Μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας. Η τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ) θέτει τεράστιες προκλήσεις για τη δημοκρατία. Σίγουρα θα βελτιωθεί και θα χρησιμοποιείται ολοένα περισσότερο. Ο λόγος είναι απλός: εξοικονομεί πολύ χρόνο στον χρήστη. Οπως όλες οι νέες τεχνολογίες σε κάθε εποχή, από το τυπογραφικό πιεστήριο του 15ου αιώνα μέχρι το κινητό τηλέφωνο, η τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί εργαλείο σμίκρυνσης του χρόνου. Σύντομα θα επικρατήσει και θα διαδοθεί στον πλανήτη επιφέροντας κοσμογονικές αλλαγές στην οικονομία, στην κοινωνία και στην πολιτική.
Ομως, το ζήτημα δεν είναι αν θα έλθει η τεχνητή νοημοσύνη, αλλά ποια στάση θα κρατήσουν οι άνθρωποι απέναντί της. Ο μύχιος φόβος δεν είναι αν θα γίνουν τα ρομπότ άνθρωποι, αλλά αν θα γίνουν οι άνθρωποι ρομπότ. Δικαίως. Την προηγούμενη φορά που ζήσαμε τέτοιες τεχνολογικές «επαναστάσεις» με την παγκοσμιοποίηση, δεν τα πήγε καλά η ανθρωπότητα. Τότε οι λίγοι «κερδισμένοι» (winners) ονόμασαν υπερηφάνως τους πολλούς, που δεν ανταποκρίνονταν, «χαμένους» (losers). Και πήραν το μάθημά τους στις κάλπες με περισσότερη Ακροδεξιά. Ξεχνώντας ότι σε κάθε εποχή πολλοί δεν μπορούν να παρακολουθήσουν τις μεγάλες αλλαγές. Αυτό δεν σημαίνει ότι τους αφήνουν πίσω οι κοινωνίες, ιδιαίτερα οι δημοκρατικές κοινωνίες, όπου οι άνθρωποι ψηφίζουν, δηλαδή έχουν τη δυνατότητα, σε αντίθεση με τα αυταρχικά καθεστώτα, να επιλέγουν και προπάντων να αλλάζουν τους ηγέτες τους.
Ενα ερώτημα που τίθεται είναι τι θα κάνουμε με τον χρόνο που εξοικονομείται. Θα τον επενδύσουμε για να γνωρίσουμε καλύτερα ο ένας τον άλλον, να παραγάγουμε πολιτισμό ή θα τον χρησιμοποιήσουμε ατομικά για να κυριαρχήσουμε οικονομικά και πολιτικά; Η ανθρώπινη φύση τείνει στο δεύτερο, όσο και αν οι πολιτικές ηγεσίες βαυκαλίζονται με το πρώτο. Αλλά τα ευχολόγια δεν είναι στρατηγική. Αντίθετα, η λατρεία της αποτελεσματικότητας και της ταχύτητας αποδεδειγμένα είναι. Οι πολιτικές ηγεσίες αρέσκονται συνήθως σε ό,τι εδραιώνει με συνοπτικές διαδικασίες την εξουσία τους. Οι ανθρωποκεντρικές διαδικασίες της δημοκρατίας είναι από τη φύση τους πιο αργές: διάκριση των εξουσιών, δημόσιος διάλογος, κινηματική δράση.
Το πρόβλημα είναι ότι η τάση για καταπάτηση των δημοκρατικών διαδικασιών αποκτά σιγά-σιγά κοινωνικά ερείσματα. Είναι «της μόδας» ο θαυμασμός της δύναμης και η περιφρόνηση των πιο αδύνατων. Βλέπουμε να αυξάνεται παγκοσμίως η μόρφωση και να μειώνεται η διεκδίκηση των δικαιωμάτων που έχουν κατακτηθεί με αίμα. Η διεκδίκηση μάλιστα λοιδωρείται ως «δικαιωματισμός». Αυτή είναι μια μεγάλη διαφορά από την προηγούμενη γενιά που διεκδικούσε τα δικαιώματά της και θεωρούσε την αντίσταση θετική συλλογική υποχρέωση. Υπάρχουν εξηγήσεις για αυτό το φαινόμενο: η δημογραφική γήρανση που κάνει τους ανθρώπους πιο συντηρητικούς, η μοίρα του βολέματος των εξεγερμένων, η ευκολία να φεύγεις αν δεν σου αρέσει ένα σύστημα (παράδειγμα το ελληνικό brain drain), η τάση προς τον καταναλωτισμό που πνίγει κάθε άλλη ιδεολογία, η κλασική συνταγή της καλλιέργειας ανασφάλειας η οποία νομιμοποιεί τον αυταρχισμό.
Η τεχνητή νοημοσύνη προσφέρει περαιτέρω δυνατότητες τόσο στους οπαδούς της δημοκρατίας όσο και του αυταρχισμού. Το εργαλείο αλλάζει, όχι το μήνυμα. Πρέπει να σταθούμε δίπλα στη μηχανή με ακόμα περισσότερο ανθρωπισμό και αυστηρότητα απέναντι στην τάση της ανθρώπινης φύσης για έλεγχο και εξουσία. Το θεμελιώδες ερώτημα που θα κληθούμε να απαντήσουμε είναι αν η δημοκρατία αποτελεί αξία αδιαπραγμάτευτη ή μόνο ένα εργαλείο που πάλιωσε και θα αντικατασταθεί από άλλα εργαλεία, καταλληλότερα να παράγουν ασφάλεια και ισχύ στη νέα εποχή. Δεν φταίει η τεχνητή νοημοσύνη αν εργαλειοποιήσουμε το πολιτικό σύστημα που επιτρέπει σε όλους να τη χρησιμοποιούν.
Η κυρία Κωνσταντίνα Ε. Μπότσιου είναι καθηγήτρια Ιστορίας και Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς, γενική διευθύντρια του Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων.
