Ο μύθος του Σίσυφου τον 21ο αιώνα

Αν ο Σταβρόγκιν πιστεύει, δεν πιστεύει πως πιστεύει. Αν δεν πιστεύει, δεν πιστεύει πως δεν πιστεύει. ΔΑΙΜΟΝΙΣΜΕΝΟΙ Φιοντόρ Ντοστογέφσκι Ο Αλμπέρ Καμί στο δοκίμιό του «Ο μύθος του Σίσυφου» αρχίζει έτσι: «Δεν υπάρχει παρά ένα μονάχα φιλοσοφικό πρόβλημα πραγματικά σοβαρό: το πρόβλημα της αυτοκτονίας. Τη στιγμή που αποφασίζεις πως η ζωή αξίζει ή δεν αξίζει τον κόπο να τη ζήσεις, απαντάς στο βασικό πρόβλημα της φιλοσοφίας. Τα υπόλοιπα, εάν ο κόσμος έχει τρεις διαστάσεις, εάν το πνεύμα διαιρείται σε εννιά ή δώδεκα κατηγορίες, ακολουθούν. Είναι παιχνίδια». Μια δαιμόνια, βαθυστόχαστη σκέψη, πραγματικά. Ο Καμί φυσικά δεν είναι υπέρμαχος της αυτοκτονίας. Η αυτοκτονία είναι μια οριστική αναπόδραστη «λύση» σε ένα παροδικό πρόβλημα. Ως τεράστιος συγγραφέας και στοχαστής, ανατρέπει τα πράγματα και με μια μοναδική σκέψη μάς φέρνει αντιμέτωπους με όλο το παράδοξο της ανθρώπινης ύπαρξης. Εκείνο όμως που μας ενδιαφέρει είναι το κατά πόσο διαχρονική είναι αυτή η σύλληψη του συγγραφέα. Λέει ο Καμί στον μύθο του Σίσυφου: «Οι θεοί είχαν καταδικάσει τον Σίσυφο να κυλάει αδιάκοπα ένα βράχο ως την κορυφή ενός βουνού απ’ όπου η πέτρα, με το βάρος της, ξανάπεφτε. Είχαν σκεφτεί, κάπως δικαιολογημένα, πως δεν υπάρχει πιο φοβερή τιμωρία απ’ τη χωρίς όφελος κι ελπίδα εργασία». Δηλαδή η ανθρωπότητα είναι καταδικασμένη να κουβαλάει τον βράχο της. Ενα πολύ βαρύ φορτίο που κληροδοτείται από γενιά σε γενιά. Το φορτίο αυτό περιέχει τα πάντα. Αισθήματα, συναισθήματα, γνώσεις, επιστήμες, αξίες. Την πάλη ανάμεσα στο καλό και το κακό, το λάθος και το σωστό, το λογικό και παράλογο, με λίγα λόγια το σύνολο των αντιθέσεων που ορίζουν αυτό το προικισμένο πλάσμα που είναι ο άνθρωπος. Αυτά τα συμπυκνωμένα σε έναν βράχο στοιχεία της ζωής της η ανθρωπότητα τα σπρώχνει προς την κορυφή. Ο βράχος όμως δεν πρόκειται ποτέ να σταθεί εκεί. Γιατί το να σταθεί, το να ισορροπήσει, θα σημαίνει άρση της κίνησης, κενό. Τέλος της προσπάθειας, τέλος της εξέλιξης. Ο κόσμος θα παγώσει, θα μείνει ακίνητος. Αφανισμός. Το βάρος αυτό, η κληρονομιά αυτή, οφείλει να επανεκινηθεί. Ο χρόνος, η ιστορία, θα θέτουν διαρκώς νέα ερωτήματα, νέες συνθήκες, νέα ζητούμενα που θα απαιτήσουν νέες συμπεριφορές, άλλα μυαλά, νέες σκέψεις. Ενας Σίσυφος με το τρόπαιο-βράχος δεν σημαίνει τίποτα. Σημασία δεν έχει το πεπραγμένο αλλά η διαδικασία. Η ανθρωπότητα δεν μπορεί να είναι στατική. Κάθε γενιά είναι εκπρόσωπος του συνόλου των περασμένων και πρόγονος των επομένων. Κάποια στιγμή ωστόσο θα εξαντληθεί, θα χάσει τον έλεγχο. Θα λυγίσει από το βάρος, σαν τον Σίσυφο. Ο βράχος κυλά λοιπόν πίσω ως τους πρόποδες. Μια παύση γεννιέται (η παύση της Ιστορίας;) και η δοκιμασία-εξέλιξη ξεκινά από την αρχή μπολιασμένη με νέες γνώσεις, νέα ερωτηματικά, νέες σκέψεις. Αξίες που ήταν δεδομένες αμφισβητούνται και επανακρίνονται. Νέοι θεσμοί γεννιούνται. Ερχεται η εποχή που η ανθρωπότητα κοιτάζει με άλλο βλέμμα ό,τι πριν θεωρούσε δεδομένο. Ειδικά στην εποχή μας έννοιες όπως η ελευθερία και σχεδόν το σύνολο των δικαιωμάτων και των «ισμών» είναι κάτω από ένα αυτοποιημένης εφαρμογής μικροσκόπιο, που υπαγορεύει να μάθουμε τα πράγματα από την αρχή. Πρέπει να