιτισμικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
