Ο γεννημένος το 1981 στο Αμπου Ντάμπι Σουλτάν Αλ Νεγιαντί είναι υπουργός Νεολαίας των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και αστροναύτης. Σε ένα βίντεο που δημοσιεύτηκε από τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, ο Αλ Νεγιαντί έδειξε πώς συμπεριφέρεται το μέλι σε κατάσταση μικροβαρύτητας. Κρατώντας όρθιο ένα μπουκάλι με μέλι και από πάνω (αντί από κάτω), σε απόσταση λίγων εκατοστών, ένα πιτάκι, πίεσε το μπουκάλι και επέτρεψε σε ένα γενναίο δάκρυ να ξεκινήσει την άνοδό του προς το πιτάκι. Μόλις το μέλι άγγιξε το πιτάκι, μετατράπηκε σε ένα τέλειο σφαιρίδιο. Η επιστήμη πίσω από αυτό το αλλόκοτο φαινόμενο έχει, μέσες-άκρες, ως εξής:
Η μικροβαρύτητα είναι μια κατάσταση σχεδόν πλήρους έλλειψης βαρύτητας. Τα βιντεάκια που βλέπουμε με τους αστροναύτες να κινούνται στο κενό στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό δείχνουν μια κατάσταση μικροβαρύτητας. Η βαρύτητα μέσα στον Σταθμό δεν είναι μηδενική, απλώς ο Σταθμός και ό,τι βρίσκεται μέσα του κινούνται σε ελεύθερη πτώση γύρω από τη Γη, πέφτοντας με τον ίδιο ρυθμό και δίχως αίσθηση του βάρους, γι’ αυτό και άνθρωποι και αντικείμενα φαίνονται σαν να αιωρούνται. Οι δυνάμεις που ισχύουν για τη Γη είναι αμελητέες σε αυτές τις συνθήκες, με αποτέλεσμα να κυριαρχούν άλλες, όπως η επιφανειακή τάση, και η ύλη να συμπεριφέρεται διαφορετικά από αυτό που έχουμε συνηθίσει.
Η δε επιφανειακή τάση είναι μια δύναμη που κάνει την επιφάνεια ενός υγρού να συμπεριφέρεται σαν μεμβράνη. Τα μόρια στην επιφάνεια ενός υγρού δεν περιβάλλονται από άλλα μόρια, όπως συμβαίνει στο εσωτερικό του, οπότε έλκονται προς τα μέσα. Αυτή η έλξη κάνει το υγρό να προσπαθεί να ελαχιστοποιήσει την επιφάνειά του, παίρνοντας τελικά το πιο τίμιο και άνετο σχήμα, που είναι το σφαιρικό. Στην περίπτωση του μελιού, το οποίο έχει και υψηλό ιξώδες (είναι παχύρρευστο), το αποτέλεσμα είναι αυτή η σχεδόν αψεγάδιαστη κεχριμπαρένια μπαλίτσα που τραμπαλίζεται στο αναποδογυρισμένο πιτάκι του αστροναύτη.
Αυτό συμβαίνει περίπου με όλα τα υγρά στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, όπως σε καφέδες, χυμούς και ελαφριές σούπες, που βρίσκονται σε ειδικά σακουλάκια με καλαμάκι, που δεν επιτρέπουν στο περιεχόμενο να το σκάσει σε μικρά αδέσποτα σφαιρίδια. Μάλιστα, για τον ίδιο λόγο (αλλά από την ανάποδη) απαγορεύονται τα ανθρακούχα ροφήματα.
Τα ανθρακούχα ροφήματα περιέχουν διοξείδιο του άνθρακα, το οποίο ανεβαίνει προς τα πάνω ενώ η βαρύτητα της Γης τραβάει προς τα κάτω το υγρό, που είναι βαρύτερο. Σε κατάσταση μικροβαρύτητας όμως, που δεν υπάρχει βαρύτητα αρκετή για να διαχωρίσει το κυρίως ζουμάκι από τις φυσαλίδες, ένα αναψυκτικό θα μετατρεπόταν σε ένα επίμονο, αφριστό μείγμα, που απλώς θα έμενε προσκολλημένο στο στομάχι του αστροναύτη.