λάβουμε υπόψη μας πως στον βράχο του Σίσυφου που έχουμε κληρονομήσει είναι καταγεγραμμένες η σκέψη, η φαντασία, οι εργασίες, οι θυσίες και οι αγώνες αμέτρητων γενεών. Ο Σίσυφος δεν διαλέγει έναν άλλο βράχο. Προσπαθεί να σπρώξει τον ίδιο. Δηλαδή το ίδιο βάρος με διαφοροποιημένο ίσως περιεχόμενο, πιο δυσβάσταχτο όμως. Εάν ο Καμί ήταν σήμερα παρών και έγραφε ξανά το δοκίμιο αυτό, δεν θα μπορούσε να αγνοήσει τη νέα κοινωνική πραγματικότητα που έχουν διαμορφώσει η προηγμένη τεχνολογία και τα social media. Θα χρησιμοποιούσε τη σημερινή μας κατάσταση ως ένα παράδειγμα της δυαδικότητας της ανθρώπινης υπόστασης: στην επιφάνεια, η αναζήτηση της ευτυχίας και της ουσιαστικής επαφής, στο υπόστρωμα, ένα κενό δίχως νόημα, καραδοκεί πίσω από τον καθρέφτη της συνειδητότητας. Οπως καθετί άλλο, είναι ανώδυνο μέχρι να καταστεί επικίνδυνο, μέχρι μια μέρα να ξυπνήσουμε και να καταλάβουμε πως δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς αυτές τις συνθήκες, χωρίς αυτή την εξάρτηση από τον αλγοριθμικό τρόπο ζωής. Η ανώδυνη αυτή φάση έχει μάλλον ήδη περάσει. Η πέτρα έχει αρχίσει να ξανακυλά… Πώς τελειώνει ο Καμί τον Σίσυφό του; Με το χαμόγελό του. Την ευτυχία του. Τη χαρά τού να αποτελείς μέρος αυτού του κόσμου. Την ευκαιρία σου να υπάρξεις, να αφήσεις το αποτύπωμά σου, να ζήσεις: λέει ο Καμί: «Αφήνω τον Σίσυφο στους πρόποδες του βουνού. Πάντα ξαναβρίσκει κανείς το φορτίο του. Ο Σίσυφος όμως συμβολίζει την ανώτερη πίστη που αρνιέται στους θεούς κι ανυψώνει τους βράχους. Κι εκείνος κρίνει πως όλα είναι καλά. Αυτό το σύμπαν, αδέσποτο στο εξής, δεν του φαίνεται άκαρπο ούτε μάταιο. Ο κάθε κόκκος της πέτρας, η κάθε λάμψη αυτού του γεμάτου νύχτα βουνού πλάθει, μονάχα γι’ αυτόν, τη μορφή ενός κόσμου. Ακόμα κι ο ίδιος ο αγώνας προς την κορυφή φτάνει για να γεμίσει μια ανθρώπινη καρδιά. Πρέπει να φανταστούμε τον Σίσυφο ευτυχισμένο». Μπορεί κανείς να επιλέξει να είναι σκλάβος του βράχου του. ‘Η μπορεί να επιλέξει να τον «δει» με ένα άλλο βλέμμα. Να αποδεχτεί την κατάσταση. Επιλέγεις να είσαι πιο δυνατός από τον βράχο σου. Δεν αφήνεις τον βράχο να σε ορίζει. Η ευτυχία εξαρτάται από την κίνηση, η αλλαγή το ίδιο. Ο κόσμος φυσικά δεν αλλάζει εύκολα. Μάλλον δεν αλλάζει ποτέ – καταστατικά. Μεταλλάσσεται, εξελίσσεται, διαφοροποιείται. ‘Η, όπως πάλι λέει ο Καμί, σε μια παράγραφο που μπορεί να είναι γραμμένη σήμερα: «Κάθε γενιά, αναμφίβολα, πιστεύει ότι θα αλλάξει τον κόσμο. Η δική μου γνωρίζει όμως ότι δεν πρόκειται να το κάνει. Ωστόσο, ο ρόλος της είναι ίσως μεγαλύτερος. Πρέπει να εμποδίσει τον κόσμο να φθαρεί. Κληρονόμος μιας διεφθαρμένης ιστορίας όπου εμπλέκονται αποτυχημένες επαναστάσεις, τεχνικές που ξεστράτισαν, πεθαμένοι θεοί και παρωχημένες ιδεολογίες, όπου μέτρια καθεστώτα μπορούν σήμερα να καταστρέψουν τα πάντα, χωρίς να γνωρίζουν πώς να πείσουν, όπου το πνεύμα ταπεινώθηκε μέχρι που έγινε η υπηρέτρια του μίσους και του καταναγκασμού, αυτή η γενιά όφειλε, στην ίδια και γύρω της, να επανορθώσει, ξεκινώντας από τις δικές της αρνήσεις, κάτι από αυτό που κάνει να ζεις και να πεθαίνεις αξιοπρεπώς». Εύλογα θα αναρωτιόταν κανείς: Μήπως όλα αυτά φωτογραφίζουν τη γενιά μας; Ο κ. Αλέξης Σταμάτης είναι συγγραφέας.