Από την άλλη πλευρά, τα στερεά τρόφιμα έχουν επίσης διαφορετική συμπεριφορά. Για παράδειγμα, όπως προαναφέρθηκε, ο Αλ Νεγιαντί στο βίντεό του κρατάει ένα πιτάκι. Οι αστροναύτες δεν τρώνε κανονικό ψωμί στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, αλλά τορτίγιες ή τέτοιου τύπου πίτες, επειδή τα ψίχουλα που προκύπτουν από το κανονικό ψωμί είναι ελαφριά, κατευθύνονται όπου βρουν σε κατάσταση μικροβαρύτητας και μπορεί να τα εισπνεύσουν οι αστροναύτες ή να απορροφηθούν από τον εξαερισμό ή άλλον εξοπλισμό και να προκαλέσουν τρομακτικές ζημιές. Επίσης, τα καρυκεύματα, όπως το αλάτι και το πιπέρι, δεν επιτρέπονται για τον ίδιο λόγο στη γνωστή μας, στερεή μορφή.
Αντ’ αυτού, οι αστροναύτες χρησιμοποιούν αλάτι και πιπέρι σε υγρή μορφή – ουσιαστικά ένα αλατούχο διάλυμα αντί για αλάτι και ένα μείγμα αλεσμένου πιπεριού σε λάδι αντί για πιπέρι, που συσκευάζονται σε μικρά φιαλίδια με ακροφύσιο που επιτρέπει στους αστροναύτες να κάνουν ό,τι ακριβώς ο Αλ Νεγιαντί με το μέλι: να πιέσουν το φιαλίδιο και να «στείλουν» στην τροφή τους λίγο καρύκευμα, το οποίο θα κολλήσει πάνω της σε μικρά σφαιρίδια, που μπορούν μετά να ανακατευτούν, αντί να αιωρηθούν τριγύρω σε μορφή επικίνδυνων κόκκων.
Παρατηρεί κανείς την εφευρετικότητα των ανθρώπων προκειμένου η σίτιση των αστροναυτών να μοιάζει κάπως «φυσιολογική», παρατηρεί την επιμονή με την οποία στύβουν τις επιστήμες τους προκειμένου να μπορούν να φάνε φιστικοβούτυρο και να πιουν γαλλικό καφέ στο Διάστημα. Καμιά φορά αναρωτιέμαι γιατί μπαίνουν σε τόσους μπελάδες αντί να παίρνουν απλώς τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζονται σε μορφή ενέσιμων υγρών ή κάτι τέτοιο φουτουριστικό. Προφανώς για μια ιδέα κανονικότητας – μόνο που αυτή η κατάσταση αλλοιωμένης κανονικότητας του Διαστήματος μου φαίνεται κάπως πιο μελαγχολική από μια κατάσταση στην οποία οι αστροναύτες θα διατηρούνταν στη ζωή πρακτικά, με λάδια και διαλύματα, σαν τις μηχανές ολόγυρά τους. Θα ήταν σκληρό, μα θα ήταν αυθεντικό.
Βρώση σημαίνει υποταγή στη βαρύτητα. Κάθε σιτιστική κίνηση – η πτώση των τριμμάτων του ψωμιού, το άπλωμα του μελιού, το βάρος του πιρουνιού πάνω στο πιάτο – προϋποθέτει τη δύναμη που τραβάει προς τα κάτω, που κατεργάζεται και νομιμοποιεί την κατ’ εξοχήν οικεία κίνηση στον κόσμο: την κάθοδο. Στη Γη, η βαρύτητα είναι η κρυφή αδελφή της όρεξης: επιτρέπει την υφή, τη συγκράτηση, την τελετουργία. Αλλά έξω από τη Γη, όπου η βαρύτητα καταλύεται, το φαγητό μετατρέπεται σε φιλοσοφικό γεγονός, σε μια θέαση της εύθραυστης πραγματικότητας που θεωρούσαμε δεδομένη. Στη μικροβαρύτητα, το μέλι δεν κυλά πια, μα σχηματίζει μια τέλεια σφαίρα, έναν πλανήτη έξω από τον πλανήτη, που συγκρατείται από την επιφανειακή τάση.
Το ψωμί δεν θρυμματίζεται ανάμεσα στα δάχτυλα και πάνω από το τραπέζι, αλλά διασκορπίζεται στον χώρο σε έναν επικίνδυνο εσμό από κόκκους που μπορούν να προσβάλουν τους πνεύμονες των ανθρώπων ή τα φίλτρα των μηχανών. Ακόμα και το αλάτι και το πιπέρι πρέπει να αλλοιώνονται, να μετατρέπονται σε υγρά που πια δεν ρίχνονται μήτε πασπαλίζονται, μα αποπιέζονται και ρέουν (αναρωτιέμαι αν η δεισιδαιμονία της αλατιέρας που αναποδογυρίζει και τάχα φέρνει κακοτυχία έχει ισχύ στο Διάστημα – αν το χυμένο αλάτι που δεν απλώνεται σε κόκκους στο τραπέζι μα αιωρείται σε σταγόνες στο κενό πιάνεται για γρουσουζιά). Το καθημερινό γεύμα γίνεται μια χορογραφία απόλυτου ελέγχου, μια διαπραγμάτευση.
Ολες αυτές οι μετατροπές πάνω σε μετατροπές, προκειμένου η τροφή, όπως τη γνωρίζουμε στη Γη, να κατανικήσει τα όριά της, βρίσκοντας μια θέση στο Διάστημα όπως κανείς ανασχηματίζει τον εαυτό του για να χωρέσει εκεί που κανονικά δεν ανήκει, αποκαλύπτει σε τι βαθμό η βαρύτητα οργανώνει τον αισθητηριακό μας κόσμο. Η γεύση, η υφή και η κίνηση εξαρτώνται από την κατεύθυνση – από το αίσθημα ότι τα πράγματα κατέρχονται, πέφτουν.
Οταν αυτή η αόρατη «άγκυρα» βγαίνει από το κάδρο, η πράξη της βρώσης χάνει το κυριολεκτικό και μεταφυσικό της βάρος. Η τροφή στο Διάστημα δεν είναι απλώς ύλη που συμπεριφέρεται διαφορετικά, αλλά ύλη που ξεφεύγει από τις συνήθειές μας, δείχνοντάς μας ότι η σίτιση ήταν ανέκαθεν ένας διάλογος ανάμεσα στην όρεξη και στην έλξη, ανάμεσα στην πείνα και στον έλεγχο, ανάμεσα στο σώμα και στον κόσμο.
Κατοικώντας την εφεύρεση
Τα ηλεκτρικά πατίνια έχουν κατακλύσει την Αθήνα, σαν θραύσματα του μέλλοντος αντί του παρελθόντος, σαν απολήξεις μιας προδοτικής προόδου: η ευελιξία γίνεται ακαταστασία, η ταχύτητα χάος. Η πόλη – οι πέτρες, τα σοκάκια, οι ρυθμοί της – είναι σπαρμένη από μεταλλικούς σκελετούς. Κάθε πατίνι παρατημένο στο γρασίδι ενός πάρκου, κάθε αράδα από δαύτα πεσμένη πλαγιαστά στο πεζοδρόμιο επιβεβαιώνουν τη διάβρωση της κοινωνικής ευαισθησίας.
Ο αστικός χώρος, κάποτε δοχείο μνήμης και συνάντησης, έχει κατακερματιστεί. Οι δρόμοι της είναι παιδική χαρά για startups, οι τοίχοι απλές επιφάνειες για αφίσες με κώδικες QR. Το ερώτημα, ωστόσο, δεν είναι πώς να «περιορίσουμε» τις μηχανές, αλλά πώς να καλλιεργήσουμε μια αίσθηση παρουσίας σε έναν κόσμο που χτίζεται πιο γρήγορα απ’ ό,τι αφουγκράζεται. Πώς να ζήσουμε προσεκτικά με τις εφευρέσεις μας, ώστε η σάρκα της πόλης να παραμείνει ακέραιη – και η δική μας να μην καταρρεύσει μαζί της.