Ο μύθος του Σίσυφου τον 21ο αιώνα

Περιεχόμενο για συνδρομητές

Τελευταίες Ειδήσεις

Οι ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο: Το σχήμα 5×5 και ο ρόλος της Ελλάδας σε ένα απρόβλεπτο περιβάλλον

Αυτοβελτίωση

Κόμμα

Μια μέλισσα μιλάει για τη Βουγονία

Η αρχιτεκτονική και το πνεύμα της νεωτερικότητας

Pro Quotidiano. Συμμετοχική τέχνη και καθημερινότητα

«Ελληνική νοσταλγία»

Αναζητώντας την ανάγνωση

Καλώδιο Ελλάδας - Κύπρου: Ανατροπή από τις Βρυξέλλες

Συνέδριο Βήματος δεύτερη ημέρα: Η ανατολική Μεσόγειος «αλλάζει» - Συνεχής ενημέρωση

Σημεία και τέρατα στη δίκη των υποκλοπών

Η κακοκαιρία Byron χτυπά τη χώρα: Πλημμυρισμένα σπίτια, κλειστοί δρόμοι και 112

Ηταν κάποτε ο Προαστιακός

Google Lens: Το νέο εργαλείο που ξετρυπώνει τις απάτες

Πώς αλλάζουν τις συντάξεις τα 9 χρόνια πρόσθετης ασφάλισης στον ΟΓΑ

Καρδίτσα - 3 στάσεις για φαγητό που θα σας μείνουν αξέχαστες

Κακοκαιρία Byron: Οι κλειστοί δρόμοι τώρα στην Αττική

Αφράτα, τραγανά και πανεύκολα- Τα μόνα μελομακάρονα που αξίζει να φτιάξετε φέτος στις γιορτές - Grace

Οι μπίζνες του Ντε Νίρο στην Καραϊβική - Το πολυτελές resort και ο σεφ Νοbu

Τι συμβαίνει στο 24ωρο ενός ελαφιού και μίας αγελάδας;

Αλκηστις Πρωτοψάλτη: «Αληθινός πλούτος δεν είναι να προσθέτεις, αλλά να μάθεις να αφαιρείς»

Νίκη Παπαθεοχάρη: «Η τέχνη δεν είναι πολυτέλεια»

Ειδήσεις

Γνώμες

Νέες Εποχές

ΒΗΜΑgazino

Έντυπη Έκδοση

English Version